VOV4.Jarai-Mơguah lơ 29/9, [ơi plơi prong {uôn Ma Thuột, tơring ]ar Daklak, Khua dêh ]ar ta ơi Nguyễn Xuân Phúc nao jơnum ''Boh tơhnal pla phun boh Makka [ơi Việt Nam thun blan rơgao; anăp ngă bruă hăng hơdră pơđ^ kyar pơ anăp anai''.

 

Pơhiăp klah ]un [ơi mông jơnum, Khua dêh ]ar lăi, boh mackka jing pơjeh phun pla đ^ hiam amăng dêh ]ar ta, phun pla gêh gal kah hăng nao tơdơi samơ\ glăi truh hlâo tơdah thâo ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo, pơkra ming djơ\, pơđ^ kyar lu mơta gơnam s^ mơdrô mơ\ng boh makka, pơjing tơhnal ngă bruă sa ruăi đ^ nua….

 

Tui hăng anun, Khua dêh ]ar jao kơ Ding jum Bruă hmua hăng Pơđ^ kyar plơi pla git gai, ngă hrom djop sang bruă kơnuk kơna pơkra hơdră pioh pơđ^ kyar bruă pla phun boh makka pơ anăp anai.

 

Pơhiăp [ơi mông jơnum, khua mua lu sang bruă s^ mơdrô pơdah pran jua kiăng kơnuk kơna hơmâo tơlơi pơtrun djru kơ sang bruă s^ mơdrô dưi ]an prăk mă kơmlai man [rô pioh pơtrut bruă pla phun boh Makka, djuai boh khuih amăng glai đưm; bruă pơkă hnong hăng pơjing rai kual pla boh makka kiăng ‘’huăi hlơi kiăng pla mă tu\ kơ hơmâo’’ kơ` [u djơ\ hơdră truh thun pe\ boh rơbêh [u hơmâo pô blơi; e\p hơdră pơhư] anom bruă s^ mơdrô blơi hăng pơkra ming jing gơnam s^ mơdrô; e\p anih s^ mơdrô boh Makka…

 

Hơdôm sang ano\ pla phun makka le\ rơkâo djop sang bruă ngă hrom hơduah e\p anih blơi ngă gêh gal kơ mơnuih ngă hmua pla phun makka hơđong pran jua.

 

Bơ [ing rơgơi kơhnâo lăi, hăng rơnoh s^ yom, klă kơ bruă pla, phun makka ngă tơ-ui lo\n glai, gôm anih lo\n hong ro\ng kơdư kla pơgang ayuh hyiăng, anai le\ phun pla djru pơhro\ tơlơi [un rin tu\ yua biă mă.

 

Klah ]un [ơi mông jơnum, ơi Nguyễn Xuân Phúc Khua dêh ]ar lăi pơtong, phun makka djuai pơjeh phun pla gêh gal biă mă, hơmâo rơnoh bơwih [ong huă yom kơ mơnuih [on sang do\ pơ kual ataih, kual tơnap tap.

 

Tơdah thâo pơđ^ kyar phun Makka le\ djuai phun pla anai kah hăng nao tơdơi samơ\ glăi truh hlâo.

 

Blung hlâo le\, pla phun makka khom djơ\ hơdră, pơkjăp tơlơi đăo kơnang kiăng pơđ^ kyar djuai phun pla anai.

 

Samơ\ Khua dêh ]ar lăi le\, ră anai đơ đam pla aka prong ôh, phrâo hơmâo 17 rơbâo hektar đô].

 

Lăi nao kơ phun `u arăng ba rai pơjeh kơphê rai pơ Việt Nam đưm, Khua dêh ]ar brơi thâo,  tơdơi kơ 125 thun, truh ră anai Việt Nam s^ mơdrô kơphê lu hloh [ơi ro\ng lo\n tơnah.

 

Yap truh thun 1975, Việt Nam, hơmâo 13 rơbâo hektar đang kơphê. Tui anun yơh, kơnong 35 thun đô], Việt Nam pơđ^ kyar djơ\ jơlan hơdră, ră anai anom bruă kơphê hơmâo truh kơ 680 rơbâo hektar laih, rơnoh hơmâo pơhrui glăi 1 klăk 500 rơbâo tơn asar kơphê krô, kơ-uă pơkra ba s^ mơdrô pơ dêh ]ar ta] rơngiao laih anun pơhrui glăi 3 klai dolar Mi r^m thun.

