VOV4.Jarai-Hơdră jơnum lok 9, khua mua pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar ta rơwang hrơi tơjuh rơgao, [ing khua mua pioh lu mông hmư\ Grup krăo lăng hăng bơkơtuai Boh tơhnal krăo lăng ‘’Bruă ngă tui jơlan hơdră tơlơi phiăn pơhlôm, pơgăn tơlơi ngă sat kơ ]ơđai muai’’.

Pơblang tong ten hơdôm ‘’Tơhnal do\ mơmo\t’’ kiăng lăi aka ngă djơ\ bruă pơhlôm, pơgăn tơlơi ngă sat kơ ]ơđai muai, lơ\m r^m hrơi boh [iă `u ăt hơmâo 7 ]ô ]ơđai arăng ngă sat, 1 thun hơmâo 38 ]ô ]ơđai muai arăng pơdjai lui, 133 ]ô ]ơđai rơka rơka] hăng 1 rơbâo 286 ]ô ]ơđai arăng ngă sat drơi jăn…

Tui hăng [ing khua mua pơ ala lăi, anai le\ hơdôm mrô lăp pơđing nao biă mă phun `u le\ kơ[ah h^ tơlơi phiăn pơtrun tu\ yua pơgang kơ ]ơđai muai.

Tơlơi lăi pơthâo mơ\ng grup krăo lăng brơi [uh, dơ\ng mơ\ng blan 1/2015 truh blan 6/2019, hơmâo 8 rơbâo 400 wơ\t tơlơi ngă sat kơ ]ơđai muai arăng dưi thâo, pơsir h^; hăng 8 rơbâo 700 ]ô ]ơđai muai arăng ngă sat drơi jăn.

Rơngiao kơ anun, do\ hơmâo lu đô] mrô ]ơđai muai mă bruă apah [u djơ\ tơlơi phiăn, ]ơđai muai arăng phai lui hăng brơi pơdo\ rơkơi bơnai mơ\ng anet.

{ơi mông jơnum, pô pơ ala Tăng Thị Ngọc Mai, grup mơ\ng tơring ]ar Trà Vinh; pô pơ ala Phạm Văn Hòa, grup mơ\ng Đồng Tháp lăi pơthâo lu tơlơi arăng ngă sat kơ ]ơđai muai, tăp năng amăng sang ano\ hăng amăng sang hră mơtam.

Pơblang kơ tơhnal do\ mơmo\t amăng bruă pơhlôm, pơgăn tơlơi ngă sat kơ ]ơđai muai lơ\m r^m hrơi ăt hơmâo na nao boh [iă 7 ]ô ]ơđai arăng ngă sat, pô pơ ala ơi Phạm Văn Hòa lăi pơtong: gah rơngiao lu hloh kơ anun yua aka [u thâo [uh arăng ngă sat kơ ]ơđai muai:

‘’Boh nik `u tơlơi taih ]om amăng sang ano\, hơmâo mơ\ng mơnuih amăng sang ano\, ngă sat răm kơ drơi jăn, pran jua, tơlơi pơmin, tơlơi suaih pral kơ ]ơđai muai.

Bruă mă krăo lăng, ju\ yap aka djop ôh, tơlơi anai aka lăi djơ\ lăp tơlơi arăng ngă sat kơ ]ơđai muai hăng tơlơi glăm ba mơ\ng djop sang bruă, djop gưl, pơgang hăng lăng ba ]ơđai muai.

{ing ]ơđai muai arăng ngă sat hơmâo lu mơta, tăp năng mơnuih amăng sang ano\, am^ ama, phung wang, mơnuih thâo krăn amăng kơnung djuai ngă sat truh 90%, đơ đa nai pơtô hrăm hră, anih pơtô hrăm, mơnuih apăn bruă kơnuk kơna, mơnuih tha rơma ngă sat kơ ]ơđai muai’’.

