VOV4.Jarai - Ping gah hăng Kơnuk kơna đing nao biă mă bruă djă pioh hăng lăi pơthâo gru grua yôm phara kơ djop djuai ania, biă mă `u le\ kơtưn bruă pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă amăng sang hră gưl tlâo. Hơdră bruă anai glăk hơmâo lu [on lan đing nao pok pơhai.

Mơng hơdôm hrơi blung a ako\ pơjing kơnuk kơna, Phaih phiăn thun 1946 hơmâo pơsit bruă pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă le\ sa tơlơi dưi kơ mơnuih djuai ania [iă: “Hơdôm boh sang hră amăng [on lan, mơnuih [on sang djuai ania [iă dưi hrăm hră hăng tơlơi djuai ania pô’’ (tui c\răn 15).

Kiăng kơ pơhlôm brơi tơlơi dưi djơ\ hăng tơlơi phiăn anun, Kơnuk kơna hơmâo ba tơbiă c\răn hră pơkă djơ\ hăng tơlơi phiăn laih dong c\răn hră gah gu\ tơlơi phiăn pơkă tong ten kơ bruă pơtô tơlơi djuai ania [iă.

Yua anun, hơdôm djuai ania hơmâo boh pơhiăp, hră c\ih dưi pơtô hrăm amăng sang hră gưl tlâo, ba glăi boh tu\ yua prong prin amăng bruă pơtô hrăm, laih dong pơgôp djă pioh hăng lăi pơthâo boh hră, gru grua mơng mơnuih djuai ania [iă.

Ngă tui tơlơi pơsit mrô 82/2010/NĐ-CP mơng Kơnuk kơna, gơnong bruă pơtô hrăm lêng kơ đing nao bruă pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă amăng sang hră gưl sa hăng hơnong pơkă hrưn đ^ tơlơi thâo thăi, djă pioh hăng lăi pơthâo boh pơhiăp, gru grua yôm phara mơng mơnuih djuai ania [iă.

Mơng thun 2008 truh ră anai, Ding jum pơtô hrăm hơmâo ba tơbiă 8 jơlan hơdră pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă hơmâo (Chăm, Khmer, Jarai, Bahnar, Êđê, Hmông, M’nông, Thái) hăng 6 hơdrôm hră c\ih glăi boh pơhiăp kơ djuai ania (Chăm, Khmer, Jarai, Bahnar, Hmông, Êđê). Hro\m hăng anun, do\ sa, dua tơlơi djuai ania [iă glăk pơtô hrăm lông lăng.

Tui hăng Kơ-iăng khua ding jum, kơ-iăng Khua anom bruă jơnum min djuai ania Hoàng Thị Hạnh, ano\ ba glăi prong hloh amăng bruă pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă le\ hơmâo pok pơhai tu\ yua hơdră bruă djru klă hloh mơng Ping gah hăng Kơnuk kơna amăng djop djuai ania lăi hro\m hăng boh hră mơng mơnuih djuai ania [iă hnun mơn.

Hro\m hăng anun, gum pơgôp djă pioh hăng lăi pơthâo gru grua, pơsur pran pơ-ư pơ-ang, pơtrut [ing c\ơđai mơnuih djuai ania [iă kual ataih, asuek gir run hrăm hră.

Amu` tu\ mă hơdôm tơlơi pơtô hrăm, [ing c\ơđai sang hră arăng c\em rông ba gưl tlâo Ninh Thuân, tơring c\ar Ninh Thuận hơmâo pơdah tơlơi pơm^n mơng [ing gơ`u. Amon Kiều Thị Phượng brơi thâo:

Lơ\m hrăm gưl sa [ing gơmơi hơmâo hrăm tơlơi Chăm, đ^ gưl tlâo [ing gơmơi ăt hrăm tơlơi Chăm mơn, nao hrăm hră [ing nai pơtô brơi tơlơi Chăm, amăng mông hrăm mă pô [ing gơmơi juăt pơsur tơdruă hrăm tơlơi Chăm.

Amon Nguyễn Văn Hòa ăt brơi thâo dong:

Hrăm tơlơi Chăm hor biă mă, kiăng kơ [ing gơmơi hrăm glăi hăng thâo hluh dong amăng bruă djă pioh gru grua djuai anai pô.

Samơ\, bruă pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă ăt do\ bưp lu tơlơi tơnap tap. Lu djuai ania [iă hơmâo boh pơhiăp samơ\ aka [u hơmâo boh hră c\ih glăi ôh yua anun aka [u dưi pơtô hrăm amăng sang hră. {ing nai pơtô tơlơi djuai ania [iă ră anai do\ kơ[ah.

Bruă e\p mơnuih thâo rơgơi tơlơi djuai ania [iă [ơi [on lan kiăng djru pơjing jơlan hơdră hăng c\ih hơdrôm hră tơlơi djuai ania [iă bưp tơnap tap yua kơ [ing anai [u thâo tong ten ôh, hro\m hăng anun do\ kơ[ah hơdôm hơdrôm hră c\ih glăi tơlơi djuai ania [iă anun le\ (boh pơhiăp nik, hơdrôm hră pơc\eh tơlơi c\ih…)

Hơdôm hơdrôm hră c\ih pơko\n (c\ih glăi gru grua sô hơđăp, tơlơi pơc\eh boh pia phrâo…) laih dong, ră anai sa, dua [on lan aka [u đing nao bruă pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă.

Lăi pơtong kơ bruă pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă do\ tơnap tap, ơ Triệu Văn Phượng, khua anom bruă gru grua-pôr pơhing tơring glông Yên Thể, Bắc Giang hơmâo tơlơi pơgôp tui anai:

Ba truh tơlơi anai, phun le\ yua kơ tơlơi hơdip pơluk nao rai djop djuai ania phara. Dua le\ dong tơlơi pơlir hơbit, jê| giăm lơ\m pơdô| rơkơi bơnai phara djuai ania, yua anun yơh bruă pơhiăp tơlơi djuai ania pô amăng plơi pla hơmâo bơbec\ nao hăng [ơ[rư\ rơngiă tui.

Pơ anăp anai, gơnong bruă gru grua amra to\ tui hơdôm hơdră bruă kiăng pơphô bruă brơi djop gưl bơdjơ\ nao kiăng kơtưn pơphun hơdôm pơtô hrăm tơlơi djuai ania brơi mơnuih [on sang, biă mă `u le\ [ing hlăk ai c\ơđai anet le\ mơnuih djuai ania [iă [ơi [on lan, kiăng kơ djru brơi abih bang mơnuih thâo hluh dong amăng boh pơhiăp tơlơi djuai ania pô – sa gru grua yôm mơng mơnuih djuai ania [iă.

Lơ\m pơhư prong, Ding jum pơtô hrăm hơmâo ngă hăng glăk to\ tui pơjing ako\ bruă pok pơhai ngă tu\ yua amăng pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă. Blung hlâo, amăng jơlan hơdră pơtô hrăm gưl tlâo phrâo, Ding jum pơsit bruă pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă le\ sa tơlơi hrăm ruah mă hơdơ\ hor amăng jơlan hơdră pơtô hrăm hro\m.

Hro\m hăng anun, gơnong bruă pơtô hrăm glăk to\ tui kơsem min, pơgiong jơlan hơdră, c\ih pơgiong hơdrôm hră sa, dua tơlơi djuai ania [iă hơmâo boh hră, kiăng hơmâo lu dong tơlơi djuai ania [iă dưi pơtô hrăm amăng sang hră.

Laih dong kơtưn bruă wai lăng, git gai amăng pơtô hrăm tơlơi djuai ania [iă, pơhlôm brơi tơlơi ngă klă dong mơng gơnong bruă. Anai le\ bruă ako\ phun mơ\ gơnong bruă pơtô hrăm kiăng gir run ngă pơgiong, pơhlôm brơi tơlơi gal amăng pơtô hrăm brơi mơnuih djuai ania [iă.

Siu Đoan: Pơblang