 

Lăng glăi thun blan laih rơgao bruă pơđ^ kyar kơphê, Khua dêh ]ar ta ơi Nguyễn Xuân Phúc lăi pơthâo tơlơi gêh gal pơđ^ kyar bruă pla phun makka [ơi dêh ]ar ta tui anai:

 

‘’Tui anun yơh sa tơlơi kiăng tơ`a le\ phun Makka kah hăng djuai phun pla nao tơdơi, samơ\ glăi truh hlâo, rai pơ Việt Nam lông lăng đô] blung a, laih pơđ^ kyar [uh tu\ yua biă mă kah hăng ta phrâo lăi anun, phun Makka pla mơ\ng 10-20 thun laih jing h^ phun pla ba ako\ hlâo [ơi ro\ng lo\n tơnah.

 

Yua hơge\t [u dưi? {ing ta rai jơnum pơblang lăng wo\ ano\ gêh gal [ơi dêh ]ar ta pioh pơđ^ kyar phun Makka mơ\ dêh ]ar pơko\n [u gêh gal ôh.

 

Yua kơ anun, Khua dêh ]ar pơtrun hiăp, [ing rơgơi kơhnâo, [ing ngă bruă s^ mơdrô, khul grup Makka Việt Nam khom lăi glăi tơlơi tơ`a yua hơge\t bruă pla Mackka aka pơđ^ kyar lăp hăng ano\ gêh gal [ơi Việt Nam.

 

Yua anai le\ phun pla pơgang ayuh hyiăng, anih hơdip jum dar, phun pla djru kơ bruă lui rơmo\n ako\n rin, dưi ngă pơdrong, dưi djru kơ bruă pơgang hơđong rơnuk rơnua mơnuih mơnam.

 

 Tui anun yơh, phun Makka hơmâo rơnoh yom biă mă [u djơ\ lăi kơnong tu\ yua kơ tơlơi bơwih [ong huă đô] ôh, yua `u dưi nao truh pơ kual ataih, kual tơnap tap, djru kơ mơnuih [on sang glăk [un rin dưi hrưn đ^’’.

 

Brơi thâo, tui hăng tơlơi ju\ yap, boh Makka dưi pơhrui glăi 250 klăk prăk lơ\m sa hektar hăng rơnoh s^ 6 dolar Australia ră anai, đ^ hloh 3 wơ\t nua kơphê, samơ\ khua dêh ]ar lăi, kiăng hơmâo hnong pơkă kual sit nik pioh pla phun Makka.

 

Pơđ^ kyar bruă pla phun Makka khom hơmâo tơlơi git gai wai lăng mơ\ng kơnuk kơna, dơ\ng mơ\ng blơi pơjeh, tuh pơ alin, truh kơ bruă djru hơdră pla. Boh Makka gơnam [ong đ^ pran, hơmâo mơ\ng 70-80% ia rơmă, ia ik, ngă kian trơi huăi rơpa đơi ôh, hnong protein lu hloh axit amin.

 

Anai le\, ano\ dưi pơkra rai jing ia tơsâo mơ\ng asar boh Makka, dưi djơ\ hăng lu hnưr mơnuih tha, muai, ]ơđai hlăk lêng dưi [ong soh, gơnam yua pơkra ming ia phong ngă hiam kl^ kliăng [o# mơta, hơmâo nua yom s^ mơdrô.

 

Tơlơi gêh gal kah hăng anun, samơ\ Khua dêh ]ar brơi thâo, rơgao 10 thun pơđ^ kyar, hnong pla phun Makka do\ anet đô]. Kơnong 1% rơnoh asar boh troh ik, hơmâo ia luil hiam dưi pơkra ming [ơi dêh ]ar ră anai.

 

‘’Yua kơ anun tơlơi tơ`a ngă hiư\m pă [u pơđ^ kyar ta` truh thun 2030 kơnong hơmâo 450 rơbâo hektar hăng asar boh Makka kơnong hơmâo 200 rơbâo tơn?

