VOV4.Jarai - Anai le\ kual lo\n klă biă mă, ayuh hyiăng rơ-ơ\, kual dăp kơdư Măng Đen lăi hơjăn hăng tơring glông Kon Plông lăi hro\m hơmâo tơring ]ar Kontum pơsit jing sa amăng klâo kual bơwih [ong đ^ kyar hloh amăng tơring ]ar.

Amăng hơdôm thun rơgao, hăng tơlơi ]ang rơmang ako\ pơjing kual pla a`ăm, bơnga [ơi lo\n rơ-ơ\, tơring ]ar Kontum tu\ ư brơi 49 kơc\ăo bruă tuh alin ngă bruă anai [ơi Măng Đen, hăng prăk tuh pơ alin rơbêh 1.600 klai prăk, laih anun jao kơ anom bơwih [ong rơbêh 1.400 ektar.

Khă hnun, kơđai glăi hăng tơlơi c\ang rơmang, abih bang kơc\ăo bruă anai, tơdah tơdu le\ tuh pơ alin kaih, kơtang hloh le\ lui ruh, laih anun jing brơi arăng apah yua lo\n, jao glăi kơ anom bruă pơko\n [udah s^ lo\n:

Nao c\uă lăng jum dar plơi Măng Đen, să Đăk Long, tơring glông Kon Plông, nao dơ\ hơpă ăt [uh lo\n pla a`am bơnga lo\n rơ-ơ\. Tơlơi ta krăn ta` hloh le\, [u djơ\ đang a`ăm, bơnga mơtah hiam ôh mơ\ lêng kơ [uh nưh, atông tơ\i abih, laih anun lo\n tơnah [ơi anai kah hăng arăng arih bơrơmut, [u hơmâo pô tek rơwek nao ôh.

Dua bơnah jơlan mut nao amăng plơi Tu Rằng ăt kah hăng kual 37 boh sang ano\, hlâo adih le\ đang glai hăng đang kyâo hơngo, ră anai jing lo\n pioh tuh pơ alin ngă bruă soh. Samơ\ tui anai, glai rưng rơngiă yơh, bơ a`ăm, bơnga le\ [u hơmâo đơi pô ngă lơi.

Kơc\ăo bruă pla a`ăm hơdjă Kontum Bellest

Kơc\ăo bruă đang pla a`ăm yua kmơk djah djâo [ơi lo\n rơ-ơ\ ba s^ pơ dêh ]ar tac\ rơngiao, pơke\ hro\m hăng rông hlô mơnong kơng Kông ti TNHH Kontum Bellest, [ơi tiểu khu 486 hăng 487 jing arăng iâu pơph^ ako\ rơman aku tơkuih, [udah ta lăi rơđah hloh le\ pơphun ngă blung a kơdrưh biă mă, samơ\ tơdơi kơ anun lui ruh, [u hơmâo [ong hơmâo huă ôh.

Do\ [ơi kual lo\n hiam, jơlan nao rai mơ-ak, hăng đơ đam lo\n pla truh 105 ektar, kơc\ăo bruă anai pơphun amăng blan 4/2015, hơmâo prăk tuh pơ alin 67 klai prăk, yua 3 anom tuh pơ alin mơng Việt Nam, New Zealand hăng Hàn Quốc pơphun ngă.

Tơdah djơ\ tui hăng tơlơi pơkôl, abih thun anai, rim thun kual pla a`ăm rông hlô anai pơkra rai 45 tơn a`am, hơbơi, rơtă; 1.200 tơn boh kơbuă Prang hăng 13.200 drơi un ania, un ngă a`ăm mơnong.

Samơ\, khă mơng do\ sa blan đôc\ yơh mơng abih hrơi pơkă tuh pơ alin, samơ\ anom bruă anai kơnong ngă giong bruă c\ong jah, c\oh sur lo\n, pla 20 ektar phun [ơr bass đôc\, phun [ơr le\ [u djơ\ phun pla kiăng ngă blung a mơng kơc\ăo bruă anai ôh.

Anai kah hăng bruă ngă c\i pơgang glăi, kiăng kơ pơsir bruă đôc\ mơng lu anom tuh pơ alin lơm djă kơc\ăo bruă amăng tơngan:

‘’Arăng pơgang glăi bruă mhiưm pă? Hơdai nao pla boh [ong. Ră anai, arăng pla mơng a`ăm, hơdai nao pla boh [ong. {u djơ\ hăng tơlơi kiăng ôh. Ră anai, amăng anun pla phun boh [ong soh yơh.

Kơnong ơi Hạnh đôc\, mơng blung a yơh `u rơkâo pla phun boh troh, jing ta [u lăi dong tah. ~u pla mơng blung mơtăm. Bơ [ing ơi tơdơi anai, phrâo nao pla. Ha bơnah anun, ha bơnah lo\n pơko\n le\ [ing gơ`u c\uk tơthă.

Lơm [uh rok c\ăt đ^ le\ [ing gơ`u c\uk tơthă. {u kiăng thâo amăng lăm ngă hiưm pă ôh. Ai `u be\, [u thâo dong tah, c\uk tơthă đôc\ ta`. Lo\n [ơi anai hiưm thâo lăi lui jing pum rum, yua dah arăng c\uk pơkra agaih tui anai, hiưm ta thâo lăi lui soh’’.

Kơc\ăo bruă rông pla phun jrao akha hăng a`ăm, bơnga [ơi lo\n rơ-ơ\ prong rơbêh 24 ektar

Amăng 49 kơc\ăo bruă ngă a`ăm, bơnga [ơi lo\n rơ-ơ\ tơirng glông Kon Plông mơ\ tơring ]ar Kontum brơi tuh pơ alin, jao kơ anom bơwih [ong rơbêh 1.400 ektar lo\n, abih bang kơc\ăo bruă anai tơdah tơdu le\ ngă kaih, kơtang hloh le\ jing lui ruh h^ mơtăm yơh [udah brơi arăng apah mă lo\n, jao kơc\ăo bruă kơ pô pơko\n, đa s^ h^ mơtăm.

Hmư\ hing hloh amăng mrô anai, kơc\ăo bruă tuh pơ alin prong hăng rim kơc\ăo bruă hơmâo arăng jao hơdôm pluh ektar lo\n, tap năng rơbêh 100 ektar kah hăng: Kơc\ăo bruă pla phun jrao akha hăng ngă anih tuai c\uă ngui prong 40 ektar mơng Kông ti pơc\ruh ngăn Huỳnh Tấn;

kơc\ăo bruă pla a`ăm hơdjă hăng bơnga hiam prong 106 ektar mơng Kông ti TNHH Măng Đen – Vila; kơc\ăo bruă rông pla phun jrao hăng a`am, bơnga [ơi lo\n rơ-ơ\ prong rơbêh 24 ektar mơng Kông ti Pơc\ruh ngăn hăng Tuh pơ alin s^ mdrô 16/3…

{u djơ\ hăng tơlơi ta [uh gah rơngiao le\ lo\n arăng lui soh, samơ\ abih bang kơc\ăo bruă pla a`am bơnga [ơi lo\n rơ-ơ\ Măng Đen ră anai glăk ngă kơdop mă, kret kroai brơi arăng apah prăk yua lo\n lu biă mă, đa tom s^ lo\n mơng kơc\ăo bruă anai.

Dong mơng ako\ thun 2018 truh ră anai, nua lo\n [ơi anai arăng pơđ^ mă mơng 700 truh 1 klai prăk lơm sa ektar. Tơdơi kơ aset thun đôc\, [u [iă ôh pô bơwih [ong, anom bơwih [ong [uh rơđah yơh [ing gơ`u le\ pô tuh pơ alin kiăng hơmâo mă lo\n đôc\, samơ\ tơdơi kơ anun s^ glăi kơ arăng, mă bruă [u dưi ôh, gơ`ăm nao mă lo\n đôc\, [u pla a`ăm pơtăm, bơnga hơget ôh.

Glăk tuh pơ alin amăng kual anai, sa c\ô mơnuih rơkâo pơdop brơi anăn `u, tơpă ară lăi nao, lơm bưp tơnap tap amăng bruă phrâo, kah mơng [uh rơđah tơlơi [u djơ\:

‘’{ing gơ`u [u dưi ngă bruă ôh. Tal sa le\ yua prăk kăk, tal dua le\ mơnuih mă bruă. Prăk kăk kơ[ah, ngă bruă jing aset mơn. Kơ[ah mơnuih mă bruă hiưm thâo ngă.

Kơ gơnam tam, anih anom [ơi anai, hơmâo lo\n, samơ\ [u hơmâo apui lơtrik, jơlan nao jing tơnap mơn. Ăt hơmâo mơn lu mơnuih kiăng djă lo\n, lăi pơhmư\ c\i s^ lo\n.

Lo\n arăng lăi pơthâo c\i s^ mơng hơdôm klai truh kơ hơdôm pluh klai prăk truh kơ lu hloh. Sa ektar năng ai `u 700 klăk truh kơ 1 klai prăk’’.

Pơkra gơnam ngă huac\ prăk, anom tuh pơ alin đuăi h^, pioh glăi đang hmua

Kơnong kơ hơdôm thun đôc\, tơring ]ar Kontum tuh rơyuh pla a`ăm, bơnga [ơi lo\n rơ-ơ\, jao rơbêh 1.400 ektar lo\n kơ 30 anom bơwih [ong, 19 c\ô mơnuih jing [uh laih tơlơi [u klă amăng bruă pơkă kual lo\n hăng ruah pô tuh pơ alin amăng kual lo\n hơmâo lu tơlơi gah Măng Đen.

{u [iă ôh [ing kơhnâo lăi, kơnong hăng kơc\ăo bruă pla a`ăm pơtăm, bơnga mă yua boh thâo phrâo mơ\ rim kơc\ăo bruă jao truh kơ hơdôm pluh ektar, djơ\ ano\ `u rơbêh kơ 100 ektar lo\n, rơgao tơlơi ta pơmin yơh.

Sit nik brơi [uh, do\ hơmâo mơn sa, dua anom bơwih [ong gir tuh pơ alin, ngă tui tơlơi pơkôl kơnong mă yua ha bơnah lo\n đôc\ amăng mrô lo\n arăng jao. Rơngiao kơ anun, bruă ruah [u djơ\ pô tuh pơ alin jing ngă lo\n lui soh, ngă tơnap amăng bruă wai lăng.

Tơlơi [u djơ\ lăp glăk hơmâo hăng hơdôm anom bơwih [ong c\i tuh pơ alin tơdơi anai. Lơm tơring ]ar [u hơmâo dong tah lo\n c\i tuh pơ alin le\ hơmâo lu đơ đăm lo\n glăk hơmâo anom bruă tuh pơ alin mơng hlâo mă lui hlâo, pơkă truh 50 thun laih anun pioh lo\n soh.

Rơngiao kơ anun, hơmâo sa, dua blah lo\n pla a`ăm, bơnga lo\n rơ-ơ\ ră anai jing kual lo\n pơdong anih do\, tơdơi kơ hơdôm tal s^ nao rai. Ơi Nguyễn Văn Minh, sa amăng 4 boh sang blơi lo\n mơng kơc\ăo bruă jing ngă sang yơh, jing ngă tơnap kơ kơnuk kơna.

‘’Hơmâo 4 boh sang, sang kâo hăng 3 boh sang pơko\n. Hlâo adih mơng sang ano\ ơi Hùng hơmâo 7 blah lo\n, ơi Hùng s^ glăi kơ pô pơko\n. Lo\n mơng kơc\ăo bruă ngă hro\m.  Kơc\ăo bruă [ing gơ`u lăi le\ 50 thun. Ră anai, đơ đăm lo\n kâo le\ 1, 5 ektar, laih anun hơmâo anăn amăng hră yua lo\n anun mơn. Ră anai, kâo kiăng kah h^ phara’’.          

Sa kơc\ăo bruă s^ lo\n kơ ană plơi ngă sang do\  

Tơlơi sit nik brơi [uh [ơi tơring glông Kon Plông, sa amăng klâo kual bơwih [ong gêh gal hloh mơng tơring ]ar Kontum, bruă ngă kơc\ăo bruă kaih, lui soh hăng brơi arăng apah mă, jao glăi kơ arăng, tap năng jing s^ lo\n [u kơnong hơmâo [ơi 49 kơc\ăo bruă pla a`am bơnga [ơi lo\n rơ-ơ\ mơ\ ăt hơmâo mơn hăng 47 kơc\ăo bruă do\ glăi gah lu bruyă kah hăng: c\uă ngui, rông akan…

Kơnuk kơna hăng anom bruă tơring ]ar Kontum kiăng ta` hơmâo hơdră pơsir c\i sem lăng glăi anom tuh pơ alin [u dưi ngă bruă; hơdôm kơc\ăo bruă tuh pơ alin kiăng hơmâo anăn đôc\, kiăng [ong lơi mơng lo\n, pơsir kah mơng dưi pơtrut đ^ tơlơi hiam klă mơng kual lo\n Măng Đen.

                                                                 Siu H’Mai: Pô c\ih hăng pôr