VOV4.Jarai-Pơsit glăi jơlan hơdră, tơlơi pơtrun mơ\ng Ping gah, jơlan jơdră, tơlơi phiăn mơ\ng Kơnuk kơna, lu thun rơgao, biă mă `u plah rơwang mơ\ng thun 2013-2019, Kơnuk kơna, Khua dêh ]ar, djop gưl, anom bruă, djop tơring ]ar hơmâo ngă tui jơlan hơdră djru pơđ^ kyar bơwih [ong huă mơnuih mơnam kual djuai ania [iă hăng kual ]ư\ siăng, hơmâo ba glăi lu boh tơhnal tu\ yua lui rơmo\n ako\n rin. Rơngiao kơ jơlan hơdră yua kơ hơdôm sang bruă pơ gơnong dlông pơtrun, hơmâo laih 40 boh tơring ]ar, [ôn prong hơmâo mơnuih djuai [iă do\ ăt ngă hră pơtrun pơtrut đ^ jơlan hơdră phara hơjăn pioh pơđ^ kyar bơwih [ong huă mơnuih mơnam. Amăng anun, khom lăi nao kơ Hră pơtrun mrô 102 mơ\ng kơnuk kơna djru kơ sang ano\ [un rin do\ [ơi kual ataih, brơi kơ lu plơi pla ala [ôn anun lu sang ano\ dưi lui rơmo\n ako\n rin.

Hơdôm jơlan hơdră djru pơtrut pơđ^ kyar bruă mă, pơkra ming, djru hăng prăk mơta kơ hơdôm sang ano\ [un rin dưi hơmâo să La Pán Tần, tơring glông Mù Cang Chải, tơring ]ar Yên Bái hơmâo ngă tui tu\ yua biă mă. Mơ\ng rơnoh prăk djru anai, mơnuih [ôn sang djuai [iă hơmâo bơblih hơdră juăt ngă mơ\ng đưm, bruă ngă hmua pla pơjing, ba yua pơjeh phrâo pla pơjing, bơblih tui hơdră ngă hmua kiăng pơđ^ tui hnong pơhrui glăi đah mơ\ng lui rơmo\n ako\n rin. Kah hăng sang ano\ ayong Giàng A Của do\ pơ plơi Trống Tông sa tơlơi bơhmutu. Arăng djru kơ sang ano\ `u rơdêh kai hmua anet. Mơ\ng hrơi hơmâo rơdêh kai anet anun, sit laih ngă hmua, sang ano\ `u mơne] mă hyu kai, ]uar kơ hmua sang ano\ pơko\n, kiăng pơhrui glăi hnong pơhrui kơ sang ano\:

‘’Ră anai arăng djru brơi rơdêh kai anet anai hyu kai ]uar hơmâo hmăi mơ\n. Kai ]uar hmua ta pô glăi rao rơgoh, dưm ia jâo, ia luil kiăng măi rơdêh huăi bring [ong, dưm truă amu` mơ\n. Hlâo adih [u hơmâo mơnong [ong huă, ră anai djop [ong huă laih’’.

Rơngiao kơ bruă djru pơjeh djuai phun pla, djru gơnam mă bruă, lu sang ano\ [un rin [ơi La Pán Tần do\ hơmâo tơlơi arăng djru hăng prăk kăk tui hră pơtrun mrô 102 mơ\ng Khua dêh ]ar kơnuk kơna. Thun hlâo, sang ano\ ơi Hảng Sa Suố plơi La Pán Tần hơmâo 8 ]ô mơnuih amăng sang ano\ hơmâo tu\ mă 800 rơbâo prăk:

‘’Prăk kơnuk kơna djru kâo blơi pơjeh pơdai, pơjeh kơtor pla hơmâo pơhrui glăi lu hloh. Hơmâo prăk djru anai kâo hơđong pran jua mă bruă. Rơngiao kơ anun, Kơnuk kơna djru kmơ\k hơbâo pruai dơ\ng’’.

Kah hăng sang ano\ Hảng Sa Suố mơ\n, tơdơi kơ tu\ mă tơlơi djru mơ\ng kơnuk kơna sang ano\ ơi Giàng Dua Dí pơ plơi La Pán Tần [u mă yua ôh rơnoh prăk anun kơ bruă blơi [ong huă pơgang rơpa mơtam ôh. Ơi Dí lăi le\, tơdah mă yua prăk anun blơi braih huă le\ kơnong 4,5 hrơi đô] ăt huă abih mơ\n, tơdah blơi pơjeh, djuai phun pla amra djru kơ sang ano\ hơmâo mơnong [ong huă djop kơ sa thun:

‘’Hơmâo kơnuk kơna djru, 4 ]ô mơnuih amăng sang ano\ hơmâo sa thun 400 rơbâo prăk. Ta blơi pơjeh pơdai, pơjeh kơtor, tui hluai ta kiăng blơi pơjeh hơge\t blơi mơtam. Tơdah pơjeh yôm le\ sa kg 70 rơbâo prăk, 75 rơbâo prăk, rơgêh le\ 50 rơbâo prăk tab a pla pơjeh anun yơh. Sang ano\ sa thun tơju\ pla 15 kg pơjeh kah djop, ngă hmua dua bơyan, sa bơyan hlâo, mơkrah pla bơyan tal dua’’.

Să La Pán Tần hơmâo 600 boh sang ano\, giăm 4300 ]ô mơnuih [ôn sang djuai ania Hmông do\ [ơi 7 boh plơi. Mơ\ng thun 2013 truh thun 2019, pơkă dưm dưm r^m thun hơmâo năng ai 450 boh sang ano\ [un rin tu\ mă tơlơi djru mơ\ng kơnuk kơna kơ bruă ngă hmua pla pơjing, kơnuk kơna djru prăk hăng gơnam yua mă bruă. Jơlan hơdră kơnuk kơna djru kơ mơnuih [ôn sang do\ pơ kual ataih tơnap tap hơmâo ba glăi boh tu\ yua sit nik laih anun djơ\ pran jua mơnuih [ôn sng mơ\n; laih dơ\ng mơnuih [ôn sang thâo mă yua rơnoh prăk anun djơ\ hơdră anun yơh djru hrom bruă pơsir tơlơi rơmo\n rơpa [un rin [ơi kual plơi pla hơdôm thun rơgao.

Hrom hăng anun, Hră pơtrun mrô 102 djru kơ hơdôm sang ano\ [un rin do\ [ơi kual  ataih ăt hơmâo djru  gơnam yua mă bruă pơtrut bruă mă bơwih  [ong huă mơnuih [ôn sang bơblih tơlơi hơdip mơda. Kơnang kơ tơlơi djru tui anun, să Sơn Phú, tơring glông Na Hang, tơring ]ar Tuyên Quang pok pơhai lu hơdră pơtrut bruă mă bơwih [ong huă pơđ^ kyar. Amăng anun, gleng nao hlâo hloh le\ ngă tui jơlan hơdră djru mơnuih ngă hmua, bơblih tui mă yua boh thâo ia rơgơi, djru pơjeh phun pla, pok pơhư ngă tui hơbo# bruă bơwih [ong huă pơđ^ kyar tu\ yua. Ơi Hà Văn Đức, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih [ôn sang să Sơn Phú brơi thâo:

‘’Hơdră djru kơ bruă ngă hmua, Jơnum min mơnuih [ôn sang să e\p glăi r^m boh plơi kiăng thâo tong ten hơmâo hơdră pơtrut bơwih [ong huă pơđ^ kyar hloh. Să pok pơhai pơphun jơnum bưp mơnuih [ôn sang amăng plơi pla tơ`a [ơi anăp tơlơi kiăng, ano\ kơ[ah kiăng hơmâo hơdră djru. Tơlơi djru tui Hră pơtrun mrô 27 mơ\ng Jơnum min mơnuih [ôn sang tơring ]ar kơ bruă ngă hmua pla pơjing, pơkra ming gơnam s^ mơdrô. Să hơmâo pok pơhai djru mơnuih [ôn sang mơ\ng anih djơ\ dơnao sang măi drai apui lơtrik Tuyên Quang, djru kơ lu sang ano\ pơhrui glăi sa thun 70 klăk prăk, kơ]ăo bruă ]em rông hlô mơnong, rông rơmô pơtum sa anih, pla rơ\k VA06, amăng thun blan ngă tui mơnuih [ôn sang hok mơak ngă tui hăng ba glăi boh tu\ yua biă mă mơ\ng kơ]ăo bruă anai’’.

