VOV4.Jarai - Hơdôm hrơi rơgao, noa tiu [ơi tơring ]ar Gialai hro\ trun truh hơdôm pluh rơbâo prak lom sa kg bơhmu hăng hơdôm thun hlâo, bơdjơ\ nao bruă bơwih [ong huă s^ mdrô mơng m[s. Phrâo pe\ pơhrui hmâo rơbêh kơ 1 tơn tiu, ]ơhmu krô, samơ\ hmư\ lăi noa trun [ia\ đơi, hơ-ưi kơ pran jua bơwih brơi kơ pla sui hăng anai, ayong Nguyễn Đức [ơi thôn Phú Vinh, să Ia Băng, tơring glông }ư\ Prông, tơring ]ar Gialai ]rông lô hăng bơnai `u khom nao ]an 400 klak prak gah rơngiao kiăng pơplih hrơi kla hnưh. “Noa trun lu, mơnuih pla tiu kah hăng [ing gơmơi do# bơngot. {ing gơmơi [u thâo ngă hiưm hơpă pioh tla kơ sang prak. {ing gơmơi le\ mơnuih ngă đang hmua, kơnong ]an prak mơng sang prak glăi pioh tuh pơ plai kơ phun tiu, phun kơ phê đu]. Samơ\ bôh nik `u, mrô tiu, kơ phê pơhrui glăi [ia\ hloh hlao mơtam. Ră anai, kâo kơnong kơ rơkâo pơplih bruă ]an prak hăng sang prak, bơ\ kiăng tla hă [u dưi tla ôh.” 

            Phun tiu le\ tui anun, samơ\ tơmun mơkai ăt [u hmâo noa hloh mơn. Thun anai, mơnuih ngă đang hmua tơring ]ar Gialai pla hmâo năng ai `u 1 rơbâo ektar đang tơmun. Samơ\ yua kơ pơ-iă hang kơtang đơi, tơmun bôh ane\t, [u djơ\ hăng tơhnal pơkă s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao anun noa s^ hro\ trun mơng 3 truh 5 wot. Pla hmâo 2 ektar tơmun, sang ano# wa Nguyễn Thị Thanh Danh [ơi thôn 6, să Hà Tam, tơring glông Đak Pơ gir run pơhrui hmâo 40 tơn tơmun, s^ kơ ara\ng hyu blơi. Tơdơi kơ pơhrui glăi prak mă yua pla, bơwih brơi kơ đang pla, `u mơng [uh do# kơtuă lom [uh lu\p truh hơdôm klak prak. “Bơyan tơmun anai m[s [ơi anai hlơi hlơi leng kơ pơhrui glăi [u hmâo ôh. Noa s^ hro\ trun đơi hăng ayuh hyiăng [u klă ngă tơnap tap biă. Lom sa bôh sang ano# lu\p mơng 60-70 klak prak. Ră anai lu\p la\p tui anai, [ing gơmơi hlơi hlơi leng kơ tơnap sôh”.

            Thun anai phang truh ta` hăng ngă kơtang dơng, neh wa ngă đang hmua [ơi hơdôm bôh tơring ]ar kual To\ng krah, kual }ư\ Siăng hăng kual lon dăo ia krông Cửu Long tơblu\t amăng tơlơi tơnap hăng glăk tơblu\t amăng tơlơi do# [u hơđong do\ng [u suk. Hăng lu sang ano#, prak do\ng hnưh pioh tuh pơ plai kơ phun pla, ră anai lu koa đ^!

            Bưp ơi Y Bhô Mlô, Khoa [ôn Tring, phường An Lạc, plơi prong Buôn Hồ, tơring ]ar Daklak, [ing gơmơi dưi thâo: [ôn `u hmâo 141 bôh sang ano# djuai ania Êđê le\ sang ano# hơpă leng kơ glăk do\ng hnưh. {o# mơta ơi Y Bhô Mlô [uh rơngo#t biă: hlâo dih ngă hmua pơdai hluai do\ng hnưh ôh, ră anai pla kơ phê [uh do\ng hnưh lăng na nao yơh. “Ră anai ngă kơ phê do\ng hnưh lu biă. }an prak sang prak, ta [u hmao tla thơ, hyu ]an prak [ing hyu s^ mdrô kiăng tla kơ sang prak. Kơ phê thun anai phang kho#t kơsing pah prong, [u hmâo pơhrui glăi lu, [u djơ\ kơnong kơ pruai kơmok ôh mơ\, do# khom hyu blơi ia xăng ia jâu pioh pruih mơng 3-4 wot hă rơngiă hơdôm pluh klak laih. Blơi kơmok ăt pơmă mơn. S^ kơ phê le\ noa geh, [u hơđong, anun m[s amăng [ôn ngă kơ phê tơnap tap biă, [ong [u hmâo ano# [ong. Hrim thun ]an prak, hnưh do\ng koa đ^ tui.”

            ~u ăt kah hăng neh wa amăng [ôn, kơ[ah prak pioh pơlar phun kơ phê. Dưi hmâo sang prak gah bruă đang hmua hăng pơđ^ kyar [ôn lan brơi ]an, `u mơ-ak biă, yua kơ [u hmâo hơdôm thun dơng, sang ano# `u amra hmâo tơlơi hơd^p mơda đ^ go\ amo\ mơng phun pla anai. Tui anun mơn, ră anai `u [uh tah hơtai laih lom pơmin truh kơ phun kơ phê: “Hơdôm thun hlâo dih kâo ]an 20 klak prak, 20 klak prak. Thun rơgao le\ kâo ]an 100 klak prak. Kâo phrâo tla hmâo 30 klak prak, do# glăi 70 klak prak. Truh blan 2 kâo tla 30 klak prak, do# 40 klak prak. }an 3 thun hiưm le\. Ngă đang kơ phê yua lu prak biă, tuh pơ plai lu, đing ia yơh, kơmok yơh, pruih ia yơh… M[s amăng [ôn hlơi hlơi leng kơ tah hơtai biă hăng bruă pla phun kơ phê. Lu sang ano# bu] abih laih phun kơ phê, pioh pla nao phun tiu.”

            Kơmlai ]an sang prak le\ [ia\, samơ\ kah hăng ơi Y Bhô lăi le\, khom đuăi nao đuăi rai kiăng ngă hră pơ-ar, laih anun sui dơng anun kah mơng dưi hmâo mă prak, đa truh kơ sa blan kah mơng giong. “{u dưi tla le\ ]an prak [ing hyu s^ mdrô, kơmlai lom sa klak 5 pluh rơbâo prak, tu\ mơng dưi tla kơ sang prak. Yua ]an mơng [ing hyu s^ mdrô ta` hloh, anun dơnong tu\n đ^ hnưh na nao, tla [u abih ôh, dơnong kơ hyu ]an na nao. }an mơng [ing hyu s^ mdrô `u amu`, [u kiăng ngă hră pơ-ar, kơnong kơ ]ih amăng hră djă hyu dưi mơn.”

            }an giong do\ng hnưh, laih anun ]an phrâo pioh kla hnưh hơđăp, dir wir tui anun kiăo tui mơnuih ngă đang hmua [ing gơmơi!

                                                                             Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr