VOV4.Jarai - Năng ai `u 5 thun je# hăng anai, hơdră pla phun bôh kruăi dung kơđuh mơtah mă yua abih bang kơmok djah djâu hăng kơmok sinh học (tui tơhnal pơkă Vietgrap) dưi hmâo lu mơnuih ngă đang hmua [ơi să }ư\ Elang, tơring glông Ea Kar, tơring ]ar Daklak mă yua.

 

Phun bôh kruăi dung kơđuh mơtah ba glăi nua yôm hmâo djru laih lu sang ano# hmâo prăk pơhrui glăi lu rim thun. Lu sang ano# tơtlaih mơng [un rin.

           

Hăng sa bôh sang ano# ba jơlan hlâo amăng bruă ba glăi pla 1.500 [e\ phun bôh kruăi dung kơđuh mơtah mơng tơring ]ar Bến Tre [ơi lo\n prong rơbêh kơ 5 ektar mơng ako# thun 2014, truh ră anai, sang ano# ơi Trần Văn Đoan, [ôn Vân Kiều, să Ea Elang, tơring glông Ea Kar hmâo prăk pơhrui glăi na nao mơng 1 – 1 klai 200 klăk prăk amăng sa thun mơng đang phun bôh kruăi dung.

           

Ơi Trần Văn Đoan lăi pơthâo, phun `u kiăng phun bôh kruăi mơtah na nao hăng hmâo bôh kuh thun le\ [ơi bruă ruah pơjeh hiam, kơja\p; lom pla khom bôr đ^ lo\n dlông hăng breh hnoh ia kiăng ia huăi do\ng.

 

Pruai kơmok kơ phun pla biă `u mă yua djah djâu, hơdư\ mă yua kơmok vô cơ; pơgang pơgăn arong hlăt kơman ăt khom mă yua djuai kơmok sinh học mơn, hơdư\ yua jrao hoá học.

 

Rơngiao kơ anun, khom ]rel jum dar kơđuh kyâu `u kiăng plai [ia\ ia hăng mơnong ngă bơbuă hram mut amăng hơdôm hrơi phun bôh kruăi dung bluh bơnga amăng sa thun.

           

“Phun bôh kruăi kiăng bluh bơnga kuh thun le\ khom pruai djop kơmok djah djâu kơ phun djop mơnong ngă bơbuă jum dar hăng kơja\p.

 

Dua le\ khom ]rel jum dar kơđuh kyâu phun kruăi dung [ơi ]ra\n giăm ro\ng lo\n kiăng plai [ia\ ia hăng mơnong ngă bơbuă hram mut pioh phun `u bluh bơnga djơ\ hrơi blan, guang dar kơđuh kyâu [u dơlăm đơi ôh kơnong kơ mơng 1,5 – 2 cm hăng [u rơgao kơ 25 hrơi phun `u sir h^ [ơi anih ]rel anun hăng pơphun bluh bơnga hơdai bôh.

 

Amăng hơdôm hrơi anai le\ khom pruai dong djuai kơmok Kali, Urê, NPK… samơ\ biă `u ăt le\ kơmok eh hlô djah djâu pơđăp bru\ mơn…”.

           

Wa Hoàng Thị Mùi, [ơi [ôn Ea Rớt, să }ư\ Elang, tơring glông Ea Kar brơi thâo, [uh sang ano# ơi Đoan pla phun bôh kruăi dung kơđuh mơtah hmâo nua yôm anun sang ano# ăt khin hơtai pơplih mơn rơbêh kơ 1 ektar lo\n hơdai nao pla 200 [e\ phun bôh kruăi dung mơng krah thun 2016.

 

Hăng tơlơi djru hơdră pla hăng bơwih brơi tui tơhnal pơkă Vietgrap mơng sang ano# ơi Đoan, tơdơi rơbêh kơ 3 thun pok pơhai, đang phun bôh kruăi dung sang ano# pơphun hmâo bôh laih.