Tu\ ư hăng tơlơi pơmin anai, pô pơ ala ơi Nguyễn Ngọc Phương grup tơring ]ar Quảng Bình lăi rơđah tơlơi do\ kơ[ah ano\ tu\ yua amăng tơlơi phiăn pơtrun:

‘’Rơngôt biă mă sui ha wơ\t [uh dơ\ng [ing wai lăng, rông ]ơđai, nai pơtô ngă sat taih amang ]ơđai anet hăng hơdră taih ]om kơtang biă mă, sui kah mơ\ng [uh.

Tơlơi soh djơh hăng anun, tơnap biă mă pơsir. {ing ]ơđai khă gir run bong glăi, iâu djru, ur krao samơ\ ăt do\ kơ[ah sa tơlơi phiăn pơsir khut khăt tu\ yua.

Tơlơi anai, ngă kơ [ing ta pơmin amăng pran jua do\ hơdôm ]ô ]ơđai dơ\ng arăng glăk ngă sat taih ]om, gơ`u glăk ur krao iâu đ^ brơi djru [u hơmâo pô lăi glăi, do\ hơdôm ]ô [ing ngă soh, ngă sat anun ăt do\ ngă soh tơlơi phiăn mơ\ aka [u phat kơđi gơ`u?

Pơblang rơđah phun tơdu\ hơmâo tơlơi, [ing khua mua pơ ala lăi yua bơbe] djơ\ mơ\ng tơlơi hơdip phrâo, bruă s^ mơdrô, tơlơi răm [ăm pran jua tơlơi pap amăng mơnuih mơnam; tơlơi mơ`um tơpai, ba truh tơpai ruă, ]uă tơba, mơ`um măt [iêr, ia ngă kơtang anun yơh ba truh tơlơi taih ]om ană bơnai, ]ơđai anet, tơlơi bơ lăng phim, e\p phim bơtaih, bơblah, pơkoh pơdah amăng internet laih anun hla tui, ngă sat kơ ]ơđai.

Khua pơ ala Hoàng Thị Hoa, grup mơ\ng tơring ]ar Bắc Giang, khua pơ ala Nguyễn Thị Thủy, grup pơ ala mơ\ng tơring ]ar Bắc Kạn hăng lu khua mua pơko\n lăi:

Internet, tơlơi pơhing mơnuih mơnam facebook, ba lu tơlơi pơhing, tơlơi rơgơi phrâo, biă mă `u ]ơđai muai do\ pơ kual ataih, samơ\ ano\ bơbe] sat, ano\ pơglăi `u ăt ngă kơ tơlơi pơdjơ\ nao ]ơđai muai. Khua pơ ala Nguyễn Thị Thủy pơblang:

‘’R^m hrơi hơmâo 720 rơbâo rup ngă sat kơ ]ơđai arăng pơdah amăng facebook, lu kơ rup taih amang ngă sat.

Boh tơhnal hơduah e\p brơi [uh, lơ\m 4 ]ô ]ơđai le\ hơmâo sa ]ô ]ơđai tom găn rơgao tơlơi hning rơngôt arăng ngă sat.

1/3 mrô ]ơđai lăi pơthâo arăng pơhu\i ngă sat amăng plang internet laih anun [ing ]ơđai đah kơmơi arăng ngă sat pơhu\i lu hloh 3 wơ\t pơkă hăng đah rơkơi.

Dua le\, [ing soh sat, juăt ngă soh, laih kơsem min lăng brơi [uh, aka [u hơmâo djơ\ ôh, tơlơi pơhing ia rơgơi amăng internet pơhu\i kơ ]ơđai lu kah hăng ră anai.

{ing ngă soh pơjing rai rup [u sit nik ôh laih anun mut e\p lăng anăn [ing mut hrom  internet laih anun mơit hiăp plư [udah pơhu\i [ing ]ơđai, yua [ing ]ơđai amu` le# luh, đăo kơ [ing gơ`u’’.

