VOV4.Jarai-{ơi kual plơi pla ataih lơ\m Dap Kơdư hrơi blan rơgao hơmâo na nao tơlơi arăng mă do\p, pơkong ]ơđai muai, s^ mơdrô đah kơmơi nao pơ dêh ]ar Kha] ngă kơ lu sang ano\ tơblu\t amăng tơlơi tơnap tap, pơ]lah gah hăng rơngiă rơngiom.

Hơdră [ing soh sat plư s^ mơnuih le\ gơ`u mơ-it tơlơi pơhing hăng pơthâo amăng plang facebook, [uh lu mơnuih amu` le# luh arăng, biă mă `u [ing dra ngek, laih anun gơ`u pơhiăp hăng tơlơi khăp tơdăm dra truh mông bưp nao rai, gơ`u mă pơkong ba nao pơ guai dêh ]ar [udah gơ`u ngă mă pơdo\ jing rơkơi bơnai sit nik laih anun jak glăi ngui pơ plơi pla pơ kual Kơdư adih hăng ba nao pơ guai dêh ]ar s^ mơnuih.

Tui hăng tơlơi ră ruai mơ\ng [ing le# luh [ing soh sat laih, hơmâo tơbiă đuăi mơ\ng anih mlâo khiâo, tơnap tap đut hlah gah adih guai dêh ]ar brơi [uh, [ing s^ mơdrô mơnuih gơ`u hyu plư ple] djop hơdră, djop mơta tơlơi kiăng arăng le# luh hăng ba nao pơ dêh ]ar Kha], gơ`u tu\ mă prăk soh sat, s^ mơnuih.

Giong gơ`u pơhiăp nao rai hăng  [ing gah dêh ]ar Kha], [ing soh sat mơ\ng Việt Nam, đuăi hyu hơduah e\p tơl djop plơi pla ala [ôn, kual ataih plư [ing dra, [ing đah kơmơi do\ soh, ngă mă bơkhăp tơl jing rơkơi bơnai, [udah plư jak hyu glăi pơ plơi pla gơ`u lăi, sit le# luh gơ`u laih, nao hrom gơ`u truh pơ kual Kơdư adih, phara plơi pla tơring tơrang, sư\ rơbư\ [u thâo kơnang kơ hlơi ôh, gơ`u amu` ame\ đô] pơgo# hăng ba nao pơ guai dêh ]ar s^ lui kơ [ing Kha], arăng ba ngă đi ]ơ, pơgo# ngă dra đi pioh mă prăk arăng apah, [udah s^ kơ [ing đah rơkơi Kha] mơnuih sat, mơnuih tha hăng rơwen rơwo pioh ngă bơnai kơ [ing anun, kơtư\ juă, ngă sat.

Lơ\m hyu tơ`a kiăng ]ih tơlơi pơhing anai, gơmơi hơmâo bưp adơi Hồng Thị C, 20 thun, do\ pơ plơi Noh Prông, să Hòa Phong, tơring glông Krông Bông, glăi mơ\ng anih arăng mă ba nao `u jing anih soh sat, [rưh hmiah [u thâo pia, hmư\ `u ruai glăi, ruă pran jua biă mă lơ\m arăng plư ba s^ pơ dêh ]ar Kha].

C ră ruai: ~u e\p lăng amăng telephôn, plăng tơlơi pơhing ineternet facebook, `u ngă gơyut hăng 1 ]ô đah rơkơi anăn Phàng.

Laih anun hlong ngă bơkhăp pơhiăp nao rai amăng facebook. Phàng lăi kiăng do\ kơ C. Samơ\ laih bưp C giong, Phàng plư gơ\, ba nao pơ tơring ]ar Lao Cai, tơdơi kơ anun C arăng s^ ngă dra đi pơ dêh ]ar Kha]:

‘’Lơ\m pơhiăp nao rai amăng facebook, `u lăi kiăng do\ kâo, blung a kâo [u đăo lơi samơ\ sui kơ anun le# luh `u, `u lăi do\ kâo ngă bơnai `u, laih anun brơi gơyut `u rai tu\ kâo.

Truh mông bưp nao rai laih, kâo do\ kơtuă biă mă laih anun [u thâo yu\ ngo\ dơ\ng tah djơ\ ia jrao gơ`u, gơ`u jak nao pơpă kơnong kiăo tui đô]’’.

