VOV4.Jarai - Bơkơtuai pơđ^ kyar djuai ania [ia\ thun anai hmâo anăn `u “Sâm Ngọc Linh – Ngă juăt hăng noa gơnam tam amăng pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam kual neh wa djuai ania [ia\ do#” hmâo pơ phun amăng rơwang hrơi tơjuh hlâo [ơi tơring ]ar Quang Nam.

Hluai tui bruă bơkơtuai anai, sa tơlơi pơhing rơđah đông dưi ba tơbiă le\:  ngă juăt tui hơdôm noa gơnam tap s^ mdrô, đing nao amăng gơnam pơkra hmâo ano# gal [ơi kual ]ư\ siăng, kual kơdư dlông, kual neh wa djuai ania [ia\, biă `u hơdôm gơnam gah rơngiao kơ hnal kyâu jing jơlan pơsir tu\ yua kiăng ngă hro\ trun rơwang ataih pơđ^ kyar kơplah kual ]ư\ siăng hăng kual lon dăo.

Amăng mrô djop mơta phun pla hro\ trun [un rin ba glăi bôh tu\ yua ră anai, phun sâm Ngọc Linh dưi pơsit le\ djuai phun jrao yôm hmâo prăk pơhrui glăi lu hloh.

Anai le\ sa amăng hơdôm gơnam gah rơngiao kơ kyâu hmâo noa yôm. Lơ 12/9/2015 Kơnuk kơna hmâo pơsit ako# bruă “Pơgang hăng pơlar phun Sâm Ngọc Linh – Sâm Việt Nam” truh thun 2030, hăng abih bang rơnoh tuh pơ plai rơbêh kơ 9.000 klai prăk. Truh blan 6/2017, Sâm Ngọc Linh sit nik dưi hmâo Kơnuk kơna tu\ yap le\ gơnam mơng lon ia ta.

Amăng mông Bơkơtuai pơđ^ kyar djuai ania [ia\ thun anai phrâo dưi pơ phun [ơi tơring ]ar Quảng Nam hăng anăn `u “Sâm Ngọc Linh – Ngă juăt hăng noa gơnam tam amăng pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam kual neh wa djuai ania [ia\”, [ing khoa pơ ala hmâo lăi pơthâo tơlơi găn rơgao amăng lon ia hăng pơ\ dêh ]ar ta] rơngiao kơ pơđ^ kyar hơdôm noa gơnam tam mơng neh wa djuai ania [ia\, amăng anun hmâo noa sâm Ngọc Linh jing sa gru ba jơlan hlâo amăng pơđ^ kyar gơnam tam djuai ania [ia\ tui hơdôm noa pơkă.

Anun le\: Yak anăp nao phrâo hro\ trun [un rin hăng đ^ pơdrong hrom [ơi Việt Nam; Đang kyâu kơja\p hăng Tơhnal pioh pơđ^ kyar neh wa djuai ania [ia\; Hơdră bruă gum djru, tơhnal hăng tơlơi lông, lăi pơtă; Ngă juăt hăng hơdôm noa gơnam tam amăng pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam kual djuai ania [ia\ mơng tơdơi kơ thun 2020; Sâm Ngọc Linh – noa yôm, bôh nik tơhnal gal amăng pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam kual djuai ania [ia\; Mă yua bôh thâo phrâo amăng bruă pla sâm, ngă gal brơi kơ hơdôm bôh anom bơwih [ong gum hrom pơlar phun sâm… Ơi Đỗ Văn Chiến, Khoa ding jum, Khoa Jơnum min djuai ania brơi thâo:

“Kual djuai ania [ia\ hăng kual ]ư\ siăng hmâo lu ano# gal bơhmu tu mơ\ kual pơkon [u hmâo kah hăng ayuh hyiăng, lon mơnai, dlai klô mơ\ kual pơkon [u hmâo, djơ\ hăng sa dua phun bôh yôm, phun jrao yôm, ]em rông hlô mơnong, mơnu\ bip, ngă tui hơdôm noa yôm bôh thâo đưm kiăng pơ phun hơdôm tour tuai ]ua\ lăng găn rơgao, ]ua\ lăng dlai klô.

Bruă bơkơtuai pơđ^ kyar djuai ania [ia\ thun 2018 dưi pơ phun [ơi tơring ]ar Quảng Nam – plơi pla mơng phun sâm Ngọc Linh, sa gơnam lon ia ta hmâo noa yôm ano# ngă bơbuă drơi jăn, noa jrao yôm, amra djơ\ hăng lu kual lon ]ư\ siăng dưi ruah ngă phun than mơng bruă Bơkơtuai kah hăng sa tơlơi ba jơlan brơi kơ hơdôm tơlơi pơmin pơ phun bơwih [ong s^ mdrô lu mơta ra mơnong pơkon”.

Gơnam gah rơngiao kơ kyâu hmâo anih gơgrong yôm phăn amăng tơlơi hơd^p mơda bơwih [ong huă, mơnuih mơnam hăng dlai klô mơng plơi pla anih m[s do#, biă `u plơi neh wa djuai ania [ia\.

Amăng hơdôm gơnam gah rơngiao kơ kyâu, hmâo lu gơnam ba glăi noa yôm, noa ngă bơbuă drơi jăn lu, noa jrao yôm prong.

