VOV4.Jarai - Kơnuk kơna Việt Nam lăng yôm kơ hơdră bruă djuai ania, biă `u le\ pơhlôm tơlơi dưi dưm kơnar kơplah wah djop djuai ania; đing nao bơwih brơi, ngă gal brơi klă hloh kiăng neh wa abih bang djop djuai ania [ơi lo\n ia Việt Nam gum hrom pơđ^ kyar hăng ]ơkă mă djop tum, dưm kơnar hơdôm tơlơi dưi, tui pran pô dưi hmâo Phiah phiăn Việt Nam ]ih djă pioh hăng pơplih djơ\ amăng hơdôm mơta hră pơ-ar tơlơi phiăn. Bruă bơwih brơi tơlơi suaih pral le\ sa ano# pơdah rơđah rơđông:

Mơta tơlơi 12, Tơlơi phiăn pơgang gah ia jrao thun 2008 (pơplih pơkra, pơhrua nao thun 2014) hmâo pơkă: Mơnuih gum hrom hră pơgang gah ia jrao yua kơ ngăn drăp kơnuk kơna djru, amăng anun hmâo: mơnuih gah sang ano# [un rin; mơnuih djuai ania [ia\ glăk do# hơd^p mơda [ơi kual hmâo tơlơi hơd^p mơda tơnap tap; mơnuih glăk do# hơd^p [ơi kual bơwih [ong tơnap tap; mơnuih glăk do# hơd^p mơda [ơi să bul ia rơs^, tơring glông bul ia rơs^.

{ơi tơring ]ar Lào Cai, gơnang kơ dưi ]ơkă mă hơdră bruă blơi hră pơgang gah ia jrao djru neh wa djuai ania [ia\ [un rin, hơdôm thun hăng anai neh wa djop djuai ania [ia\ [ơi hơdôm bôh să kual gah hlâo tơring glông Bắc Hà, tơring ]ar Lào Cai dưi pel e\p hăng pơjrao tơlơi ruă [u rơngiă prăk [ơi Anih pel e\p, pơjrao tơlơi ruă kual Lùng Phình pơ ala kơ jak iâu pơjâu ngă yang pơjrao tơlơi ruă kah hăng hlâo adih.

Anih pel e\p tơlơi duam ruă kual [ut să Lùng Phình pơdo\ng [ơi să kual ]ư\ siăng Lùng Phình le\, sa amăng 4 bôh anom pel e\p pơjrao tơlơi ruă kơ neh wa kual să: Tà Cù Tỷ - Plơi Già, Lùng Cải, Tả Văn Chư, Lùng Phình – Lầu Thí Ngài.

Abih bang neh wa djop djuai ania [ơi hơdôm bôh să anai leng kơ dưi pơsit brơi hră pơgang gah ia jrao tui Jơlan hơdră 30a.

Ayong Sùng Seo Lềnh [ơi plơi Là Gì Thàng, să Tả Văn Chư brơi thâo, mơng hrơi hmâo hră pel e\p pơgang gah ia jrao yua kơ Kơnuk kơna [ơk brơi, `u hăng neh wa amăng plơi juăt laih hăng tơlơi pia “jak iâu mơnuih pơ]rang jâu” glăi pơjrao tơlơi ruă:

“Hră pơgang gah ia jrao [ing gơmơi [ơi kual ]ư\ siăng hmâo tu\ yuă biă. Lom duam ruă nao pơ\ sang ia jrao do# dưi pha brơi ia jrao, pơjrao tơlơi ruă dong. Hơdôm sang ano# pơ\ ataih ăt hmâo djru mơn prăk [ong huă hăng prăk nao rai.

Đưm hlâo adih lom duam ruă le\ khom hyu e\p jrao akha kyâu, khom hyu hơduah e\p ơi ia jrao hne adih tơnap tap biă kơ mơnuih [ôn sang, hmâo hră pơgang bơhmu hăng hlâo le\ ră anai gêh gal hloh.

Wa Sì Hồng Sến, 70 thun, djuai ania Phù Lá, [ơi plơi Lùng Phình, să èung Phình ăt lăi pơthâo mơn, ră anai mơnuih [ôn sang sit ruă nuă, duam pơ-iă drơi leng kơ [u djưng djư ôh nao pơ\ Anom pel e\p tơlơi ruă kiăng pel e\p lăng tơlơi duam ruă:

“Hmâo hră pơgang gah ia jrao mơng kơnuk kơna kơ mơnuih [un rin [ing gơmơi, duam ruă le\ nao pel e\p hăng pơjrao tơlơi duam ruă, hmâo hră pơgang gah ia jrao laih anun [u rơngiă prăk.

Dua le\ do# hơbit pơjrao tơlơi ruă le\ dưi hmâo asơi huă tơhrơi dong, yua anun hmâo djru laih mơnuih [un rin [ing gơmơi lu biă, dưi yak rơgao hơdôm tơlơi tơnap mơng tơlơi duam ruă tơnap pơjrao”.

Hrom hăng bruă pơtrut kơtang bruă pơhro\ trun rin rơpa, să đing nao bơwih brơi kơ bruă hơđong tơlơi hơd^p mơda – mơnuih mơman, bruă pel e\p pơjrao tơlơi duam ruă, bơwih brơi tơlơi suaih pral kơ mơnuih [ôn sang, biă `u le\ sang ano# [un rin, mơnuih djuai ania [ia\.

