Ư-ang lĕ ling tơhan Wa Hồ, ling tơhan hơđăp Mung (djuai ania Bahnar), 80 thun, dô̆ ƀơi plơi M’rah, să K’Dang, tơring glông Dak Đoa, tơring čar Gia Lai ba gru hlâo na nao amăng bruă pơphun pơđĭ kyar bơwih ƀong sang anô̆, pơsur mơnuih ƀôn sang hrŏ trun ƀun rin, pơdŏng tơlơi hơdip phrâo. Hăng rơbêh kơ 2 ektar đang kơphê hmâo bôh, 3 ar hmua ia, rông 5 drơi rơmô hăng hơdôm pluh drơi un, mơnŭ… rim thun sang anô̆ ñu hmâo prăk pơhrui glăi rơbêh kơ 400 klăk prăk. Ling tơhan hơđăp Mung, lăi pơthâo:

  “Drơi pô kâo lĕ ling tơhan hơđăp, jing Ling tơhan Wa Hồ gum hrŏm blah ayăt sua mă lŏn ia truh hrơi tlaih rơngai lŏn ia. Rơnuk blah ngă, ƀing gơmơi amra kơdŏng blah, amra pơsăn drơi pioh tlaih rơngai lŏn ia, anun tơdơi kơ tlaih rơngai, ling tơhan hơđăp ƀing gơmơi gum hrŏm na nao hăng Khua plơi, Tha plơi pơtô brơi ană tơčô, djă pioh pran jua ngă hơkrŭ, hrưn đĭ mă bruă ngă đang hmua. Kơnang kơ anun ră anai tơlơi hơdip mơda jơnap hloh, hmâo anô̆ ƀong, anô̆ huă, anô̆ pioh lui, blơi prăp rơdêh … tơlơi hơdip đĭ gŏ amŏ hloh”.

Khul ling tơhan hơđăp să K’dang, tơring glông Đak Đoa, tơring čar Gia Lai ră anai hmao rơbêh kơ 190 čô mơnuih, amăng anun hmâo 54 čô mơnuih lĕ djuai ania Bahnar. Sa amăng hơdôm bruă mă ƀuh rơđah hloh mơ̆ng Khul amăng hơdôm hrơi rơgao lĕ djru nao rai tơdruă pơđĭ kyar bơwih ƀong, hrŏ trun ƀun rin. Hăng lu hơdră ngă klă, pơčeh phrâo, Khul hmâo pơjing laih Keh prăk djru tơdruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, hrŏm hăng pơpha mơnuih apăn bruă, mơnuih amăng khul đĭ gŏ amŏ ƀiă, hmâo bôh thâo hloh gah bruă tơjŭ pla, rông hlô djru gum mơnuih amăng khul hmâo tơlơi hơdip tơnap… jing sa amăng 7 grŭp gah Khul ling tơhan hơđăp tơring glông Đak Đoa ƀu dŏ mơnuih amăng khul ƀun rin. Ơi Jíp lĕ sa amăng ƀing ling tơhan hơđăp mơbruă mơ̆ng să K’dang ư-ang kơ pran jua gum hrŏm hơbit hăng thâo gơgrong pô, hrưn đĭ pô mơ̆ng rim mơnuih amăng khul, hrưn đĭ pơđĭ kyar bơwih ƀong sang anô̆.

 “Hăng ling tơhan hơđăp ƀing gơmơi, rim mơnuih amăng khul bưp tơnap thơ ĕp hơdră djru ba tơdruă. Laih anun hmâo keh prăk khul brơi čan pioh blơi kơmok pruai, blơi ia jâo pruih kơ đang kơphê, pơđĭ kyar bơwih ƀong. Kơnang kơ mơnuih amăng khul ră anai ƀu dô̆ sang anô̆ hlơi ƀun rin. Tơlơi hơdip mơda sang anô̆ hơđong, ană tơčô dưi hrăm hră abih bang…”.

Blah ngă rơgao sui laih, ƀing ling tơhan Wa Hồ thun anun pơwot glăi plơi pla hăng drơi jăn hmâo lu nam rơka ruă, samơ̆ pran jua klă hiam ăt dô̆ hơnong mơn. Ling tơhan rơka ruă Krung Dăm Veo, gah Khul ling tơhan hơđăp tơring kual Đak Đoa lĕ sa gru ƀuh rơđah. Khă thun tha, pran tơdu, nam rơka hơđăp juăt ngă nao ngă rai, nao rai tơnap tap, samơ̆ pran jua mơ̆ng ling tơhan Wa Hồ ăt dô̆ bơngač na nao mơn. Rơbêh kơ 80 thun hăng 60 thun ping gah, Krung Dăm Veo kah hăng phun kyâo hrăi mơ̆ng mơnuih Bahnar ƀơi tơring kual Đak Đoa. Jing pô hmâo arăng đăo kơnang, ñu lăng ba kơjăp tơlơi hơdip mơda neh wa amăng plơi pla, hăng hmâo hơdôm tơlơi gum pơhiăp abih pran jua, sit nik amăng bruă pơdŏng gong gai, pơđĭ kyar ƀơi tơring kual.

  “Kâo lĕ ling tơhan hơđăp, jing mơnuih ping gah lĕ khom ba gru hlâo, gơgrong gah Khul mơnuih tha rơma, Khul ling tơhan hơđăp, pơsur mơnuih ƀôn sang pơđĭ kyar bơwih ƀong, pla añăm pơtăm, pla kơphê, čem rông hlô mơnong... pơsur ană amôn nao ngă tơhan djơ̆ phiăn pơkă. Lŏm lui phiăn juăt sô hơđăp, ñŭ ia pla trong yŏng gai, pơjing tơlơi hơdip phrâo, gum hrŏm hơbit, ƀu ngă tơlơi soh phiăn”.

Thâo kơjăp tơlơi pơtô mơ̆ng Wa Hồ “Pơhrăm brơi rơnuk ngă hơkrŭ kơ rơnuk tơdơi lĕ sa bruă mă yôm phăn biă hăng kiăng hloh”, hơdôm thun rơgao, bruă pơtô phiăn juăt gru grua hơkrŭ kơ rơnuk hlăk ai dưi hmâo hơdôm gưl Khul ling tơhan hơđăp tơring glông Đak Đoa, tơring čar Gia Lai pơsit lĕ bruă jao kơđi čar yôm phăn. Ayong Dư̆n djuai ania Bahnar – Kơ-iăng Khua Khul pơlir hơbit hlăk ai Việt Nam tơring glông Đak Đoa, tơring čar Gia Lai, brơi thâo: hăng čang rơmang rơnuk hlăk ai hrơi anai tŭ mă hăng ngă tui hơdôm bôh than ngă hơkrŭ mơ̆ng ơi yă nao hlâo, mơnuih apăn bruă, mơnuih amăng khul ling tơhan hơđăp tơring glông Đak Đoa hmâo pơplih phrâo klă hơdră ngă, bôh yôm lăi pơhing. Mơ̆ng anun, rŭ tơgŭ pran khăp kơ lŏn ia, ư-ang djuai ania hăng pran gơgrong mơ̆ng rim hlăk ai, tơdăm ngek dra muai hrăm tui, mă bruă, pơdŏng, pơgang lŏn ia.

 “Hlăk ai ƀing gơmơi ƀuh rơnuk ling tơhan hơđăp, hăng lu mơnuih amăng khul ba gru hlâo, pơtô juăt na nao tơlơi pơmin ngă hơkrŭ kơ rơnuk hlăk ai, pơtô brơi ƀing gơmơi hrăm tui, mă bruă hăng ngă tui. Rơnuk hlăk ai ƀing gơmơi ƀuăn amra hrưn đĭ hrăm tui, mă bruă, pơjing tơlơi hơdip mơda trơi pơđao, yâo mơ-ak kiăng lăp djơ̆ hăng pran tuh rơyuh, pơsăn drơi mơ̆ng rơnuk ơi yă nao hlâo”.

Tui hăng Khul ling tơhan hơđăp tơring glông Đak Đoa, đơ đam tơring glông hmâo 17 grŭp ƀơi să, tơring kual hăng rơbêh kơ 2.000 čô ling tơhan hơđăp; amăng anun hmâo rơbêh kơ 86% mrô mơnuih ngă đang hmua. Anăp nao bruă pơphun bơkơtưn “Ling tơhan hơđăp ngă gru hlâo”, hơdôm gưl Khul mơ̆ng tơring glông truh pơ̆ plơi pla leng kơ hur har pran jua, pơčeh phrâo amăng bruă pok pơhai ngă tui. Hơdôm anih anom Khul leng kơ hmâo mơnuih gah Grŭp jơnum hrŏm “Ling Tơhan hơđăp ngă đang hmua - bơwih ƀong huă sĭ mơdrô rơgơi” gưl tơring glông. Hơdră pơčruh keh prăk djru nao rai tơdruă hrŏ trun ƀun rin, bơwih ƀong dưi tô̆ tui anăp nao pok prong. Kơnang kơ anun, đơ đam tơring glông hmâo 7 grŭp ƀu dô̆ mơnuih ƀun rin. Tơlơi hơdip mơda mơnuih amăng khul ƀu pơdơi pơđĭ dlông. Amăng hơdôm thun rơgao, mơnuih amăng khul ling tơhan hơđăp mơ̆ng tơring glông Đak Đoa hmâo pĕ pha 11 rơbâo m2 lŏn, gum pơčruh giăm truh 1 klai 200 klăk prăk hăng hơdôm pluh rơbâo hrơi bruă pơkra jơlan nao rai amăng plơi pla, klơi huĕt kueng hnoh, djru yôm phăn amăng jơlan hơdră pơdŏng plơi pla phrâo./.