Rơđah biă `u kah hăng phun Hà Thủ Ô, Tục Đoan [ơi kual ]ư\ gah Pơngo\ dêh ]ar; phun Đinh Lăng, phun Ba Kích pơ\ kual to\ng krah gah pơngo\ dêh ]ar; phun Hương Nhu ko#, Sâm Ngọc Ling [ơi kual }ư\ Siăng hăng kual Dơnung To\ng Krah dêh ]ar; phun Trinh nữ Hoàng Cung, Sa Nhân mriah [ơi kual Yu\ Dơnung dêh ]ar.

Pơhiăp amăng mông Bơkơtuai pơđ^ kyar djuai ania [ia\ thun anai, Khoa gum bruă Ding jum kơđi ]ar, Kơ-iăng Khoa dêh ]ar ta ơi Trương Hoà Bình brơi thâo, Kơnuk kơna Việt Nam lăng ba, git gai ngă tui na nao hơdôm jơlan hơdră djru neh wa djuai ania [ia\ ha amăng ple\ wot 3 djuai: Djuai hơdră bruă gum djru tui djuai ania hăng djuai gah djuai ania; Djuai hơdră bruă pơđ^ kyar bơwih [ong – mơnuih mnam tui kual; Djuai hơdră bruă pơđ^ kyar bơwih [ong – mơnuih mơnam tui gơnong bruă, bruă mă.

Kơ-iăng Khoa dêh ]ar ta lăi le\, bruă Bơkơtuai pơđ^ kyar djuai ania [ia\ tal anai ruah mă anăn “Sâm Ngọc Linh – Ngă juăt hăng noa gơnam tam amăng pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam kual neh wa djuai ania [ia\ do#” hmâo pơdah tơlơi lăng ba mơng Kơnuk kơna Việt Nam amăng gir run ngă giăm [ia\ rơwang ataih pơđ^ kyar kơplah wah kual ]ư\ siăng hăng kual do\ng krah, pơđ^ kyar kơja\p phik kual neh wa djuai ania [ia\ hăng kual ]ư\ siăng.

Amăng mông Bơkơtuai, Kơ-iăng Khoa dêh ]ar ta ơi Trương Hoà Bình git gai:

“Kâo rơkâo khoa hơdôm tơring ]ar, [ôn prong gơgrong hlâo hơduah e\p tơhnal dong mơng bruă bơkơtuai hrơi anai, mơng hơdôm tơlơi hrăm mă amăng pơđ^ kyar bơwih [ong, mơnuih mơnam mơng hơdôm bôh tơring ]ar, [ôn prong pơkon kiăng hur har, pơ]eh phrâo e\p jơlan nao ha jăn, djơ\ kiăng pơđ^ kyar ta`, kơja\p phik bruă bơwih [ong mơnuih mơnam mơng tơring ]ar pô, tơdah dưi kơsem min ba tơbiă jơlan gah pơlar phun sâm Ngọc Linh, djop djuai jrao yôm, kyâu pơtâo rok tok rơngiao kơ kyâu hmâo noa yôm”.

Rơnu] blan hlâo, Anom wai lăng bôh thâo ia rơgơi, Ding jum wai lăng bruă kơsem min bôh thâo phrâo hăng hơdră bruă măi mok hmâo pơsit pơkra glăi Hră tu\ yap pơsit thun 2016 hmâo rơkâo lăi pơthâo anăn anih pla sâmNgọc Linh kơ phun akha jrao mơng dua bôh tơring ]ar Kontum hăng Quảng Nam  tui jơlan gah pơhư prong. Tui anun le\ hmâo dong 13 bôh să mơng tơring ]ar Kontum hăng Quảng Nam hmâo anăn sâm akha jrao Ngọc Linh.

Yă Trần Thị Tuyết, Khoa Gơnong bruă kơsem min bôh thâo phrâo hăng hơdră phrâo măi mok tơring ]ar Kontum brơi thâo, truh ră anai tơring ]ar hmâo pla laih rơbêh kơ 320 ektar đang sâm Ngọc Linh.

Anăn păn anih anom pla sâm akha jrao Ngọc Linh dưi pơhư prong amra pơtrut pơsur bruă tuh pơ plai kơ kual pla `u anăp nao tơhnal pơkă pơdo\ng gơnam tam lon ia:      

“Anăn anih anom pla dưi pơhư prong le\ abih bang hơdôm gơnam pla pơkra [ơi kual lon amra đ^ noa lu. Dua le\ djơ\ phiăn pioh tơdơi anai pla pơkra s^ `u hmâo ngă hră pơtô brơi anăn păn hăng ngă gal brơi kơ hơdôm bôh anom bơwih [ong s^ mdrô ara\ng tuh pơ plai lu amăng hơdôm kual lon anun.

Ara\ng [u do# djưng djư kah hăng hlâo adih dong tah. Hlâo adih akă hmâo kual lon pơtô brơi ara\ng pơmin le\, lom pô pla [ơi hơdôm kual lon anai tui hăng gơnam klă hiam dưm kơnar samơ\ [u djơ\ amăng kual lon pơanăn le\ [u dưi pơsit hră tu\ yap thơ noa `u [u yôm ôh”.

Ngă juăt hăng noa gơnam amăng pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam [ơi kual neh wa djuai ania do#, e\p tơlơi pơmin pơkă noa gơnam – abih bang hơdôm bruă mă anun glăk brơi [uh sa pran pơsit bruă kơđi ]ar prong biă, sa tơlơi đing nao pha ra mơng Ping gah, Kơnuk kơna ta pioh kơ kual ]ư\, kơdư dlông, kual neh wa djuai ania [ia\./.

Siu H’ Prăk: Pô c\ih hăng pôr