{ing khua pơ ala lăi le\, mơ\ng thun 2015-2019, hơmâo ngă hră pơtrun 83 pok hră tơlơi phiăn pơhlôm, pơgăn tơlơi ngă sat kơ ]ơđai.

Amăng anun, hơmâo 18 mơta tơlơi phiăn, 30 mơta hră pơtrun, hră pơ]râo trun mơ\ng kơnuk kơna hăng khua dêh ]ar laih anun lu hră pơtrun pơko\n amăng tơring ]ar. Lơ\m sa pok hră pơtrun hơmâo pơkă tum te] kơ bruă pơhlôm, pơgăn ngă sat kơ ]ơđai muai.

Khă tui anun, [ơi gưl dêh ]ar aka [u hơmâo ako\ bruă rơđah rơđong hăng pơdah thâo djop djel ôh amăng ako\ bruă, jơlan hơdră mă bruă pơhlôm pơgăn tơlơi ngă sat kơ ]ơđai muai. Khua pơ ala ơi Nguyễn Văn Hiển, grup Lâm Đồng rơkâo:

‘’Kâo pơmin le\ Ding jum wai lăng bruă mă khom ngă hrom hăng djop sang bruă amăng kơnuk kơna, kiăng hơmâo tơlơi tơ`a hơduah brơi tơpă djơ\ găl ju\ yap hơdôm mơta tơlơi ngă sat pơgo# ]ơđai tơlơi ngui rơkơi bơnai, s^ mơdrô, blơi [ing ]ơđai arăng lui raih ngă gun h^ tơlơi pơtrun amăng Tơlơi phiăn ]ơđai muai.

Anai le\ tơhnal pơkă yom biă amăng bruă lăi hlâo tơlơi soh sat arăng ngă kơ ]ơđai muai laih anun hơdră ]i pơkra tơlơi phiăn pơgang ]ơđai muai pơ anăp.

Laih dơ\ng, amăng tơlơi rơkâo pơbuă tui Hră pơtrun mơ\ng Khua mua pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar brơi pơ]râo ba tong ten bruă mă khom pơhro\ mơtam tơlơi arăng ngă sat kơ ]ơđai muai amăng 5-10 thun tơdơi adih, hrom hăng lu hơdră pơpha bruă mă tum te] brơi kơ djop sang bruă, anom bruă pơdjơ\ nao’’.

Lu tơlơi pơgôp hiăp rơkâo pơtrut kơtang hloh bơblih phrâo tơlơi pơhing, pôr pơthâo tơlơi phiăn pơgang, wai lăng hăng pơtô hrăm ]ơđai muai kiăng pơđ^ tui tơlơi thâo hluh amăng mơnuih [on sang.

Hăng sang hră, khom pioh lu mông, hnong pơtô lăi, pôr pơthâo tơlơi phiăn, biă mă `u bruă ngă r^m hrơi kơ hơdră pơhlôm, pơgăn tơlơi ngă sat kơ ]ơđai.

Hăng sang ano\ kiăng pơthâo brơi ]ơđai muai thâo pơgang mă pô [ơi anăp tơlơi pơmin sat, bruă ngă sat kơ ]ơđai muai, tơdah hơmâo tơlơi soh le\ khom djru ]ơđai arăng ngă sat hlâo hloh laih anun e\p pô ngă sat pioh mă ba phat kơđi gơ`u.

Pơtô lăi djop sang ano\ anăm ngă sat, taih ]om ]ơđai, khom hơmâo tơlơi khăp pap, lăng ba, pơtô hrăm ]ơđai djơ\ hơdră.

Laih dơ\ng, pơđ^ tui boh tu\ yua amăng bruă hơduah e\p kơđi, phat kơđi mơnuih ngă soh yua ngă sat kơtư\ juă ]ơđai muai.

Nay Jek: Pơblang