VOV4.Jarai - Rơwang hrơi rơgao, Khoa pơ ala m[s dêh ]ar ta bơkơtuai [ơi sang rông kơ rơwang bruă Tơlơi Phiăn pơtô pơhra\m (pơplih pơkra).

Tơlơi lăp djơ\ pơtô pơhra\m, jơlan hơdră, hơdrôm hră hrăm; mơnuih mơnam pơ plih phrâo bruă pơtô pơhra\m; pơplông, pel e\p; nai pơtô thâo… le\ hơdôm bôh yôm dưi hmâo lu khoa pơ ala m[s đing nao bơkơtuai.

Hră ]ih pơkra Tơlơi phiăn pơtô pơhra\m (pơplih pơkra) hmâo 10 ]ra\n, 121 mơta tơlơi, amăng anun pơplih pơkra, pơhrua nao dong 75 mơta tơlơi dưi dăp hơdôm jơlan hơdră, ako# `u, mơta tơlơi, tơlơi pơkă djơ\.

Lu khoa pơ ala m[s pơsit, tơlơi ]ih pơkra Tơlơi phiăn hmâo tu\ mă hơdră dăp, hơdôm ano# klă mơng Tơlơi phiăn pơtô pơhra\m mă yua ră anai.

Khă hnun hai, sa dua ]ô khoa pơ ala m[s do# pơmin yua kơ rơgao kơ hră ]ih pơkra tơlơi phiăn ăt [u pơdah mơn tơlơi lăp djơ\ pơtô pơhrăm mơng Việt Nam hơge\t `u.

Khoa pơ ala Trần Văn Nam, Gru\p tơring ]ar Bình Dương lăi le\, tơlơi lăp djơ\ pơtô pơhra\m dưi lăng le\ jơlan phun amăng abih bang bruă pơtô pơhra\m, dưi pơdo\ng rơbêh kơ 4 glông do\ng phun le\ mơnuih, tơhnal, bôh yôm hăng jơlan gah pơtô pơhra\m.

Bơhmu hăng tơhnal ba tơbiă, bôh yôm hăng jơlan gah pơtô pơhra\m tal anai hăng Tơlơi phiăn pơtô pơhra\m dưi hmâo Khoa pơ ala m[s dêh ]ar pel e\p rơgao hăng anai 20 thun kah hăng [u pơplih hơget lu ôh.

Pa\ glông do\ng pioh pơjing tơlơi lăp djơ\ pơtô pơhra\m amăng hră ]ih pơkra tơlơi phiăn hmâo rơđah laih, hmâo lu mơta tơlơi klă samơ\ abih bang hơdôm mơta tơlơi pơkă tơdơi kơ anun [u dir vir 4 glông do\ng anai ôh mơ\ abih bang kơnong kơ đing nao pơsir hơdôm tơlơi đo#]. Khoa pơ ala Trần Văn Nam lăi le\:

“Hơdôm glông do\ng dưi pơblang hăng pơplih phrâo hiưm hơpă hai ăt [u rơgao kơ rơwang bruă pran hăng bôh thâo hăng anun ăt le\ bruă mă, bôh than phun le\ tơlơi lăp djơ\ mơng pơtô pơhra\m.

Khoa pơ ala m[s dêh ]ar hmâo pơsit pran jua kơ sa wot pơplih pơkra abih bang le\ ăt kiăng dong mơn sa wot khin hơtai pơmin mă kơ sa bruă pơtô pơhra\m djơ\ djop hơdôm tơlơi kiăng hăng tơlơi ba tơbiă mơng bruă hơkru\ tal anai.

Mơnuih mơnam do# tơguan sui laih kơ sa tơlơi lăp djơ\ tơhnal, pơ[u\t mă mơng bôh thâo phiăn juăt hơdôm rơnuk mơng djuai ania hăng jua suă mơng rơnuk anai kiăng pơsit jơlan gah mă yua djơ\ pran jua lăp djơ\ anun.

Ngă brơi bruă hrăm hră mơng rim mơnuih phun `u le\ khom anăp nao tơlơi klă, jing mơnuih klă hăng pơdo\ng lon ia”.

