VOV4.Jarai - Tơring glông Đăk Hà le\ kual juăt pla phun kơ phê prong hloh tơring ]ar Kontum hăng abih bang 7000 ektar. 1500 ektar amăng mrô anai le\ mơng 4 sang bruă gah Phun akha sang bruă kơ phê Việt Nam, dưi jao abih bang kơ hơdôm bôh sang ano# mơnuih [ôn sang. Lu mơnuih hmâo kual lon pla mơng rơgao hăng anai 25, 30 thun, anun tha laih, mrô bôh [ia\, ngă tơlơi hơd^p mơda hơdôm bôh sang ano# ]ơkă mă bruă jao tơnap tap biă. Khă hnun hai, yua kơ lu bôh than ba truh, ]ang rơmang mơng hơdôm bôh sang ano# kơ bruă pla glăi phun kơ phê kiăng pơplih [ia\ mrô bôh `u, aka thâo truh hơbin mơng dưi ngă tui.

            Rơkơi bơnai ayong Vũ Văn Tú, Nguyễn Thị Mì [ơi thôn 1, să Đak Mar, tơring glông Đăk Hà ke\ ph^ laih hăng phun kơ phê mơng Sang bruă bơwih [o\ng mơnuih [ôn sang gah đang kơ phê mrô 704, gah Phun akha sang bruă kơ phê Việt Nam hmâo 28 thun laih. 1150 [e\ phun kơ phê amăng đang 9 ar ]ơkă mă mơng sang ano# truh 30 thun laih, anun lăng `u [u klă hiam dong tah. Lom anun bôh kơ phê [ơi hơdôm blah đang kơ phê pla tơdơi anai amăng tơring glông hmâo mơng 20 truh kơ 30 tơn lom sa ektar le\, [ơi đang anai, sang ano# bơwih brơi abih pran joa, mrô bôh kơ phê ăt kơnong kơ hmâo 10 tơn mơn. Lom sa bơyan, rơngiao kơ prak no#p kơ sang bruă, laih anun prak tuh pơplai kơmo\k pruai, kơmlai do# glăi [u pơhlôm kơ prak mă yua amăng sang ano# ôh. Ayong Vũ Văn Tú, brơi thâo: “Pơ phun mơng thun 2010 [uh `u tha tui laih. Phun `u lôk hmôk, tui hăng anun laih tơnap bơwih brơi biă. Kơ phê tha bôh `u [ia\, đa lom sa ektar kơnong pơhrui hmâo 7 tơn, 8 tơn đu\] amăng sa thun. Yap tơbiă le\ prăk mă yua abih bang hơdôm mơta tơlơi [u djo\p pioh mă yua amăng sang ano# lom sa thun kơ sa ]ô mơnuih ôh”.

            {ơi anăp đang kơ phê tha tui anai, mơng lu thun hăng anai, hrim thun mơnuih mă bruă mơng sa sang bruă kơ phê [ơi tơring glông Đak Hà, tơring ]ar Kontum hmâo tơlơi ]ang rơmang dưi pla glăi phun kơ phê hăng kual lon ]ơkă mă ara\ng jao, kiăng pơđ^ [ia\ bôh kơ phê, pơplih [ia\ prăk pơhrui glăi. Tui anun mơn, mơng thun anai truh thun dih, tơlơi lăi glăi mơng sang bruă ăt jing do# tơgoan hăng do# tơgoan mơn. Ayong Nguyễn Văn Thiêm, ]ơkă mă 1 ektar đang kơ phê mơng Sang bruă kơ phê mrô 704 brơi thâo: “}ang rơmang mơng neh wa le\ kiăng pla glăi phun kơ phê, yua kơ ră anai bôh tơhnal mơng `u [u do# dong tah. Sang bruă ăt hmâo po\k pơhai hăng kâo ăt dưi roah nao pioh gum pơhiăp kơ tơlơi anai, samơ\ bôh n^k `u sang bruă lăi tui anun, samơ\ po\k pơhai aka rơđah đông. Lăi le\, do# lăi pơthâo kơ Phun akha sang bruă pơsit hă [u pơsit? Biă `u hă kaih biă”.

            Dưi thâo rơgao hăng anai 8 thun, hơdôm sang bruă kơ phê [ơi tơring glông Đăk Hà, tơring ]ar Kontum ăt pla lông lăng mơn [ơi kual lon pla phun kơ phê pơ phun tha tui. Bôh tơhnal brơi [uh bruă pla glăi phun ge\p than bluh đ^ klă, hmâo lu bôh hloh hăng đang kơ phê tha. Bôh tơhnal le\ tui anun, samơ\ mơng anun truh kơ ră anai, hăng bôh than ba truh aka hmâo ]râo ba mơng Phun akha sang bruă kơ phê Việt Nam, bruă pla glăi pơdơi glăi [u thâo thun blan hpă ôh, ngă hơdôm rơtuh bôh sang ano# ]ơkă mă đang pla do# tơgoan. Hmâo laih tơlơi gum pơhiăp lăi le\, hơdôm bôh sang bruă kơ phê [ơi anai [u hor pla glăi le\, yua kơ bôh tu\ yua `u [u sui, anun le\ [u kiăng rơngiă thun blan pe\ kơ phê giam truh kơ 10 tơn do# asa\t lom sa ektar, amăng 3 thun pla phrâo. Ơi Phạm Văn Chúc, khoa hơđăp, Khoa Sang bruă kơ phê Đăk Uy 3, tơpă ara\ lăi: “Kâo le\ Khoa sang bruă, kâo [u kiăng pla glăi, yua kơ đang kơ phê anun khă do# hơd^p, khă djai kâo jao kơ mơnuih [ôn sang lom sa thun kâo mă 3,2 tơn laih. {u hmâo kơ phê kâo ăt pơhrui mă 3,2 tơn mơn, yua anun yơh hơge\t kâo kiăng pla glăi phun kơ phê truh kơ 3 thun do# tơgoan. Pla glăi ră anai gơ`u rơngiă mrô kơ phê pơhrui glăi. Bruă `u truh le\ ăt khom ngă tui anun mơn, samơ\ anom bơwih [o\ng Kơnuk kơna kâo ngă anai hmâo sa rơwang hpă, kâo amra pơdơi. Amăng 3 thun pla glăi [u hmâo kơ phê pe\, tơdơi kơ 3 thun hmâo bôh kâo pơdơi thơ, hơge\t kâo kiăng pla glăi kơ phê”.

            Tơdơi kơ thun lăi pơthâo, samơ\ ăt [u dưi ngă mơn hăng hơdôm sang bruă [ơi anai, hmâo tơlơi gum pơhiăp mơng mơnuih [ôn sang le\, hơdôm sang ano# ]ơkă wai lăng đang kơ phê mơng anom bơwih [o\ng lăi pơthâo nao rai hăng ơi A Vượng, Khoa git gai Ping gah tơring glông Đăk Hà dưi thâo le\, hăng tơlơi pla glăi phun kơ phê, tơring glông pơjing laih Gru\p git gai djru mơnuih [ôn sang pla glăi [ơi rơbêh kơ 600 ektar đang kơ phê tha. Khă hnun hai hăng kual lon anai mơng anom bơwih [o\ng, khă thâo mơnuih [ôn sang ]ang rơmang pla glăi mơng sui laih, samơ\ tơring glông [u dưi ngă hơge\t ôh pioh bruă pla glăi pơ phun ta` hloh: “Kâo pơmin yua kơ Phun akha Sang bruă kơ phê Việt Nam aka hmâo hơdră pơtrun, aka hmâo hră pơ-ar mơ-^t kơ hơdôm anom bơwih [o\ng, anun hơdôm anom bơwih [o\ng aka [u khin ngă. Djơ\ `u [ing gih hmâo hră pơ-ar git gai bruă pla glăi hiưm `u, ngă hiưm hpă thơ anom bơwih [o\ng mơng khin ngă. Yua kơ `u gah Phun akha sang bruă kơ phê Việt Nam, kual lon anun ara\ng wai lăng abih. {ơi anih kâo anai bruă jơnum Ping gah, ngă đang hmua [ơi anai kâo wai lăng hiưm `u, hnun đu], [u hmâo gum hrom hăng `u ôh. Sui hăng anai aka hmâo hră pơ-ar hơge\t ôh mơng Phun akha sang bruă kơ phê Việt Nam gah bruă pla glăi phun kơ phê”.

            Hrom hăng tơlơi ]ang rơmang ta` pla glăi [ơi đang kơ phê tha, kiăng kơ phê pơhrui glăi lu, sui thun le\, lu tơlơi gum pơhiăp mơng mơnuih [ôn sang le\, hơdôm bôh sang ano# ]ơkă mă đang kơ phê mơng 4 bôh sang bruă kơ phê gah Phun akha sang bruă kơ phê Việt Nam [ơi tơring glông Đăk Hà, tơring ]ar Kontum leng kơ hmâo tơlơi ]ang rơmang: anom bơwih [o\ng pơplih ngăn rơnoh Kơnuk kơna, pơsir đang kơ phê kơ pô ]ơkă mă đang kơ phê pioh mơnuih [ôn sang gơgrong tuh pơplai pla glăi. Tơlơi ]ang rơmang anai ăt tơbiă rai mơng bôh n^k le\ dong mơng lu thun hăng anai, hơdôm sang bruă kơ phê [ơi anai kơnong kơ ngă tui bruă pơhrui kơ phê tui hră pơkôl jao, bơ\ gơgrong tuh pơplai, bơwih brơi kơ phun kơ phê leng kơ hloai tui sang ano# mă bruă kơ sang bruă sôh.

                                                                     Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng Pôr