           

“Lo\n hăng ayuh hyiăng [ơi kual }ư\ Elang djơ\ biă hăng phun bôh troh hmâo ]rek amăng anun hmâo phun bôh kruăi dung.

 

Pla giong phun `u bro# prong ta` biă hăng dưm kơnar dong, phun hơpă leng kơ [ia\ đo#] arong hlăt pơ]ra\m.

 

Tơdơi kơ 3 thun sang ano# hmâo pơhrui glăi bôh kruăi dung blung a giăm truh ha tơn. Khă phrâo pla samơ\ kâo [uh tu\ yua mơng phun bôh kruăi anai rơđah rơđông biă.

 

Kâo glăk pơmin ]an dong prăk sang prăk pioh pla dong mơng 1-2 ektar đang phun bôh kruăi dung kiăng đ^ dong prăk pơhrui glăi”.

           

Wa Trần Thị Thu Thuỷ - Sa ]ô mơnuih hyu blơi bôh troh [ơi tơring glông Ea Kar pơsit, djop mơta bôh troh amăng anun hmâo bôh kruăi dung kơđuh mơtah mơng hơdôm blah đang [ơi hơdôm bôh să }ư\ Elang, Ea Ô, }ư\ Ni… klă hiam biă hăng bôh `u prong dong, ]rek bôh `u hmâo lu ia, mih jơman.

 

Bôh kruăi dung dưi hmâo ara\ng hor blơi lu biă [ơi anih anom s^ mdrô.

           

“Kâo pơhrui blơi bôh kruăi dung hmâo 2 thun hăng anai laih. Kâo juăt s^ bôh kruăi [ơi anai kơ Phú Quốc, Đà Nẵng, Quảng Nam, Phú Yên, Khánh Hoà…

 

Hơdôm siêu thị [ơi anun gơ`u kơnong kơ blơi bôh kruăi djơ\ hăng tơhnal pơkă Vietgrap mơ\, bôh kruăi [ơi anai djo\p tơhnal pơkă anun gơ`u blơi mơtăm.

 

Bôh kruăi dung }ư\ Elang prong hăng kơđuh `u [u dơnar, ]rek bôh `u hmâo lu ia hăng prong, mih jơman…

 

Abih bang hơdôm mơnuih ngă đang bôh kruăi dung leng kơ mă yua kơmok eh hlô djah djâu hăng kah hăng [u hmâo mă yua kơmok hoá học ôh, anun bôh `u [u hmâo lu ia măt ôh”.

           

Tui hăng tơlơi pel e\p mơng Jơnum min mơnuih [ôn sang să }ư\ Elang, đơ đam să hmâo năng ai `u 400 ektar phun bôh troh hmâo ]rek kah hăng: Bôh kruăi mih, bôh ku^t, bôh mit, bôh kruăi dung… amăng anun phun bôh kruăi dung hmâo lu hloh hăng rơbêh kơ 100 ektar.

 

Ơi Đặng Quốc Tuấn – Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih [ôn sang să }ư\ Elang brơi thâo, phun bôh kruăi dung kơđuh mơtah dưi hmâo mơnuih [ôn sang pơphun pla mă pô mơng 5-7 thun hlâo adih.

 

Khă pla mă pô samơ\ phun bôh kruăi dung ba glăi bôh tu\ yua prong. Gơnang kơ phun pla anai mơ\ lu sang ano# tơtlaih mơng [un rin, pơdo\ng sang do# prong hiam, rông ană bă hrăm hră, đa blơi tom rơdêh kruă prăk klăk prăk klai.

 

Jơnum min mơnuih [ôn sang să hmâo gum hrom laih hăng [irô apăn bruă djru mơnuih [ôn sang pơlar phun bôh kruăi dung tui tơhnal pơkă Vietgrap kiăng pơđ^ tui hloh dong nua bôh kruăi dung anai.

           

“Jơnum min mơnuih [ôn sang să hmâo hăng glăk hmâo pơphun jak iâu hơdôm mơnuih juăt bruă đang hmua [ơi tơring ]ar ăt kah hăng mơng anom bruă đang hmua tơring glông mơn, pok anih pơtô brơi hơdră phrâo tui jơlan gah Vietgrap kơ neh wa.

 

Hluai tui hơdôm anih hrăm anai, mơnuih [ôn sang amra djă pioh hăng mă yua kiăng pơlar đang phun bôh kruăi dung ba glăi bôh tơhnal prong hloh dong.

 

Să ăt ]râo ba mơn hơdôm khul gru\p kah hăng Khul hlăk ai, đah kơmơi, mơnuih ngă đang hmua pơdo\ng hơdră klă Anom mă bruă hrom kiăng djru e\p jơlan pioh s^ hyu bôh kruăi dung kơ neh wa…”

           

Hăng tơlơi thâo mơng mơnuih [ôn sang hăng tơlơi pơsit jơlan gah mơng gơnong bruă tơring glông, pơ\ anăp anai [u djơ\ kơnong kơ [ơi să }ư\ Elang ôh mơ\ să jum dar [ơi tơring glông Ea Kar amra hmâo dong hơdră pla phun bôh troh amăng anun hmâo bôh kruăi dung tui jơlan gah hơdjă kơjap (tơhnal pơkă Vietgrap).

 

Mơng anun, amra djru mơnuih [on sang pơđ^ tui hloh dong prăk pơhrui glăi hăng yôm phăn hloh le\ mơnuih blơi yua amra hmâo dong gơnam yua hơdjă pơlôm klă hiam pioh mă yua./.

Siu H’ Prăk: Pô pơblang

 

 

{uh rơđah, boh kruăi dung kơđuh mơtah s^ mơdrô hơmâo ba glăi boh tơhnal yom biă mă. Tui anun, bruă ruah pơjeh kiăng pla hăng hơdră răk rem `u kah hăng pơgang arong arua] hlăt pơ]ram hiư\m le\? Ơi Nguyễn Văn Kiên-Khua anom pơtô bruă ngă hmua tơring glông Ea Kar, tơring ]ar Daklak amra lăi pơthâo kơ neh met wa tui anai.

 

-Ơ ơi Nguyễn Văn Kiên, kiăng pla boh kruăi dung kl^ [udah kơđuh mơtah tu\ yua le\ mơnuih ngă hmua kiăng ruah mă pơjeh pơpă hiam?

 

-Ơi Nguyễn Văn Kiên: Ră anai hăng boh kruăi kơđuh mơtah le\ kơnong mă yua dua pơjeh pơtlep than [udah băn than pioh ba pla.

 

Tơdah kiăng blơi pơjeh klă, nao tơl đang rah anah pơtlep than e\p lăng [ơ\i. Tui hăng kâo le\, ta khom blơi sa [ut. Nao e\p lăng đang boh arăng pla pe\ boh laih hăng tơ`a lăng boh tu\ yua hiư\m pă hnun kah e\p blơi pơjeh.

 

Bruă blơi pơjeh mơ\ng hơdôm đang anai, klă [iă k^ hră pơar pơkôl pơkă, kiăng huăi răm [ăm đô] đa] kơ ta tơdah pơjeh [u klă.

 

-Kual Dap kơdư hơmâo dua bơyan rơđah rơđong laih, bơyan phang hăng bơyan hơjan. Tui anun, mơnuih ngă hmua pla boh kruăi kơđuh mơtah, bơyan pơpă amăng thun pla `u mơ\ng djơ\ ?

 

-Ơi Nguyễn Văn Kiên: Hăng bơyan pla [ơi Ea Kar le\ juăt `u amăng bơyan hơjan yơh hơđong, dưi pla dơ\ng mơ\ng blan 5 truh blan 12 tu\ mơ\n.

 

Yua kơ anun, tơdah kiăng pla tu\ yua hloh, pơphun mơ\ng ako\ blan 7 mơtam, yua dah bơyan anai hơjan huăi hu\i ia dong lơi. Ăt prăp lui ia bruih hu\i bơyan ta` không [u djop ia.

 

-Hơdră ngă phrâo ră anai, arăng juăt pla boh kruăi dung sa hnong kiăng pơhrui glăi prăk lu hloh, tui anun ih dưi mơ\n lăi pơthâo sit pla ano\ ataih amăng glông, phun boh kruăi dung  kiăng mơboh lu ?

-Ơi Nguyễn Văn Kiên: {ing gơmơi hơmâo lăi pơthâo laih hăng mơnuih ngă hmua pla boh kruăi dung, [u dưi pla lu\k pu\k ôh, pla sa hnong mơtam.

 

Hơge\t `u pla sa hnong? Pla boh kruăi dung amăng sa blah đang mơtam, [u pla hrom hăng phun boh troh pơko\n ôh. Ră anai, hơmâo dua hơdră pla lu biă mă, hnong kơpal pla lơ\m sa hektar 500 phun, glông anai ataih hăng glông adih 5 met, phun anai ataih hăng phun anun 4 met; dua le\ glông ataih hăng glông 6 met, phun ataih hăng phun 5 met jing 400 phun đô] lơ\m sa hektar. 

 

Bruă pla djơh hăng anun le\ `u djơ\ găl ră anai. Neh met wa ta kơđiăng pla djơ\ hăng anai, khom trơ\i than brơi rơhaih, pơbu\ phun brơi bơnga djơ\ bơyan hăng djop anăm kơpal đơi ôh hu\i bơbe] djơ\ kơ bơyan pe\ boh.

 

-Bruă klơi luh pla phun hăng pruai kmơ\k hơbâo hlâo kơ pla yom biă mă, rơkâo kơ ih lăi pơthâo brơi dưi mơ\n tơlơi anai?

 

-Ơi Nguyễn Văn Kiên: Tui anai, sit pla klơi luh pla boh kruăi dung le\ ta klơi luh giong khom dưm hơbâo djah djâo eh rơmô kơbao brơi `u jing klă hloh.

 

Ano\ prong luh `u khom klơi 40 hăng 40 cm jing dua ]ơgam pơđơr pă akiăng, tơdah hơmâo gêh gal hloh le\ 50 hăng 50 cm boh prong, dong pơgăn hăng dơlăm kar kăi.

 

Kual Dap kơdư lo\n mơnai [u dăo đơi ôh anun e\p lo\n [ơi kơdư [iă pla. Phun boh kruăi dung akha `u juăt [ong đ^, akha amu` bru\ tơdah ia dong anun khom klơi ruăi brơi ia rô đuăi mơ\ng đang.

 

Ngă hnun, kiăng huăi bru\ akha phun boh kruăi dung, huăi lo\n ia kor, `u do\ glăi amăng ruăi anun man [rô, sui ha wơ\t ta kuăi đ^ lo\n hlong pruai nao hơbâo jing, kmơ\k djah djâo bru\. Ngă tui anun, amra tu\ yua hloh kơ phun boh kruăi dung.

 

-Hnun hă, kmơ\k pruai hăng wai lăng kiăng đang boh kruăi dung pơđ^ kyar hiam klă, mơboh lu ăt jing sa tơlơi mơnuih [on sang gleng nao, rơkâo kơ ih lăi pơthâo dơ\ng?

 

-Ơi Nguyễn Văn Kiên: Ră anai [ing gơmơi pơtă pơtăn kơ mơnuih [on sang le\ klă [iă mă yua hơbâo pruai djah djâo bru\ arăng pơkra laih anăn Vietgrap.

 

Blơi eh rơmô krô, eh un, bui mơnu\ pơđăm h^ tơl bru\ hiă kah ba dưm amăng phun pla. Hnong dưm hơbâo kmơ\k eh rơmô kơbao lơ\m sa phun sa thun mơ\ng 10-20  kg.

 

Rơngiao kơ anun, dưm nao kmơ\k vi sinh r^m thun djơ\ ano\ pơkă. Kmơ\k hơbâo ia jrao jing kmơ\k  hóa học anăm mă yua đơi ôh, tơdah mă yua amra hơmâo arong pơ]ram ngă sat phun pla.

 

-Ơ lah, bruă bruih ia kơ phun boh hiư\m arăng ngă kiăng djơ\ hăng phun pla đah mơ\ng đ^ hiam laih anun mơboh lu ơ ơi ?

 

 

-Ơi Nguyễn Văn Kiên: Lo\n mơnai [ơi kual Dap Kơdư hơmâo dua bơyan rơđah rơđong mơtam anun le\ bơyan hơjan hăng bơyan phang. Mơta sa bơyan hơjan samơ\ tăp năng hơmâo mơ\ng 10-20 [u hơmâo hơjan ôh, ta ăt khom bruih ia brơi phun boh đ^ hiam.

 

Mông anai, ta [u kơđiăng hă, `u bơbe\\] djơ\ yơh kơ phun boh. {ơi tơring glông Ea Kar juăt không sui hrơi rơnu] blan 4, ta khom bruih ia yơh amăng bơyan anai laih anun bruih ia tơdjôh.

 

Ta ăt anăm bruih ia lu đơi ôh, yua phun pla anai ăt ako\n kiăng lu ia lơi. Bơyan không le\ khom bruih 12 hrơi sa wơ\t na nao truh abih bơyan không, sa phun bruih mơ\ng 2-3 lit ia.

 

-Bơ bruă trơ\i than kơ phun boh kruăi dung kiăng mơboh lu hiư\m ơi ?

 

-Ơi Nguyễn Văn Kiên: Lơ\m pla pơjing sa hnong khom wai lăng tong ten dua ]răn. Sa le\, lơ\m kyâo phrâo plat a djă pioh mơ\ng 3-5 [e\ than pơprong brơi bơnga hăng mơboh.

 

Dua le\, pioh lui than prong rông boh, ta kơnong trơ\i than anet ]ăo ]ơ[eng pleh ploh, brơi phun rơhaih rơhong, hơmâo  pơ-iă pơ]rang nao.

 

-Tơlơi kiăng thâo rơnu] mơ\ mơnuih [on sang ngă hmua rơkâo ih lăi pơthâo, hơdră pơhlôm arong arua] pơ]ram, hlăt [ong phun boh kruăi dung hiư\m ta ngă hăng hơdră pơjrao `u ?

 

-Ơi Nguyễn Văn Kiên: Ră anai amăng đang boh kruăi dung tơring glông Ea Kar lăi hrom hăng amăng tơring ]ar Daklak kar kăi, juăt [uh 3 mơta arong hlăt pơ]ram.

 

Sa le\ kman ngă bru\ akha [udah yua pơmao Oppresium, ngă phun boh kruăi kơ`^ hla, khom e\p lăng [ơi phun `u.

 

Ta kuai mă lăng akha [uh krit krut, hơmâo atông, jing pơmao Oppressium yơh ngă, khom pruih ia jrao pơdjai pơmao mơtam.

 

Dua le\ hlăt ]ur amăng phun yua ruai kơ`^ ngă, ano\ anai ta khom ngă h`ol hyu pah mă [udah blơi hruh gôm boh kruăi kiăng hiam.

 

Klâo le\ tơlơi ruă Greenlind yua kman ngă ta [u thâo [uh ôh, ngă krô than, krô phun laih anun djai mơtam. Tơdah [uh ta`, hơdôm phun kơtang le\ bu] lui mơtam, ba ]uh pơrai h^, tơdah djong trơ\i mă than krô, giong anun pruih ia jrao pơdjai kman pơmao ngă.

 

-Hnun hă,  bơni kơ ih ho\!

Nay Jek: Pơblang