C pô hai, tơdơi kơ le# luh arăng mut nao amăng sang plơi pla gah adih, sa ]ô đah rơkơi Kha] blơi glăi ngă bơnai. C [u gưt do\ ôh, `u phiăng brơi ư\ asơi, djă gai taih ]om djai hơdip. Samơ\ bưng  [iă, lơ\m [ing soh sat s^ h^ C, krah jơlan glăi, gơ`u kông an dêh ]ar Kha] hơmâo mă abih, giong anun hơduah e\p nao pơklaih brơi kơ C.

Hrơi blan rơgao [ơi tơing ]ar Dak Lak, bruă ngă mơ\ng [ing soh sat s^ mơdrô mơnuih, biă mă `u [ing đah kơmơi dra ngek, ]ơđai muai arăng mă pơkong, ba nao pơ dêh ]ar Kha] [udah s^ kơ [ing ngă đ^ ]ơ dêh ]ar ta] rơngiao lu biă mă. {ơi anih anom tơhan pơlih e\p tơlơi soh mơ\ng kông an Dak Lak, pô soh anăn Thào A Vảng, do\ pơ să Dak Rmăng, tơring glông Dak Glong, Dak Nông pơhaih tơlơi soh `u:

‘’Arăng aka [u thâo ôh ta jing mơnuih soh sat, plư arăng ba nao pơ dêh ]ar Kha] s^ anun arăng tu\ ư nao hrom ta.

Abih bang mơnuih kâo plư ba hơmâo 4 ]ô truh pơ dêh ]ar Kha], giong anun kâo s^ mă prăk’’.

Hơdôm thun rơgao, kiăng pơgăn tơlơi soh sat mơ\ng [ing s^ mơdrô mơnuih ba nao pơ gah adih guai dêh ]ar, tơlơi pơhing amăng bro#, amăng tivi pôr na nao laih, khua mua gong gai kơnuk kơna ăt pơtô lăi laih mơ\n, kiăng mơnuih [ôn sang thâo hluh samơ\ mơnuih [ôn sang [u hmư\, [u kơđiăng ôh.

Kơnong [ơi Dak Lak, truh ră anai, kông an tơring ]ar hơmâo [uh 14 ]ô dra arăng plư ba nao pơ dêh ]ar Kha] s^ hăng hơmâo đơ đa truh ră anai ăt rơngiă, aka [u thâo hmư\ tơlơi pơhing ôh.

{ơi anăp kơ tơlơi anai, kông an tơring ]ar Dak Lak hơmâo pok pơhai lu hơdră pơphun hyu suh e\p, pơgăn ta`, djru pơtô lăi, kiăng pơhlôm tơlơi soh sat anai. Hrom hăng anun, kông an lăi pơthâo anom bruă ping gah, gong gai kơnuk kơna djop tơring glông, plơi pla ngă djơ\ jơlan hơdră kơnuk kơna pơtrun bơwih [ong huă, pơgang tơlơi rơnuk rơnua kơ mơnuih mơnam, hơmâo hơdră djru kơ [ing adơi amai đah kơmơi tơnap tap kiăng hơmâo bruă mă hơđong.

Pơsir bruă mă kơ [ing bưp laih tơlơi arăng ngă sat, glăi pơ plơi pla huăi mlâo mla` laih anun mơak hrom plơi pla hơđong tơlơi hơdip mơda. Đại tá Phạm Minh Thắng, Kơ-iăng Khua Kông an tơring ]ar Dak Lak brơi thâo:

‘’Rơkâo djop gưl anom bruă hur har ngă hrom tơhan kông an ngă klă bruă pơtô pơblang kiăng thâo mơne] sat mơ\ng [ing soh sat hyu plư s^ mơnuih, biă mă `u mơnuih [ôn sang amu` le# luh arăng do\ [ơi kual ataih mơnuih djuai [iă Hmông, Êđê, kual asuek kiăng djop pô thâo hluh hơdră hyu plư mơ\ng [ing mơnuih soh sat s^ mơnuih’’.

Tui hăng tơlơi ]ih pioh mơ\ng Ding jum Bruă mă Tơhan rơka hăng mơnuih mơnam, r^m thun, tơhan kơnuk kơna hơmâo [uh năng ai 400 wơ\t s^ mơdrô mơnuih, mrô mơnuih arăng plư truh ha rơtuh, [ơi ano\ ha rơbâo.

Amăng anun, lu biă mă s^ mơnuih ba nao pơ dêh ]ar ta] rơngiao 80%. {ing ngă soh gơ`u hơmâo mơne] sat rơgơi biă mă, [ing anun [ing ngă soh lu wơ\t, mơnuih tom do\ amăng sang mơnă [ing dah [ing juăt ngă sat s^ mơnuih, gơ`u hyu e\p mơnuih amăng plơi pla kual ataih, giăm guai dêh ]ar, pơjing grup mă bruă hyu plư, hơdui ba arăng, [ing dra ngek muai, đah kơmơi amu` le# luh arăng, laih ba nao pơ dêh ]ar ta] rơngiao s^ [ơi guai dêh ]ar.

Mơnuih ngă soh juăt hyu e\p plư [ing đah kơmơi hăng dra ngek, arăng s^ ngă dra đi, đi ]ơ [udah brơi mă bruă tơnap tap, ngă hlun kơ tơlơi rơkơi.

Hơmâo đơ đa arăng ngă gong jơlan e\p bơnai kơ [ing rơkơi dêh ]ar Kha], thâo krăn mă amăng plăng internet facebook laih anun hlong kiăo tui arăng do\ rơkơi Kha] [u thâo krăn ôh, giong anun arăng s^ kơ pô anai, pô adih s^ mơdrô kah hăng gơnam s^ mơdrô.

Rơngiao kơ anun, tơlơi s^ mơdrô ]ơđai muai, boh nik `u ]ơđai sang hră djuai ania [iă tơnap tap biă mă. {ing soh sat pơhmao mă wai lăng tơdu đơi mơ\ng sang ano\, mơ\ng sang ano\, laih anun ]ơđai [udah [ing dra ngek mă yua facebook, Zalo…arăng pơtrut, plư ba jak hyu ngui, blơi gơnam djă pioh, plư nao adoh karaoke, plư nao mă bruă amăng anih s^ mơdrô kơphê kơtuai jơlan prong, pơgo# ngă dra đi, pơgo# ba s^ pơ dêh ]ar ta] rơngiao.

Kiăng pơgăn tơlơi s^ mơdrô mơnuih, pơgang [ing đah kơmơi hăng ]ơđai muai dra ngek huăi le# luh arăng plư, Ding jum Bruă mă tơhan rơka hăng mơnuih mơnam hơmâo ngă tui Kơ]ăo bruă anăn ako\ pơjing mrô telephô je] ame] pioh arăng pơhiăp lăi pơthâo tơlơi pơhing pơhlôm, pơgang mơnuih soh s^ mơnuih hăng anăn iâu Mrô telephôn pơgang ]ơđai muai le\ mrô 111.

Kơ]ăo bruă pok pơhai mơ\ng blan 7/2012 truh ră anai. Hơmâo laih hơdôm rơbâo wơ\t iâu, lăi pơthâo tơlơi pơhing, lăi pơthâo kơ tơlơi pơhing je] ame].

Hrom hăng anun, hơmâo tơlơi pơhing lăi pơthâo tơlơi  pơhing s^ mơnuih [ơi Việt Nam hăng lu tơlơi pơhing đuăi do\ plơi, hyu mă bruă apah pơ dêh ]ar ta] rơngiao [udah mă bruă…..

Mơ\ng anun, hmao kru lăi pơthâo tơlơi pơhing kơ tơhan kơnuk kơna thâo laih anun hyu hơduah e\o pơsir, djru pơklaih [ing arăng pơgo# nao ngă đi ]ơ [udah s^ mơnuih; giong anun djru pơtô lăi kơ bruă pơhlôm, pơgang tơlơi s^ mơnuih, hơduah e\p mơnuih do\ rơngiă, djru brơi prăk kăk kơ mơnuih e\p [uh giong, brơi glăi pơ plơi pla, e\p brơi anih do\ kơdo\p jăng jai, djru pơsir tơlơi phiăn, tơlơi hơđong pran jua sit glăi pơ plơi pla, dưi ngă mơak hăng ană plơi pla, huăi mlâo mla` hăng arăng dơneh đuăi pô arăng ngă sat hăng sang ano\ [ing gơ`u.

Nay Jek: Pơblang