Ơi Tẩn Seo Lừ, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih [ôn sang să Lùng Phình brơi thâo, să Lùng Phình hmâo rơbêh kơ 600 bôh sang ano#, 3500 ]ô mơnuih le\ abih bang leng kơ dưi pha brơi hră pơgang gah ia jrao tui djơ\ rim mơnuih dưi ]ơkă mă hơdră bruă gum djru 30a:

“Ngă tui hơdră bruă djru hră pơgang gai ia jrao kơ mơnuih [un rin hăng mơnuih djuai ania [ia\ [ơi plơi pla, rim thun să tum pơ[u\t hră ]ih anăn rơđah rơđông hăng rơkâo nao pel e\p pơjrao tơlơi ruă [ơi Anom pel e\p pơjrao tơlơi duam ruă kual Lùng Phình, gêh gal nao rai kơ mơnuih [ôn sang.

Gah hră pơgang gah ia jrao, ping gah gong gai hmâo hơdră pơtrun le\ lom ngă giong hră pơgang gah ia jrao le\ pha brơi hmao tlôn kơ mơnuih [ôn sang.

Dua le\ [ing gơmơi ăt ]râo ba mơn mơnuih apăn bruă gơgrong [ơi plơi pla gum hrom hăng khua plơi le\ jơnum plơi pla ba tơbiă amăng mơnuih [ôn sang djă pioh hră pơgang klă yua kơ hră pơgang gah ia jrao dưi mă yua amăng sa thun pioh pel e\p pơjrao tơlơi ruă hăng ]ơkă mă bôh tu\ yua pel e\p [u rơngiă prăk, đa le\ ba nao pơjrao pơ\ anih dlông hloh le\ ăt dưi ]ơkă mă mơn hơdră gum djru tui tơlơi pơkă mơng hră pơgang gah ia jrao”.

Hăng hră pơgang gah ia jrao [ơi tơngan, neh wa djop djuai ania [ơi hơdôm bôh să kual ]ư\ siăng tơring glông Bắc Hà sit nik đing nao tơlơi bơwih brơi tơlơi suaih pral.

Hơnong `u rim thun hmâo 2.500-3.000 wot ]ô mơnuih nao pel e\p hăng pơjrao tơlơi duam ruă. Ơi ia jrao Trần Xuân Quý, Khua Anom pel e\p pơjrao tơlơi duam ruă kual Lùng Phình pơsit:

“Ngă tui bruă pel e\p pơjrao tơlơi duam ruă [ơi anom pel e\p pơjrao amăng thun rơgao hmâo mơng 2000 truh kơ 3000 wot ]ô, djơ\ hăng tơhnal pơkă, leng kơ mă yua hră pơgang gah ia jrao mơng kơnuk kơna djru hơdôm bôh sang ano# neh wa djuai ania [ia\, sang ano# [un rin [ơ [ia\ soh;

Neh wa [ơi 6 bôh să amăng kual, hmâo tom mơnuih ruă [ơi să Lử Thẩn gah tơring glông Si Ma Cai ăt nao pel e\p tơlơi ruă, leng kơ hloh rơnoh jao soh.

Ia jrao mă yua djop rơnoh kiăng, ăt klah hăng pha brơi djop ia jrao djơ\ mơnuih ruă, [u hmâo jrao abih hrơi pơkă ôh”.

Gơnang kơ hmâo hră pơgang gah ia jrao, ră anai neh wa djop djuai ania tơring glông Bắc Hà hmâo tơlơi gal ngă juăt hăng bruă bơwih brơi gah ia jrao, ăt kah hăng hơđong pran jua nao pel e\\p hăng pơjrao tơlơi ruă [ơi Anih pel e\p pơjrao tơlơi duam ruă kơ neh wa djuai ania [ia\ đ^ mơng 91% (thun 2016) truh 93,5% (thun 2019) hăng giăm truh 7 klăk 600 rơbâo ]ô mơnuih djuai ania [ia\ dưi pha brơi hră pơgang gah ia jrao.

Abih bang mơnuih djuai ania [ia\, mơnuih [un rin dưi djru prăk pel e\p pơjrao tơlơi duam ruă hluai tui hră pơgang gah ia jrao.

Gơnang kơ anun, bruă bơwih brơi tơlơi suaih pral pioh mơnuih djuai ania [ia\ [ơi anai pơplih rơđah rơđông.

Jơlan hơdră bruă mă 122 mơng Kơnuk kơna kơ bruă mă gah djuai ania mơng Khua dêh ]ar ăt hmâo pơsit laih bruă pơgang lo\n ia, bơwih brơi hăng pơđ^ tui tơlơi suaih pral mơnuih [ôn sang mơng thun 2011-2020, tơhnal lăng truh pơ\ thun 2030.

Amra [uh hơdôm hơdră bruă pioh kơ djuai ania [ia\ hmâo pơsit tơlơi gir run mơng Kơnuk kơna ta ngă tui tơlơi dưm kơnar, pơđ^ tui tơlơi hơd^p mơda gơnam tam, pran jua, amăng [rư\ ngă hret h^ rơwang ataih rơnoh pơđ^ kyar kơplah wah djop djuai ania.

Anai jing tơlơi brơi [uh rơđah amăng pơhlôm hăng pơtrut tơlơi dưi pô mơng djuai ania [ia\ lăi ha jăn hăng tơlơi dưi ană mơnuih lăi hrom [ơi Việt Nam./.

            Giàng Seo Pùa: Pô ]ih – Siu H’ Prăk: Pô pơblang