 

Sa tơlơi tơ`a kơ Khul bruă Makka, sang bruă kơnuk kơna, [ing rơgơi kơhnâo khom pơmin.

 

Ayuh hyiăng, ano\ djrưh, lo\n mơnai glai klô brơi kơ [ing ta dưi pơkă hnong rơđah rơđong. Dua kual dưi pla hơđong phun Makka le\ kual Kơdư Yu\ hăng kual Dap Kơdư.

 

Bơ kual pơko\n aka jing đơi ôh, pla laih aka [uh hơmâo boh ôh anun khom sem glăi.

 

Yua hơge\t kual Ngo\ Trường Sơn kah hăng [ơi kual Tong krah Việt Nam [u dưi pla ôh phun Makka, yua boh [iă đơi, [u jing ôh, khom pơmin tong ten, be\ h^ tơlơi mơnuih [on sang pla samơ\ [u tu\ yua kơ gơ`u.

 

Yua kơ anun, khom gleng nao pơ dua kual gah Kơdư Yu\ hăng kual Dap kơdư, do\ glăi kual pơko\n khom sem glăi hlâo kơ pla lu’’.

 

Tui hăng anun, Khua dêh ]ar lăi pơtong, wai lăng bruă rah pơjeh jing bruă yom. Ră anai, hơmâo 13 pơjeh djuai Makka hăng hơmâo hơdôm pơjeh blơi mơ\ng ta] rơngiao, samơ\ khom ruah mă tong ten, kơ` hu\i mơnuih ngă hmua blơi ba pla [u hơmâo boh kah hăng mơ\ng anai pơ klôn tom [uh laih.

 

Hăng kual Dap kơdư dưi pla plah wah amăng đang boh troh pơko\n, kual gah Kơdư Yu\ le\ pla sa hnong, pơtum sa blah đang. Yua dah phun pla anai khom dưi pơgang klă tong ten, Khua dêh ]ar ta lăi, gleng nao tuh pơ alin mơ\ng blung hnun kah tu\ yua.

 

Hrom hăng anun, sit hơmâo boh lăng nao kơ bruă pơkra ming gơnam s^ mơdrô klă.

 

Sang bruă prăk khom kơsem min jơlan hơdră ngă gêh gal kơ mơnuih ngă hmua hăng anom bruă s^ mơdrô tuh pơ alin kơ bruă pla boh Makka gêh gal hloh.

 

 

Hrom hăng anun, pơkra hơdră, lăi pơthâo ako\ bruă pơđ^ kyar phun Makka pơ anăp, Khua dêh ]ar ta pơ]râo rơđah tui anai:

 

‘’Khom wai lăng bruă mă sa hnong pioh pơđ^ kyar boh Makka lơ\m lăi pơthâo ako\ bruă pơkă kual.

 

Anun le\, kơnuk kơna hăng djop tơring ]ar, khom ju\ yap tong ten. Dua le\ anom bruă s^ mơdrô, khul grup khom djru hrom pơ]râo brơi bruă mă.

 

Klâo le\ mơnuih ngă hmua pla phun Makka ngă kjăp tong ten hăng anom bruă s^ mơdrô.

 

Djop tơring ]ar khom pơtô brơi mơnuih ngă hmua laih anun hơmâo tơlơi tu\ ư mơ\ng kâo ako\ pơjing anom bruă ngă [ong hrom pla phun Makka truh pơ bruă pơkra ming gơnam s^ mơdrô.

 

 Kiăng ngă bruă sa hnong, yua dah anai le\ phun pla nao tơdơi truh hlâo, phun pla dêh ]ar pơsir tơlơi bơwih [ong kơ mơnuih [on sang’’.

 

Dơ\ng mơ\ng [uh rơđah tui anun Khua dêh ]ar jap kơ Ding jum Ngă bruă hmua hăng pơđ^ kyar plơi pla, Khul gruo Makka Việt Nam, djop tơring ]ar ngă hrom e\p lăng hơdră pơđ^ kyar bruă pla makka Việt Nam.

 

Ding jum bruă hmua hăng pơđ^ kyar plơi pla ]ih pơkra hră pơtrun brơi kơnuk kơna pơsit kơ bruă pơđ^ kyar Makka [ơi Việt Nam.

Nay Jek: Pơblang