Khoa pơ ala m[s Nguyễn Ngọc Bảo, gru\p tơring ]ar Bắc Ninh lăi le\, hră ]ih pơkra phiăn pơtô pơhra\m (pơplih pơkra) hlôm laih samơ\ lu bôh yôm ngă bơngot amăng mơnuih mơnam hơdôm hrơi rơgao akă dưi lăi nao hăng pơsir kah hăng tơlơi pơtô hăng pơhra\m gah rơngiao mông hrăm [ơi sang hră:

“Hăng tơlơi pơtô pơhra\m gah rơngiao kơ sang hră Hră ]ih pơkra tơlơi phiăn kơnong kơ pơkă sa [u dưi hmâo bruă pơgo# ]ơđai hrăm gah rơngiao pioh pơhrui prăk ôh. Tơlơi pơkă anai [u pơsir pơđut ôh hăng tơnap pok pơhai yua kơ tơnap thâo kra\n hiưm `u lăi pơgo#, hiưm `u rong rơkâo mă.

Bruă pơtô pơhra\m gah rơngiao amra ba truh tơlơi rơgao hơnong hăng [u pơhlôm kơ ]ơđai sang hră dưi ngui ngor pơdơi dă, pơđ^ kyar abih bang, pơjing rai tơlơi pơmin dleh tơnap kơ prăk kak sang ano#.

Hrom hăng anun bơdjơ\ nao ano# kơja\p mơng mông pơtô pơblang phun.

Yua anun, kâo rơkâo pơkă rơđah amăng hră ]ih pơkra tơlơi phiăn gah bruă [u brơi nai pơtô gah rơngiao hăng pơtô brơi tơlơi pơkă pơsir pô ngă soh tơlơi phiăn”.

Bơdjơ\ nao bôh yôm tuh pơ plai, prăk kak amăng pơtô pơhra\m, khoa pơ ala m[s Nguyễn Thanh Hiền, gru\p tơring ]ar Nghệ An lăi le\, hơdôm hrơi rơgao, tơlơi tu\ mă amăng hơdôm bôh sang hră ba truh tơlơi bơngot amăng mơnuih mơnam hmâo bôh than mơng bruă hơdôm bôh sang kơ[ah prăk mă yua amăng pơ phun hơdôm bruă pơtô pơhra\m.

Bruă iâu pơhrui ngăn drăp mơnuih mơnam glăk ngă tui hơdră ngă dưm kơnar abih bang kơplah wah [ing ]ơđai sang hră, ngă soh tơlơi pơkă blung a mơng hơdră pơtrun mơnuih mơnam amăng pơtô pơhra\m.

Yua anun, khoa pơ ala Nguyễn Thanh Hiền rơkâo kơsem min kiăng hmâo hơdôm tơlơi pơkă kơ mơnuih mơnam pơtô pơhra\m rơđah kiăng iâu pơhrui ngăn rơnoh amăng m[s gum hrom tuh pơ plai kơ bruă pơtô pơhra\m hăng be\ tơlơi hơdôm bôh sang hră pơhrui prăk [u djơ\ tơlơi pơkă amăng ako# thun hrăm:

“Hră ]ih tơlơi phiăn khom kơsem min kiăng hmâo hơdôm tơlơi pơkă djơ\ pioh pơplih pơkra tơlơi hleh hloh, tơlơi tơnap amăng mơnuih mơnam mơng hơdôm kual, hơdôm anih anom hrom hăng anun hmâo tơlơi pơkă, hơdră wai lăng pel e\p prăk pơhrui, mă yua prăk.

Mơta pơkon khom pơkă dong bruă ngă tui keh prăk djru pơdo\ng sang hră rim thun kơ abih bang hơdôm mơnuih kiăng pơhlôm dưm kơnar amăng bruă ngă tui tơlơi phiăn kiăng hơdôm anih anom pơtô pơhra\m hmâo ngăn rơnoh pơdo\ng, tuh pơ plai pơđ^ tui anih anom gơnam mă yua lom ngăn drăp kơnuk kơna akă djop.

Hrom hăng hmâo hơdră bruă hro\ trun kơ ]ơđai sang hră le\ sang ano# [un rin, sang ano# gah hơdră bruă kiăng kơ djơ\”.

Gah hơdôm tơlơi bơdjơ\ nao jơlan hơdră, hơdrôm hră hrăm, lu khoa pơ ala m[s rơkâo khom pơkă hơdră prăk kak kiăng pơhlôm dưm kơnar amăng bruă ]ih pơkra hơdrôm hră hăng mă yua `u; bơ\ bruă hơdôm khul gru\p, mơnuih ]ih  pơkra hơdrôm hră hrăm; gah Khul hăng glông jơlan pel e\p, pơhlôm dưm kơnar amăng pel e\p, pơsit hơdrôm hră hrăm.

