VOV4.Jarai-Kual Dap kơdư truh bơyan hơjan laih. Hăng phun kơphê, amăng hrơi blan anai yom biă mă yua dah bơyan kiăng hơmâo lu ano\ jing pioh rông boh mơda ta` prong, laih dơ\ng than ]ăo dlông kjăp dưi pơgang boh asar hiam, huăi bô.

Yua kơ anun, bruă pruai kmơ\k, wai lăng hăng pơgang hlăt [ong arong pơ]ram hrơi blan anai sa tơlơi yom biă mă, lăp gleng nao mơ\ng mơnuih ngă hmua pla kơphê.

Hăng tơlơi thâo thăi, tom găn rơgao giăm 30 thun pla kơphê, ơi Phạm Đình Quê do\ pơ tơring kual {uôn Trấp, tơring glông Krông Ana, tơring ]ar Daklak brơi thâo:

sang ano\ gơ`u hơmâo 3 hektar kơphê, r^m thun yơh sit truh bơyan hơjan hlim 4-5 wơ\t le\ hlăt [ong arong pơ]ram phun kơphê lar lu biă mă.

‘’Ră anai, truh bơyan hơjan laih, hlăt [ong arong pơ]ram lar tui lu biă mă boh nik `u arong se, arah ngă kơ phun kơphê kơtang biă mă, lăi pơthâo mơnuih [on sang ngă hmua pruai kmơ\k [udah pruih ia jrao, klah than kơphê hiư\m pă, pruih ia jrao hơge\t khom hơduah e\p kiăng thâo’’.

Sa tơlơi pơko\n dơ\ng ăt dưi hơmâo mơnuih ngă hmua gleng nao le\ hơdră pơbuă tui tơlơi kơtang đ^ hiam kơ phun kơphê amăng hrơi blan anai lơ\m phun pla phrâo găn rơgao tal adai pơ-iă sui blan.

Ayong Dương Văn Thao, do\ pơ tơring kual {uôn Trâp, tơring glông Krông Ana brơi thâo:

‘’Kâo hơmâo hơdôm hektar đang kơphê thun anai lu phun tha laih, đơ đa phrâo ru\ pla glăi.

Tơtă anai djơ\ bơyan hơjan kâo ăt kiăng pơbuă lu mơta djuai kmơ\k klă hiam, pruai brơi djơ\ lăp kiăng kơ phun pla đ^ bơkơnar laih anun huăi ngă krô h^ than, huăi luh boh, hlung adai do\ mơda amăng bơyan hơjan hlim’’.

Hăng phun kơphê, amăng ako\ bơyan hơjan hlim anai yom biă mă yua kơ hrơi blan phun pla kiăng lu ano\ ngă kơtang, đ^ prong rông phun, rông boh, mơboh jor, kjăp boh, tơdơi anai asar lôm huăi bô, laih anun bơyan anai mơ\n pơjing rai than, hla phrâo, than anai yơh pioh kơ thun tơdơi, tơdah kơ[ah h^ ia ngă kơtang kơ phun `u, boh bơyan pơ anăp amra hro\ mơtam, thun tơdơi jai kraih `u hro\ tui.

Yua kơ anun, bruă pruai kmơ\k, pruih ia jrao ngă kơtang phun kơphê hrơi blan anai kiăng biă mă, mơnuih ngă hmua khom gleng nao yơh.

Amai H’Len Niê, do\ pơ [on Triă, să Ea Tul, tơring glông }ư\ Mgar brơi thâo, đang kơphê 2 hektar mơ\ng sang ano\ `u prăp lui pruai kmơ\k tal dua, samơ\ `u ăt aka [u thâo tong ten ]i mă yua kmơ\k pơpă ôh, kmơ\k hơge\t pruai, pruai hơdôm pă mơ\ng djơ\:

Hrơi blan phun kơphê glăk rông boh tơnap tap le\ juăt hơmâo hlăt, môt, arong arua] ngă hăng hlung boh mơda, hrơi blan anai lu biă mă.

Kiăng pơsir h^ tơlơi anai, anăp nao kơ hơdră pruai kmơ\k, pruih ia jrao djơ\ lăp, boh  bơkơnar hăng wai lăng răk rem djơ\ phun kơphê amăng bơyan anai, e\p lăng phun kơphê `u kiăng ano\ hơge\t dưi bơkơtang, khom pơblang brơi tong ten kiăng mơnuih ngă hmua thâo rơđah’’.

Nay Jek: Pơblang

Hăng tơlơi phrâo lăi nao le\ bruă pơbuă tui ia hiam rông phun pla hăng wai lăng hlăt kman [ơi phun pla yơh jing tơlơi bơngơ\t mơng mơnuih ngă kơphê [ơi Dăk Lăk amăng bơyan anai.

Kiăng lăi glăi hơdôm tơlơi tơ`a mơng neh met wa ngă hmua hăng lăi pơthâo dong hơdră wai lăng phun kơphê amăng bơyan hơjan hlim tu\ yua, pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo GPJPVN do\ [ơi kual Dăp kơdư hơmâo mông ră ruai hăng Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa, Kơ-iăng khua anom bruă wai lăng boh thâo phrâo hăng ngă hro\m jar kmar, Anom kơsem min boh thâo ia rơgơi Ngă hmua pla kyâo kual Dăp kơdư kơ tơlơi anai.

- Ơ Thạc sĩ, [ing ta phrâo hmư\ sa, dua tơlơi lăi nao kơ tơlơi tơnap tap amăng mông wai lăng rông phun kơphê amăng bơyan hơjan. Tui anun, amăng bơyan anai, neh met wa kiăng ngă hmua hiưm pă đah mơng pơhlôm phun kơphê bluh hiam?

- Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Blung hlâo le\, [ơi hơdôm blah đang mơ\ [ing ta aka [u hlah than, aka [u trơ\i, c\ơkep than kyâo ngă tơ-ui le\ [ing ta kho\m c\ơkăp h^ kiăng đang `u rơhuaih. Hăng đang kơphê mơ\ pla plah le\ ăt pla kiăng djơ\ mơn, than phun kơphê truh pơ phun boh troh ta brơi ataih 1m.

Giong anun dong neh met wa ngă agaih đang hmua.

Tơdah đang hơmâo hlăt kman [ong le\ [ing ta kiăng c\ơkăp h^ phun anun, pơ[ut ba nao gah rơngiao c\uh h^. Tơdah [ơi đang hơmâo kman ngă kơ`^ hla bru\ akha le\ [ing ta klơi buc\ h^, pơkra ming hơdôm luh phun kơphê anai kiăng pơhlôm lon hiam, pla glăi dong.

Tơlơi pơko\n dong le\ bruă wai lăng rok, [ing ta kho\m jik rok, buc\ rok c\i pruai kmơk kơ phun kơphê amăng bơyan hơjan, pơhmutu kah hăng kmơk hữu cơ, vô cơ. Amăng djop djuai kmơk vô cơ (pơkra mơng djah djâo) le\ neh met wa [ing ta kiăng mă yua kmơk đa lượng, trung lượng hăng kmơk vi lượng.

Tui hluai kơ phun pla phrâo hă sui, lon hmua hăng phun mơboh hơdôm pă mơn ta mơng thâo pruai djơ\ lăp.

Tơdah neh met wa [u thâo mă yua kmơk hơget ôh le\ [ing ta pe\ mă lon hlâo hrơi hơmâo hơjan [udah hlâo c\i pruai kmơk ba nao pơ Anom kơsem min boh thâo ia rơgơi Ngă hmua pla kyâo [udah hơdôm anom bruă dưi sem lăng le\ anom bruă anun amra c\râo brơi neh met wa hơdră pruai kmơk djơ\ lăp hăng lon tơnah ăt kah hăng mrô gơnam pơhrui glăi mơng đang anun.

- Ơ Thạc sĩ, sa amăng hơdôm tơlơi neh met wa kiăng thâo le\ bruă wai lăng hlăt kman ngă răm đang kơphê. Thạc sĩ ih dưi mơn pơtô brơi mơnuih ngă hmua thâo krăn hăng pơdjai hlăt kman amăng bơyan anai?

-Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: {ing ta kho\m sem lăng đang kơphê na nao đah mơng [uh hăng pơgang hlăt pơc\răm phun pla ta` [iă. Tơdah hơmâo phun glăk hơmâo arong se, l^ lu\ [ong le\ [ing ta nao sem lăng hăng pơgang djơ\ hơdră. Tui anun le\ [ing ta pơgang hăng hơdră ngă hiam đang hmua kah hăng kâo phrâo lăi nao anun.

Rơngiao kơ anun, tơdah lu đơi baih, [ing ta kho\m pơdjai le\ [ing ta mă yua jrao sinh học [udah jrao hoá học lăp djơ\.

Khă hnun, gơmơi pơtă hlâo tơdah phun [ơi thơ hơmâo hlăt kman [ong le\ [ing ta pruih hăng kiăo tui mrô pơkă hăng tui hơdră pơtô ba [ơi hruh jrao dưi mă yua. Rơngiao kơ anun, [ing ta [uh laih, [ơi đang kơphê ră anai hơmâo kman ngă brêng phun pla.

Hăng kman ngă [le\ kơtăk brêng phun pla le\ juăt `u phun [ơi kơtang le\ yua hơmâo mơng bơyan hlâo yơh yua hnun [ing ta hyu du`, pơ[ut hla ba nao c\uh h^.

Bơ hăng phun pla phrâo hơmâo hlăt kman đôc\ le\ [ing ta lăng hăng pơsit hrơi mông, tơdah [uh kơtăm [le\ [ơi yu\ hla le\ [ing ta pruih jrao pơgang hlăt ngă brêng phun pla laih anun pruih tui hăng tơlơi pơtô mơng anih pơkra ia jrao, laih anun kho\m pruih ta`, tơdah ta pioh truh phun pla `u tơbiă kơtăk ngă brêng kơtang baih [ơi hla le\ [u dưi pơgang dong tah.

Hăng phun pla hơmâo hlăt kman kơtang le\ [ing ta kiăng pơtep mă, pơplih phrâo hăng tế bào hrup anun mơn djru phun pla dưm c\ăt đ^ dưm kơnar hloh.

Rơngiao kơ anun, tơdah [uh hlăt ngă kơ`^ hla bru\ akha le\ [ing ta kho\m pel e\p hăng tui hluai kơ ano\ răm rai amăng đang mơn [ing ta amra hơmâo hơdră pơsir djơ\ lăp laih anun mă yua jrao sinh học, kơđiăng jrao anai [ing ta tuh nao jum dar akha kơphê laih anun [ing ta pơphun ngă mơng ako\ bơyan hơjan kah mơng klă.

Laih dong gơmơi ăt pơtă mơn lơ\m mă yua ia jrao le\ kho\m ruah jrao amăng hră c\ih anăn jrao dưi yua hơmâo Ding jum ngă hmua pơđ^ kyar [on lan brơi yua rim thun.

- Hai, bơni kơ ih Thạc sĩ ho\!

Siu H’Mai: Pơblang