VOV4.Jarai - Kual }ư\ Siăng hmâo 5 bôh tơring ]ar: Lâm Đồng, Daknông, Daklak, Gialai, Kontum hmâo ano# yôm anih anom pha ra mơ\ biă `u le\ dlai klô hăng ]ư\ siăng.

Anai jing bôh than yôm phăn pioh kual }ư\ Siăng đ^ kyar bruă wai lăng tuai ]ua\ ngui.

Amăng hơdôm thun je# hăng anai, ngă tui ano# gal gah rơhuông adai lon mơnai, hơdôm tơring ]ar amăng kual pơdo\ng laih hăng glăk pơdo\ng anih anom tuai ]ua\ ngui “Jơlan mơtah kual }ư\ Siăng” hăng lu anih anom  hiam pơjing rai yak đ^ kyar lăp dja\ pioh mơng tuai ]ua\ lăng kual }ư\ Siăng.

}ư\ siăng Măng Đen, pơ\ tơring glông Kon Plông, tơring ]ar Kontum hmâo rơnoh dlông hơnong `u 1.200 m bơhmu hăng jơlah ia rơs^. {ơi anai hrom hăng ano# hiam hơđăp đưm, ]ư\ siăng Măng Đen do# hmâo 17.000 ektar dlai hmâo phun sim ]at kơpal dong.

Mă yua tu\ ano# hiam mơng dlai klô, Sang bruă bơwih [ong m[s sa ding kơna Sim Thiên Sơn hmâo pơ phun pơkra rai laih tơpai vang sim dlai Măng Đen, ia sim dlai abih bang pơkra djơ\ hăng tơhnal pơkă s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao.

Rim thun Sang bruă pơhrui blơi mơng m[s rơbêh kơ 100 tơn sim dlai, pơjing rai prăk pơhrui glăi hơđong brơi năng ai `u 5.000 bôh sang ano# [ơi anai.

Tơlơi lăp djă pioh hloh le\ hăng bruă ngă ru\ đ^ hơdôm phun sim dlai mơng sang bruă anai, tơring ]ar Kontum hmâo dơng sa gơnam ngă hruh đ^ kơ gru pơ phun bruă mơng jơlan ]ua\ ngui Jơlan mơtah }ư\ Siăng. Ơi Nguyễn Thanh Tá, Khoa Sang bruă Sim Thiên Sơn, pơsit:

“{ing gơmơi pơkôl pơkra rai hơdôm gơnam pha ra kơ tơring ]ar Kontum. Hrom hăng anun hăng kual hmâo sim [ing gơmơi amra pơgang, pơdo\ng kual tuai ]ua\ ngui amăng đang sim pơjing rai kual tuai ]ua\ ngui amra blung a [ơi Việt Nam kơ phun sim, sa gơnam yôm phăn. Gơnam mơng yang brơi kơ kual lon }ư\ Siăng anai”.

{ơi Dơnung Yu\ }ư\ Siăng, tơring ]ar Lâm Đồng hmâo rơnoh gôm lon rơbêh kơ 60% mrô lon hmâo [ơi tơring ]ar.

Hăng 2 blah đang Cát Tiên hăng Bidoup – Núi Bà, Kual djă pioh jua suă Lang Biang dưi hmâo UNESCO tu\ yap Kual djă pioh jua suă tal 9 mơng Việt Nam, tơring ]ar Lâm Đồng hmâo đing nao hăng glăk đing nao mơnuih mă bruă pioh kơ bruă wai lăng tuai ]ua\ lăng dlai klô sa ano# gal mơng tơring ]ar.

Ră anai tơring ]ar Lâm Đồng hmâo ngă pơhư\] rơbêh kơ 200 rơwang bruă tuai ]ua\ ngui hăng lu rơwang bruă đing nao hơdôm anih anom tuai ]ua\ ngui dlai klô pơke\ hrom hăng pơdơi pơdă.

Amra yap truh sa dua hơdră kual tuai ]ua\ ngui dlai klô klă hiam, mă bruă ba glăi bôh tơhnal mơng tơring ]ar anai, kah hăng: Dlai Bidoup – Núi Bà, Kual tuai ]ua\ ngui Lang Biang, drai ia Datanla, Thung Lũng Tình Yêu, hơdôm anih anom tuai ]ua\ ngui amăng Kual dơnao ia Tuyền Lâm, Plơi tuai ]ua\ lăng dlai Madagui, Đambri…

Wa Nguyễn Thị Nguyên, Khoa Gơnong bruă bôh thâo, bơkơja\p drơi jăn hăng tuai ]ua\ ngui tơring ]ar Lâm Đồng brơi thâo, Tơlơi pơsit 1528, lơ 3/9/2015 mơng Khoa dêh ]ar mă yua sa dua hơdră pơkă, hơdră bruă pha ra đ^ kyar plơi prong Đà Lạt, tơring ]ar Lâm Đồng le\ tơlơi gal pioh bruă tuai ]ua\ ngui đ^ kyar:

“Amăng tơlơi pơkă pha ra, dua kual tuai ]ua\ ngui lon ia ta, anun le\ Kual tuai ]ua\ ngui lon ia Dơnao ia Tuyền Lâm hăng Kual tuai ]ua\ ngui lon ia Đan Kia Suối Vàng hơdôm hơdră bruă gum djru kơ [u mă jia lon, hơdôm hơdră bruă pioh mơ\ blơi mut gơnam tam pioh kơ tuai ]ua\ lăng [ơi anih nao le\ ăt glăk ngă gal brơi mơn kơ [ing tuh pơ plai amăng hơdôm kual anai.