Sa, dua khoa pơ ala m[s rơkâo ta#o hloh anăm ngă pơplih ôh amăng ]ih pơkra hơdrôm hră yua kơ tơlơi bôh thâo, tơhnal pơsit, tơhnal djơ\ hrom tơnap pơhlôm hơdôm tơhnal ba tơbiă kơ pơtô pơhra\m, biă `u le\ bruă pơtô pơhra\m.

Bơ\ gah hơdôm sang hră ăt tơnap mơn amăng bruă ruah mă hơdrôm hră kiăng pơtô pơblang djơ\. Khoa pơ ala Hứa Thị Hà, gru\p tơring ]ar Tuyên Quang lăi đ^ tơlơi gum pơhiăp:

“Tơlơi pơmin ruah hơdrôm hră hrăm djơ\ hăng ]ơđai sang hră le\ klă biă. Khă hnun hai, kâo [uh bruă hơduah e\p tơlơi gum pơhiăp ]ơđai sang hră hăng am^ ama ]ơđai sang hră le\ akă djơ\ ôh.

Kâo [u rơđah ]ơđai sang hră hăng am^ ama ]ơđai sang hră amăng hră ]ih pơkra tơlơi phiăn lăi nao le\ mơnuih hơpă, [udah rim thun glăi mă tơlơi gum pơhiăp ]ơđai sang hră hăng am^ ama ]ơđai sang hră kiăng ruah mă hơdrôm hră hrăm amăng pơtô pơhra\m kơ ]ơđai sang hră anun.

Tơdah tui anun amra ba truh lu tơlơi tơnap, [u gal lom pok pơhai, hloh kơ anun dong ]ơđai sang hră hăng am^ ama ]ơđai sang hră hmâo djop bôh thâo hăng tơlơi pơhing kiăng pơsit mơn, ruah mă hơdrôm hră hrăm klă hăng djơ”\.

Khoa pơ ala Tôn Ngọc Hạnh, gru\p tơring ]ar Bình Phước, khoa pơ ala Lê Quân, gru\p Hà Nội, hăng lu tơlơi gum pơhiăp rơkâo đing nao tơlơi pơ pha glông, đing nao truh mơnuih anun le\ ]ơđai sang hră lom abih 15 thun [u dưi tui hrăm gưl 3 hăng hrăm bruă.

Lăi nao truh tơlơi lu ]ơđai sang hră glăk [u dưi pơsit tơhnal hrăm hơget mơ\ kơnong kơ đing nao hrăm pioh pơ plông, lu khoa pơ ala lăi le\ hră ]ih pơkra Tơlơi phiăn khom kơsem min kiăng hmâo tơhnal pơhra\m kơ ]ơđai rơđah đông hloh.

Tơdơi kơ rim rơwang hrăm leng kơ hmâo pel e\p, pơsit, pơ plông, samơ\ khom pơ phun pơ plông kiăng kơ djơ\, pơsit djơ\ sit nik hăng [ia\ huă] mông, pran prăk mơng m[s.

Djru kơ tal pơplông gưl 3 lon ia ta ră anai, khoa pơ ala Cao Đình Thưởng, gru\p Phú Thọ lăi tơlơi gum pơhiăp mơng pô:

 “Kâo rơkâo pơ\ anăp anai anăm pơ phun pơplông gưl kah hăng ră anai ôh. Bruă pơsit hăng pơ phun pơplông mă [a\ng anih 12 ta#o hloh jao kơ hơdôm Gơnong bruă pơtô pơhra\m, hơdôm bôh sang hră bơwih mă hăng pơsit pơplông.

Dưi mơn pơ phun pơ plông gưl 3 lon ia kiăng ruah ]ơđai mut hrăm [ơi hơdôm bôh sang hră gưl prong.

Bruă anai khom dưi pơ phun kơja\p mơng bruă ako# tơlơi pơplông, lăng pơplông, ]om poang, ruah mă, ngă hiưm hơpă pioh ruah djơ\ mơnuih lui h^ ano# [u klă, kiăng mơnuih mă bruă gah tơlơi pơplông [u ngă sat, [u khin ngă sat hăng [u kiăng ngă sat”./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih pơblang hăng pôr