Kơnang kơ tơlơi djru mơ\ng Hră pơtrun mrô 102 djru gơnam yua, prăk kăk ơi Lò Văn Hùng Khua anom wai lăng djuai ania tơring glông Mường Nhé, tơring ]ar Điện Biên lăi pơtong boh tu\ yua mơ\ng jơlan hơdră anai djru hmao kru, pơhaih rơđah rơđong, tơpă hăng djơ\ mơnuih kiăng amăng kual plơi pla:

‘’Tui hăng Hră pơsit trun mrô 102 mơ\ng Khua dêh ]ar kơnuk kơna kơ bruă djru mơnuih [ôn sang djuai [iă kual tơnap tap sit mơ\n rơnoh prăk djru 100 rơbâo kơ sa ]ô mơnuih đô] samơ\ lu sang ano\ mă yua rơnoh prăk anai tu\ yua biă mă. Hơdră djru pơpha 2 ]răn. Sa ]răn djru blơi hra iôt, dua le\ djru pơjeh kơtor, rơtă rơbai. Kơ hra [ong le\ [ing gơmơi ngă hră blơi hra mơ\ng phun kông ty pơkra hra [ong tơring ]ar Điện Biên brơi pơkra hra tu\ yua hiam hra [ong Việt Nam. Kơ pơjeh le\ gơmơi ngă hră hăng kông ty rah pơjeh Điện Biên rah pla pơjeh hiam boh jor. Hăng sang ano\ mơnuih [ôn sang le\ tu\ mă tơlơi djru anai amăng đơ đam tơring glông [uh rơđah lu sang ano\ laih hơmâo tơlơi djru dưi pơklaih biă mơ\n mơ\ng tơlơi ư\ rơpa’’.

Tui anun yơh, ta dưi lăi, jơlan hơdră djru bruă ngă hmua pla pơjing, djru ba mơnuih [ôn sang djuai [iă kual ataih, kual tơnap tap dưi hơmâo pơjeh djuai phun pla, hlô mơnong djuai phrâo pioh pla pơjing hăng ]em rông. Mơ\ng anun, djru hrom pơđ^ tui tơlơi hơdip mơda hơđong, pơhro\ tơlơi [un rin kah hăng tơlơi pơgôp hiăp mơ\ng ơi Lương Văn Tưởng, Khua anom bruă djuai ania tơring ]ar Thanh Hóa brơi thâo:

‘’Tơlơi djru kơ bruă pơđ^ kyar bơwih [ong huă brơi sang ano\ [un rin le\ hơdră bruă hơmâo ba glăi boh tu\ yua biă mơ\n. Djru kơ ană plơi blơi pơjeh djuai phun pla, ngă hmua anai le\ hơdră djru [uh tu\ yua biă mă, ngă gêh gal kơ sang ano\ [un rin hơmâo prăk blơi pơjeh phrâo, pơjeh hiam klă bơblih h^ pơjeh djuai phun pla hơđăp amăng plơi pla, tui anun yơh ană plơi pla hơmâo pơjeh phun pla phrâo boh jor ba pla. Djuai hlô mơnong rông ăt hnun mơ\n, rông djuai rơmô prong giu, ngă tui boh thâo ia rơgơi amăng bruă ]em rông anun hơmâo kơmlai lu kah hăng rông djuai rơmô Sind tơnô, brơi hyu juă rơmô ania kiăng hơmâo djuai klu\k prong. Ră anai, r^m thun djop tơring glông [un rin, kual ]ư\ siăng hơmâo mơ\ng 3-4% sang ano\ [un rin hro\ tui’’.

Ră anai, mơnuih djuai [iă do\ pơ kual ataih, kual tơnap tap amăng kual ]ư\ siăng hơmâo pơsir tu\ yua [un rin yua hơmâo jơlan hơdră djru kah hăng anai. Laih dơ\ng, ăt pok pơhai tu\ yua jơlan hơdră djru mơnuih ngă hmua, pla kyâo, pơtô pơblang, jak iâu, pơtrut pơsur mơnuih ngă hmua pla pơjing hăng pơkra ming gơnam s^ mơdrô, ba rơdêh, măi mok ngă hmua kiăng djru mơnuih [ôn sang hơđong pran jua tuh pơ alin kơ bruă ngă hmua pla pơjing, pơđ^ tui hnong pơhrui glăi kơ sang ano\.

Nay Jek: Pơblang