VOV4.Jarai - Ră anai, apui lơtr^k le\ tơlơi kiăng yua [u dưi kơ[ah ôh amăng tơlơi hơd^p mơda, yua kơ `u djru kơ tơlơi bơwih [ong huă, ngă đang hmua hrim hrơi. Tui anun mơn, hmư\ hing le\ hơd^p [ơi plơi prong, samơ\ ră anai lu kual m[s do# [ơi plơi prong Kontum, tơring ]ar Kontum ăt akă hmâo apui lơtr^k yua djơ\ mơn, hăng bruă tuh pơ plai dưm troă glông hre\ apui [ơi hơdôm kual anai ăt [u amu` mơn. Anai le\ tơlơi bơngot mơng lu m[s [ơi Kontum:

            Giăm hmâo 30 thun hơd^p mơda [ơi jơlan Nguyễn Thiện Thuật tô dlông nao gah gru\p m[s mrô 2, phường Duy Tân, plơi prong Kontum. Ơi Đinh Xuân Trường [u hơdor hơbin ôh rơkâo đ^ amăng hơdôm mông jơnum bưp m[s, ăt kah hăng hơdôm wot k^ mu\t amăng hră rơkâo đ^ hrom kơ jơlan glông hre\ apui lơtrik kual m[s do# anai. Tơdơi kơ lu thun rơkâo đ^, tu\] rơnu] `u hrom hăng rơbêh kơ 40 bôh sang ano# m[s do# hơd^p mơda [ơi anai hmâo apui yua djơ\ laih, tơlơi hơd^p mơda mơng m[s [ơi anai sit yơh amra hmâo lu tơlơi pơ plih phrâo gơnang kơ apui lơtr^k anai: “27 thun hăng anai laih, m[s gơgrong dăng mă hre\ apui yua, hrơi anai dưi hmâo tơlơi gleng nao mơng kơnuk kơna, hơdôm gưl gong gai, biă `u Gơnong bruă apui lơtr^k dăng nao laih kơ plơi pla. {ơi anăp le\ bơni kơ gong gai hmâo đing nao truh m[s, mơ-ak biă yơh, kah hăng anai kah mơng [uh yang hrơi anun. Hmâo glông hre\ apui rai laih le\ sit yơh apui lơtr^k amra kơtang hloh, neh wa amra rông hlô, tơju\ pla geh gal hloh, tơlơi hơd^p mơda mơng plơi pla đ^ kyar hloh”.

            Anai kơnong kơ sa amăng hơdôm mrô lu kual m[s do# [ơi plơi prong Kontum bưng băi dưi mă yua apui lơtr^k mơng kơnuk kơna. Bơ\ hăng hơdôm rơtuh bôh sang ano# m[s pơkon ăt [ơi plơi prong Kontum mơn, kiăng hmâo apui lơtr^k yua, gơ`u khom dăng hre\ apui amăng rơwang ataih biă, rơngia lu  glông hre\ apui, laih anun rơngia tơlơi pơhlôm mơ\ apui pơke\ [u hơđong, kơnong kơ djop pioh pơke\ rơđah hăng djru kơ sa dua bruă mă yua amăng sang ano#. Hăng hơdôm jơlan glông hre\ apui jăng jai tui anun kơnong kơ hmâo mă [ia\ angin prong [u dah sa htal hơjan prong thơ, tơlơi kloh hre\ apui, djai apui le\ jing juăt laih.

            Hăng sang ano# ayong Bùi Văn Quang, [ơi thôn 2, să Hoà Bình, khă dăng mă hre\ apui mơng ataih, samơ\ `u ăt khom dăng mơn, yua kơ [u dăng thơ sang ano# [u hmâo apui yua ôh, yua anun yơh hrim blan khom apah mă hăng mrô prak lu biă bơhmu hăng mrô apui mă yua sit nik mơng sang ano#: “{ơi anai dăng hre\ apui mơng anom pơke\ apui ataih mơng 700-800m mơ\ apui [u kơtang [u thâo yua ôh. Sa blan khom tla mơng 400-500 rơbâo prak. }ang rơmang kơnuk kơna brơi apui yua giăm [ia\ pioh m[s mă yua”.

            Hơdôm thun je# hăng anai, lom Sang bruă Thái Hoà pơdo\ng sang măi [ơi kual ]un ]ue Sao Mai, sang ano# ơi Nguyễn Hữu Phước, [ơi thôn 2, să Hoà Bình hăng lu sang ano# do# [ơi jum dar rơkâo dăng mă apui yua hăng khom tla noa pơmă hloh. Samơ\ yua kơ mrô apui mă yua [u kơtang anun [u dưi mă yua pioh kơ bruă bơwih [ong huă, ngă đang hmua. Samơ\ khă hnun hai anai ăt le\ tơlơi mơ\ gơ`u ]ang rơmang mơng lu thun hăng anai lom do# tơguan gơnong bruă apui lơtr^k tuh pơ plai. Ơi Nguyễn Hữu Phước brơi thâo dong: “Lăi hrom neh wa [ơi anai kơnong kơ ]ang rơmang kơnuk kơna djru ba [ơ [ia\ kiăng hmâo apui truh hăng kual m[s do# kiăng kơ ană plơi po\k blang ako# glô [ia\, dua le\ dưi yua apui djơ\ tơhnal kơnuk kơna djru pioh hmâo apui ngă đang hmua”.

            Tơdơi kơ lu wot ngă hră rơkâo đ^ hăng tơdơi kơ hmâo hră pơ-ar lơ 4-5-2015 mơng Jơnum min m[s plơi prong Kontum kơ bruă ngă gal pơke\ apui yua kơ m[s. Amăng anun hmâo rơbêh kơ 20 bôh sang ano# m[s do# [ơi kual ]un ]ue Sao Mai gah thôn 2, să Hoà Bình. Na nao truh kơ blan 5/2016, apui lơtr^k plơi prong Kontum mơng pơ phun klơi pla tơmeh, dăng hre\ apui nao pơ\ kual anai, Yă Nguyễn Thị Yến, thôn 2, să Hoà Bình, plơi prong Kontum brơi thâo: “Apui lơtr^k hơdôm thun hăng anai [u hmâo mơ\, ngă hră rơkâo le\ phrâo tom dih anai [ing pơke\ apui  mơng ba nao tơmeh pơdo\ng dăng hre\ nao, [ing gơ`u ăt yua mă m[s mơn gum hrom dăng hre\. M[s [ơi anai ăt kiăng hmâo apui yua mơn kiăng pơke\ apui noa `u ăt amu` hloh mơn mơ\ kâo pơke\ gơnang kơ [ing ara\ng”.

            M[s mơ-ak biă yua kơ pơmin le\ giăm hmâo apui yua, samơ\ bruă tuh pơ plai glông hre\ apui [ơi kual anai le\ ngă soh glông jơlan pơhlôm [ơi jơlan nao rai hăng khom pơdơi dăng hre\ apui. Ơi Lê Minh Tuân, Khoa Anom bruă wai lăng jơlan nao rai mrô 3 brơi thâo: “Lom gơnong bruă apui lơtr^k plơi prong po\k pơhai pơdo\ng gong hre\ apui le\, khul pel e\p bruă  mơng Anom [uh, hmâo ngă hră pơ-ar pơtă hăng ]râo brơi kơ gơnong bruă plơi prong po\k pơhai hơdôm mơta bruă ngă hră pơ-ar rơkâo pơsit djơ\ tơlơi pơkă. Bruă anai ăt dưi hmâo Anom bruă wai lăng plơi prong pơ phun jơnum hăng Jơnum min m[s plơi prong hmâo hră rơkâo gơnong bruă apui lơtr^k plơi prong pơdơi jăng jai po\k pơhai pơdo\ng gong hre\ apui pioh ngă hră pơ-ar pơsit djơ\ tơlơi pơkă. Khă hnun hai, apui lơtr^k plơi prong [u ngă tui tơlơi ]râo ba mơng plơi prong ôh mơ\ ăt pơdo\ng mơn, khom [ing pel e\p bruă mơng anom pơsir hăng bruă ngă hră pơsit tơlơi soh. Truh ră anai Anom wai lăng jơlan nao rai mrô 3 hmâo mă yua laih Tơlơi pơsit pơsir tơlơi ngă soh. Khă hnun hai, bruă ngă tui tơlơi pơsit phak tơhmal truh ră anai ăt akă ngă tui mơn”.

            Ơi Lê Minh Tuân brơi thâo, tui hăng Tơlơi pơtrun pơkă mrô 11, thun 2010 mơng Kơnuk kơna pơkă kơ wai lăng hăng pơgang anom mă yua jơlan nao rai plơi prong le\, hăng ring bruă glông hre\ apui le\ sa amăng hơdôm ring bruă kiăng hloh dưi pơdo\ng amăng rơwang goai glông jơlan. Khă hnun hai, hlâo kơ pơdo\ng, pô tuh pơ plai khom mă bruă hăng [irô juăt bruă pel e\p jơlan nao rai, kiăng [irô anai pel e\p anih anom pơdo\ng djơ\ hăng hră pơ-ar pơkă pơdo\ng mơn. Bơ\ tui hăng ơi Nguyễn Xuân Tương, Khoa Sang bruă apui lơtr^k plơi prong Kontum bruă tuh pơ plai pơdo\ng glông hre\ apui [ơi lu kual m[s do# sui hăng anai bưp lu tơlơi gun le\ yua: “Ră anai kiăng djơ\ hăng pơdo\ng glông hre\ apui djru kơ m[s, gơnong bruă do# gun hơdôm mơta tơlơi. Tơlơi tal sa le\ pơkă anih anom sit yơh hmâo pơkă laih, samơ\ kiăng dưi rơkâo hră pơsit pơdo\ng glông hre\ apui hă khom mă yua kual lon tui tơlơi pơkă, samơ\ kiăng dưi hmâo hră pơsit le\ khom rơkâo hmâo kual lon. Bơhmu tu `u kah hăng lu jơlan tui kual pơkă prong biă, samơ\ glông jơlan mă yua ră anai ane\t đơi. M[s le\ kiăng hmâo apui yua, samơ\ gơnong bruă apui kiăng tuh pơ plai hă khom rơkâo hră pơ-ar pơsit, samơ\ hră pơsit le\ hmâo tơlơi gun kơ anih anom mă yua. Lu anih anom m[s do# yua hơge\t mơ\ lu thun hăng anai [u hmâo apui tui anun”.

            Hăng bôh than yua kơ rơkâo pơsit hră le\ [u hmâo prak apah pioh pơsir anih anom mă yua, anun bruă tuh pơ plai glông hre\ apui, pơsir apui yua kơ m[s sui hăng anai ăt dưi hmâo gơnong bruă apui tuh pơ plai tui jơlan mă yua ră anai. Anun le\ jơlan nao hiưm hơpă le\ tuh pơplai dăng hre\ tui jơlan anun. Tơdơi anai lom kơnuk kơna po\k jơlan tui djơ\ tơlơi pơkă le\, gơnong bruă apui khom pơ phun rit đuăi glông hre\ apui sa wot dong kiăng djơ\ hăng kual lon pơkă, hăng sit yơh tơlơi rơngiă khưi khai prak mă yua [u tlaih ôh. Hăng ăt yua kơ alah ngă hră pơ-ar mơ\, m[s [ơi kual ]un ]ue Sao Mai anai amra do# tơguan dong lơi kơ truh gơnong bruă apui lơtr^k plơi prong ngă giong ngă pơ-ar rơkâo pơsit brơi lon pơdo\ng, rơkâo pơdo\ng mơng [irô bơdjơ\ nao, hăng lom anun m[s mơng hmâo apui yua kah hăng tơlơi ]ang rơmang sui hăng anai.

                                                                        Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr