VOV4.Jarai - Dưi hmâo tơring ]ar Kontum po\k pơhai ngă tui mơng thun 2011, Hơdră bruă tla prak pơgang dlai klô mă yua, hmâo bơdjơ\ nao klă bruă wai lăng, pơgang hăng pơlar dlai [ơi tơring ]ar. Truh ră anai anih bang prak mă yua pơgang dlai klô mơng tơring ]ar hmâo rơbêh kơ 360.000 ektar dưm dưm hăng 60% kual dlai klô hmâo ră anai. Bôh nik brơi [uh hơdră bruă mă yua tla prak pơgang dlai klô glăk pơjing phun than kơ bruă bơwih [ong kơja\p pioh hơdôm pô dlai ăt kah hăng m[s [ơi tơring ]ar hơđong pran jua pơgang hăng pơlar dlai klô.

            Să Đak Tờ Kan, tơring glông Tu Mrong hmâo 3.700 ektar dlai klô, abih bang kual dlai hmâo mă yua prak pơgang dlai klô. Dong mơng thun 2011 truh ră anai 3 bôh anom pô dlai le\ Sang bruă bơwih [ong m[s sa ding kơna plah tơsiong Đak Tô, Gru\p wai lăng dlai pơgang hlôm hlâo Tu Mrong hăng Jơnum min m[s să Đak Tờ Kan jao dlai kơ plơi pla, sang ano# m[s hăng khul tơhan plơi, kông ang să wai lăng pơgang. Bôh nik brơi [uh gơnang kơ ]ơkă mă ngăn rơnoh pơgang dlai, pơke\ hăng bôh tu\ yua hăng bruă gơgrong, abih bang dlai [ơi să dưi wai lăng pơgang klă hloh. Ơi A Nhóc, Khoa git gai Ping gah să Đak Tờ Kan brơi thâo:

             “Đak Tờ Kan amăng thun 2007, 2008 hlơi hlơi leng kơ thâo tơnap amăng bruă blơi s^, mă yua, răk do\p kyâu pơtâo. Lom hmâo hơdră pơtrun jao le\ `u hro\ trun mơtam amăng tơlơi neh wa rong hyu mă [u dah [ing do\p kyâu mơng gah rơngiao rai pha ra biă bơhmu hăng hlâo.”

            Dưi hmâo Kơnuk kơna hăng hơdôm pô dlai klô le\ khul jao wai lăng pơgang abih bang rơbêh kơ 202 rơbâo ektar, hăng hră pơkă noa tla prak hơnong `u mơng 200 truh 380 rơbâo prak lom sa ektar, lom sa thun rơbêh kơ 8.700 bôh sang ano# ]ơkă mă wai lăng pơgang dlai [ơi tơring ]ar Kontum hmâo dong prak pơhrui glăi hơnong `u lom sa bôh sang ano# mơng 4 truh kơ 6 klak 500 rơbâo prak; 95 khul hơnong `u lom sa khul mơng 18 truh kơ 143 klak hăng 30 gru\p sang ano# lom sa gru\p 21 klak prak. Lăng [uh bôh tu\ yua hrom hăng pơgang dlai klô, m[s biă `u neh wa djuai ania [ia\ ăt gum hrom klă laih mơn amăng bruă pla hăng bơwih brơi kơ dlai. Kơnong kơ amăng thun 2016, m[s [ơi plơi pla gum hrom hăng sa dua bôh anom bruă, pô dlai bơwih brơi laih 1.700 ektar dlai klô hrom hăng pla phrâo [ơi 1.200 ektar dlai kyâu pơ ala nao. Ayong A Hồng, [ơi plơi Kon Hia 2, să Đak Rơ Ông, tơring glông Tu Mrong brơi thâo:

             “Neh wa thâo pla kyâu le\ hmâo yua kơ m[s pô. Hmâo pơgang dlai laih anun hmâo pla kyâu le\ hmâo bôh tơhnal kơ ană amon tơdơi anai. Gah bôh tu\ yua biă `u neh wa dưi hmâo prak jah agaih hăng klơi amăng luh. Dua le\ dưi hmâo prak pla kyâu. Tơdah phun `u prong Sang bruă đang kyâu Đak Tô jao kơ neh wa wai lăng dưi ]ơkă mă prak pơgang dlai dong.”

            Hrom hăng pơjing gru than bơwih [ong huă djru đ^ tui prak pơhrui glăi, hơđong tơlơi hơd^p mơda kơ m[s, hơdră bruă tla prak pơgang dlai ăt glăk djru [ing pô dlai le\ khul gru\p Kơnuk kơna [ơi Kontum glăk bư\p tơnap hrim thun hmâo dong prak pioh wai lăng dlai. Tui hăng Sang bruă đang kyâu [ơi anai, lom akă hmâo hơdră bruă tla prak pơgang dlai klô, ngăn drăp hrim thun pha brơi kơ anom bơwih [ong pioh kơ bruă wai lăng, pơgang dlai kơnong kơ hmâo 15 rơbâo prak lom sa ektar. Ră  anai, mrô prak anai le\ rơbêh kơ 200 rơbâo prak, hmâo kual rơbêh kơ 300 rơbâo prak. Dưi djru pran mơng mrô prak rơbêh kơ 3 klai prak hrim thun mơng prak tla kơ bruă pơgang dlai, ơi Đào Xuân Thuỷ, Kơ-iăng khoa wai lăng dlai }ư\ Mang Mrai brơi thâo:

             “Anom bruă [ing gơmơi abih bang prak ngăn drăp pha brơi hrim thun yua anun tơnap biă amăng bruă wai lăng dlai. Hơdră bruă tla prak pơgang dlai ngă brơi kơ anom bruă gơgrong hlâo hloh amăng bruă po\k pơhai bruă wai lăng pơgang dlai, biă `u amăng bruă hyu tir apah kơ hơdôm bruă hyu tir, wai lăng. Bơdjơ\ nao klă hloh mơ\ [ing gơmơi pơsit bruă pơgang dlai le\ [ing gơmơi jao kơ plơi pla [ơi anai gum hrom pơgang dlai. Anun le\ sa mrô pơhrui lăp yap ba biă pioh kơ hơdôm bôh sang ano# [ơi anai mơ\ glăk do# tơnap tap.”

            5 thun rơgao, mrô prak dưi hmâo Keh prak pơgang hăng pơlar dlai klô tơring ]ar Kontum pơsir brơi hơdôm pô dlai le\ khul gru\p giăm truh 400 klai prak, Jơnum min m[s gưl să rơbêh kơ 43 klai prak. Bôh nik brơi [uh hơdră bruă tla prak pơgang dlai klô glăk jing jơlan nao kơ abih bang [irô wai lăng Kơnuk kơna hăng m[s djă pioh dlai. Ơi Hồ Thanh Hoàng, Khoa Keh prak pơgang hăng pơlar dlai klô tơring ]ar Kontum brơi thâo:

           “Hơdră bruă tla prak pơgang dlai iâu pơhrui hmâo ngăn rơnoh mơng mơnuih mơnam pioh gum hrom bruă pơgang dlai klô, biă `u m[s hơd^p amăng dlai klô hăng giăm dlai; pơjing dong bruă mă hăng prak pơhrui glăi kơ m[s, mơng anun pơplih bruă mă kơ m[s djru hro\ trun rin rơpa amăng [rư\ pơđ^ tui tơlơi hơd^p mơda m[s [ơi plơi pla; kơtưn ba glăi bôh tơhnal bruă pơgang dlai mơng abih bang să amăng tơring ]ar lăi hrom hăng ngă tui tơhnal gal tơlơi bơwih kơ bruă pơgang dlai klô lăi ha jăn.”

            Kiăng hơdră bruă tla prak pơgang dlai mu\t amăng tơlơi hơd^p mơda, tơring ]ar Kontum glăk pơtrut klă bruă lăi pơhing, pơsur pơđ^ tui tơlơi pơmin mơng hơdôm khul gru\p, mơnuih, plơi pla kơ tơhnal yôm phăn mơng kông ngăn dlai hăng hơdră bruă tla prak pơgang dlai; iâu pơhrui djop ngăn drăp mơnuih mơnam gum hrom wai lăng dlai, pơgang hăng pơlar dlai; pơtrut, pơtô ba hơdôm anom bruă mă yua hơdră bơwih brơi kơ dlai klô ngă tui tơpă, djop bruă gơgrong mơng pô amăng bruă ngă tui hơdră bruă kiăng đ^ tui dong prak pơhrui glăi. Tơring ]ar Kontum ăt ba tơbiă mơn tơhnal pơgang, djă pioh khom dưi kual dlai mă yua prak pơgang hmâo ră anai hăng pơlar dong kual dlai klô pơ\ anăp anai.

                                                                        Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr