VOV4.Jarai- Bơyan kơ phê thun 2014-2015 dưi la\i sa bơyan kơ phê rơngot. Yua dah boh kơ phê hro\ trun, laih anun nua s^ ăt trun mơn, pơdjơ\ truh tơlơi hơd^p mơda mơnuih [ôn sang pla kơ phê, laih anun pơhrui găi prăk kak mơng sang s^ mdrô. Tui ha\ng khul mơnuih kơhnâu kơhnăk lăi. Tơlơi do\ glăi ama\ng lăm sang bruă ama\ng tơlơi pơ plông gah bruă kơ phê do\ [ia\ đơi, mrô boh kơ phê aka lu, boh kơ phê hiam aka hơmâo dưm kơnar ôh, hro\m ha\ng tơlơi phiăn juăt pla kơ phê mơnuih [ôn sang anet, raih daih.

            Bơyan kơ phê thun 2014-2015, ba s^ kơ phê pơ dêh ]ar ta] rơngiao le\ hơmâo 1 kla\k 250 rơbâo tơn boh kơ phê, pơhrui glăi prăk kak giăm 2 klai prăk 700 klăk đôlar Mi, hro\ 21,9% boh kơ phê, laih anun rơbeh 20% nua prăk pơka\ ha\ng thun hlâo adih. Hlăk anai gah sang bruă hơmua pơdai dêh ]ar Việt Nam đua\i tui ha\ng tơlơi phiăn  “boh troh pơboh lu, nua s^ trun”, hơja\n gah kơ phê kơđai glăi tơlơi phiăn anai. Ama\ng bơyan kơ phê thun 2014-2015, wot dah  rơnu] bơyan kơ phê hro\, ara\ng pơkrem [ơi sang kho [u lu ôh, mrô ba s^ kơ phê pơ dêh ]ar ta] rơngiao ăt hro\ mơn, [u hơmâo pơblih ôh. Phun ba rai tơlơi anai, yua ayuh hyiăng [u klă, tơlơi bơwih [ong huă jar kmar, pơđ^ kyar [u kơtang, laih anun nua prăk đôlar Mi đ^ nua kơtang đơi, ăt kah ha\ng lon ia s^ kơ phê pơ dêh ]ar ta] rơngiao ngă tui jơlan hdră tui nua prăk đ^ trun, laih anun pơdjơ\ truh tơlơi pơhing nua s^ kơ phê ăt trun tui mơn, [u hơmao thâo ôh.

            Ngă hiư\m pă  kiăng sang bruă kơ phê ba ako\ s^ pơ dêh ]ar ta] rơngiao, kah ha\ng hdôm thun hlâo adih, lu kơ phê, laih anun nua s^ pơ dêh ]ar ta] rơngiao ăt rơgeh mơn? Hơdôm mơnuih kơhnâu kơhnăk, sang s^ mdrô kơ phê lăi tui anai: {u hơmâo jơlan hơpă ôh, rơngiao kơ tơlơi ngă hro\m hơb^t, laih anun pơke\ hro\m tơlơi tu\ yua mă bruă – ba s^ kơ phê. Tui ha\ng ơi Đỗ Hà Nam, kơ iăng khoa g^t gai khul gru\p kơ phê Ca cao Việt Nam, ama\ng tơlơi hro\m hơb^t gah sang bruă kơ phê kah ha\ng ră anai, sang s^ mdrô kho\m pơs^t hdôm tơlơi lông lăng, pioh ako\ pơdong jơlan hdră bơwih [o\ng huă thâo mơna] tui ha\ng nua s^ kơ phê mơng hlâo truh ră anai, tui hloai ha\ng nua s^ kơ phê [ơi jar kơmar anai: “ Hơmâo lu jơlan hdră, kiăng [ing ta ngă giong tơlơi kơ phê ră anai, [ing ta hlăk bưp tơlơi tơnăp hơget. Ngă hiư\m pă kiăng ba nua s^ `u đ^  hro\m , đang ơ phê phun tha prong bia\ ma\, boh `u hro\ tui, pơhro\ h^ đang kơ phê, [ing ta kiăng pơđ^ kyar “ Pla glăi phun kơ phê phrâo”, laih anun pơđ^ kyar hơđong kơja\p. Tơlơi [ơi anai [u djơ\ hjăn sang s^ mdrô đu] ôh, kơtư\ hăng hdôm khul gru\p kơ phê Ca cao, Ding jum hơmua pơdai, pơđ^ kyar plơi pla dêh ]ar ta, laih anun hdôm gong gai plơi pla [ơi hdôm kual lon pla lu đang kơ phê, [ing ta kho\m pơmin truh yơh”

Tơlơi ama\ng lăm yôm bia\ mă, tui ha\ng ơi Phan Minh Báu, kơ ia\ng khoa g^t gai [irô hơmua pơdai, pơđ^ kyar plơi pla tơring ]ar Đồng nai brơi rai, gleng nao pơjeh pla, kiăng kơ phê pơboh jor, boh kơ phê hiam. Tơlơi anai pơhiăp le\ amu`, bia\ ma\ [u amu` ôh, yua dah bruă tal blung, kho\m ako\ pơjing glăi tơlơi mă bruă hơba] hơbal, kiăng djơ\ tui ha\ng tơlơi mă bruă rơnuk phrâo anai: “ Tơdah 3 tơn kơ phê/ha kah ha\ng ră anai, tơlơi pơhrui glăi prăk kak mơnuih [ôn sang pơkă ha\ng djuai pla pơ kon kơ phê [u ana\m pơ plông ôh. Bruă pơblih pơjeh pla phrâo, pơ boh jor ră anai, [ing ta amra nga\ dưi, ta pla hanưg pơgep adu\ kơ phê kah ha\ng ră anai, ama\ng sa thun amra hơmâo pơboh laih, kho\m pơtrut ngă ta` bruă anai. Laih anun ako\ pơjing glăi tơlơi mă bruă tui ha\ng hdră pơke\ nga\ hro\m hơb^t tơlơi pla kơ phê, dong mơng anun yơh ako\ pơjing brơi mơnuih [ôn sang mă bruă, ba s^ kơ phê mơng pô gơ`u”

Kơ phê dêh ]ar ta pla lu `u le\ [ơi kual }ư\ sia\ng, hơmâo giăm truh 500 rơbâo ektar, mrô boh kơ phê hơmâo truh 1 klăk 200 rơbâo tơn/sa thun. Bia\ ma\ brơi ta [uh, dong mơng pla, wai lăng, pe\ boh, pơkra rai kơ phê ba s^ pơ dêh ]ar ta] rơngiao, ngă tui raih daih anet aneo, hlơi pô kơtang nga\ mă pô, [ơi ano\ pơ plông s^ mdrô [u hiam klă ôh. Hlăk anai Việt Nam ta jai hrơi mut hro\m dlăm tơlơi bơwih [o\ng huă ha\ng ]ar kơmar, ơi Trần Việt Hùng, kơ ia\ng khoa g^t gai [irô kual }ư\ Siăng lăi tui anai, bruă pơđ^ h^ tơlơi pơkra rai kơ phê, kho\m gleng nao bruă pơkra rai, hơmâo ngă hro\m tơlơi mă bruă pla, hơna pơkra rai, s^ mdrô, kplah wah plơi pla anai hăng plơi pla pơ kon, anih ano\m anai hăng sang s^ mdrô. Laih anun pla kơ phê djơ\ tui ha\ng kơ]a\u bruă, ba glăi lu gơnam tam hiam, ba s^ pơ dêh ]ar ta] rơngiao, kiăng ba glăi prăk kak ama\ng sang ano\ kơ mơnuih [ôn sang pla kơ phê: “ Dưi mơn sang s^ mdrô nga\ ho\m ha\ng sang ano\ mơnuih [ôn sang kah ha\ng Hơp tac xa\ pơ blih phrâo, huăi pơgo\ ôh pơdjơ\ truh kơ lon tơnah pla kơ phê, hơp tac xă [ơi anai le\, gơgrong ba gah tơlơi boh thâo tơlơi pla, pơjeh pla ngă hro\m ha\ng hdôm sang s^ mdrô, kiăng hơmâo anih s^ mdrô, laih anun gah jơlan hdră ]an prăk sang mak ksai djru ba bruă anai, djơ\ kho\p. Kho\m hơmâo khul bơwih [o\ng huă hro\m hơb^t tui ha\ng hdră anai, anun kah mă ba glăi kơ phê hiam, kah ha\ng ră anai hdôm sang ano\ pla kơ phê le\, pla ma\ hjăm păn, ;e\ boh ba nao s^ brơi hdôm sang s^ mdrô, tui anun boh kơ phê [u hơmâo dưm kơnar ôh, [u ba glăi lu prăk kak ôh”

Kơ phê le\ jing djuai pla ba ako\ pơ dêh ]ar Việt Nam, hơmâo djru brơi lu mơnuih hơmâo bruă ma\, laih anun pơhrui glăi prăk kak kơ sang ano\ brơi neh met wa ta. Yua kơ anun yơh kho\m tuh pơ alin brơi mơnuih mă bruă, gah tơlơi boh thâo, măi mok djơh ha\ng tơlơi la phun kơ phê, lăp djơ\ brơi phun pla anai ba glăi lu prăk kak kơ lon ia ta. Hơmâo lu tơlơi rơkâo brơi rai, thun blan pơ ana\p anai, kơnuk kơna ta kho\m wai lăng kơja\p djuia pơjeh pla anai, hơmâo kơ]a\u bruă gum djru brơi prăk kak, kiăng pơblih phun kơ phê tha [ơi kual }ư\ siăng ha\ng hdôm pơjeh kơ phê hiam, pơboh jor, boh hiam, anai le\ hasa tơlơi gleng nao mơng sang bruă kơ phê Việt Nam pơđ^ kyar hơđong kơja\p.

Rơluch Xuân: Pô ]ih hăng pôr