Ră anai dua djuai tơlơi tuai ]ua\ ngui anai glăk ngă lu tuai nao pơ\ Lâm Đồng anun le\ kual tuai ]ua\ lăng đang hmua.

Dua le\ tuai ]ua\ lăng tơlơi ngui ngor hu^ rơhyư\t hăng hơdôm anih tuai ]ua\ ngui [ơi rơgo#p tơ-ui kyâu ăt glăk ngă pơhyư\tt lu mơnuih nao ]ua\ lăng, biă `u hlăk ai hăng tuai mơng dêh ]ar ta] rơngiao”.

Pơsit sa amăng hơdôm ano# gal mơng anih tuai ]ua\ ngui kual }ư\ Siăng phun jing ]ua\ lăng dlai klô hăng tơlơi hơđăp đ\ưm mơng `u, truh ră anai hơdôm bôh tơring ]ar amăng kual pơdo\ng laih hăng glăk pơdo\ng anih anom tuai ]ua\ lăng pha ra kiăng ngă tui noa yôm rơhuông adai lon mơnai ngă pơhư\] tuai nao.

Rơđah biă `u kah hăng [ơi hơdôm kual dlai lon ia ta pơ\ Yok Đôn, }ư\ Yang Sin gah tơring ]ar Daklak; Bidoup – Núi Bà, tơring ]ar Lâm Đồng; }ư\ Prong, tơring ]ar Gialai; }ư\ Mrai, tơring ]ar Kontum…

Tui hăng ơi Hà Văn Siêu, Kơ-iăng Khoa Anom wai lăng bruă tuai ]ua\ ngui – Ding jum bôh thâo, bơkơja\p drơi jăn hăng tuai ]ua\ ngui, kiăng tuai ]ua\ ngui kual }ư\ Siăng đ^ kyar ta` hăng kơja\p sui thun, khom dưi djă pioh bôh than pơsit tơlơi ngă pơhư\] mơng tuai ]ua\ ngui }ư\ Siăng, anun le\ lon mơnai dlai ia:

“Kual }ư\ Siăng jing sa kual pha ra gah dlai klô hăng bôh thâo đưm. Hơdôm noa yôm mơng kual }ư\ Siăng gah dlai klô prong biă.

{ing ta tôm hmâo hmư\ laih Jơlan mơtah }ư\ Siăng. {ing ta tôm thâo truh hơdôm noa yôm yang brơi kơ kual lon anai.

Hơdôm noa yôm kơ dlai klô amra pơjing rai pran  ngă pơhư\] prong prin kơ tuai ]ua\ ngui hơduah e\p pơdơi pơdă, găn rơgao lăng.

Hăng kual }ư\ Siăng pơsit dlai klô jing sa bôh than yôm phăn pơsit truh tơlơi pơhư\] mơng tuai ]ua\ ngui.

Kiăng đ^ kyar bruă tuai ]ua\ ngui yua anun khom pơsit pơgang rơhuông adai lon mơnai jing bruă mă yôm phăn ba jơlan hlâo”.

Kiăng dưi ngă tui ano# gal gah dlai klô amăng đ^ kyar bruă wai lăng tuai ]ua\ ngui [ơi sa mông jơnum Bơkơtuai dưi hmâo Ding jum bôh thâo, bơkơja\p drơi jăn hăng tuai ]ua\ ngui pơ phun phrâo anai, hơdôm tơring ]ar amăng kual tu\ ư hrom amra ngă mơtah dong jơlan tuai ]ua\ lăng Jơlan mơtah }ư\ Siăng.

{ơi anăp hơdôm tơring ]ar ngă klă bruă pơkă kual lon, đ^ kyar hơdôm anih anom tuai ]ua\ lăng hăng anih ]ua\ lăng pơke\ hăng dlai klô, pơke\ hăng bôh thâo đưm hơđăp [ơi anun; đing nao, pơtrut pơsur hơdôm rơwang bruă đ^ kyar tuai ]ua\ lăng dlai klô, ]ua\ lăng plơi pla đưm, ]uă ngui thâo gơgrong, ]ua\ ngui pơke\ hrom hăng bruă đang hmua, ]ua\ ngui je# giăm hăng dlai klô; [u pơdơi mă yua bôh thâo phrâo, klă hiam hăng anih anom jum dar amăng đ^ kyar tuai ]ua\ lăng; kơtưn pơlir hơbit kơplah wah hơdôm gơnong bruă, hơdôm tơring ]ar amăng pơgang dlai klô hrom hăng anun [om đ^ hơdôm bruă ngă [u klă, yua anih tuai ]ua\ ngui bơdjơ\ nao sat truh dlai klô, lon mơnai./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr