VOV4.Jarai - Hơdôm thun giăm anai, mrô mơnuih hơmâo hră pơhlôm nua ia jrao đ^ ku biă mă, giăm 89% mrô mơnuih, rơgao mrô pơkă hlâo. Khă hnun, lu mơnuih mă bruă [u blơi na nao ôh, yua anun bruă pơđ^ kyar hră pơhlôm nua ia jrao kiăng hơmâo hơdră klă kiăng mrô mơnuih blơi yua hơđong kjăp, mrô mơnuih yua hră pơhlôm nua ia jrao abih bang truh 90% amăng thun 2020.

Tui hăng anom bruă pơhlôm nua mơnuih mơnam Việt Nam, tơdah thun 2012 dêh ]ar ta hơmâo giăm 59% mơnuih blơi hră pơhlôm nua ia jrao le\ truh thun 2018 mrô mơnuih blơi hră pơhlôm nua ia jrao đ^ giăm 88% mrô mơnuih – rơgao mrô pơkă blung a. Truh mông anai, hơmâo 89% mrô mơnuih blơi hră pơhlôm nua ia jrao.

Rơngiao kơ tơlơi gum djru mơng Kơnuk kơna, sa, dua tơring ]ar, [on prong mă yua prăk mơng tơring ]ar pô c\i pơhrua nao, pơđ^ tui prăk djru blơi hră pơhlôm nua ia jrao kơ hơdôm c\ô mơnuih, kah hăng djru 30% kơ [ing c\ơđai sang hră, djru 50% kơ sang ano\ ngă hmua – pla kyâo – mă akan hơdang hơmâo tơlơi hơdip găp [rô.

Ơi Phạm Lương Sơn, Kơ-iăng khoa sang bruă hră pơhlôm nua mơnuih mơnam Việt Nam pơsit, hră pơhlôm nua ia jrao hơmâo arăng blơi yua lu tui le\ yua Tơlơi phiăn Hră pơhlôm nua ia jrao mơnuih lăng ba klă kơ tơlơi dưi mơng mơnuih blơi yua. Rơngiao kơ anun, prăk kơnuk kơna djru pơ[ut [ơi [ing mă bruă amăng kual phun hăng mơnuih mă bruă kơ [ah tơlơi djru:

‘’Tơlơi kiăng lăng ba tơlơi suaih pral kơ ană plơi prong biă mă, anun le\ tơlơi kiăng djơ\ amăng rơnuk [ing ta glăk pơđ^ kyar tui anih s^ mdrô, prăk apah gah ia jrao ăt pơplih tui djơ\ lăp mơn. Tơdah mơnuih [on sang [u bưng duam ruă amra bưp tơlơi tơnap tap gah ia jrao.

Sit biă `u, amăng 27 thun kiăo tui hơdră djru hră pơhlôm nua ia jrao le\ bruă blơi hră pơhlôm nua ia jrao djru kơ mơnuih [on sang, tap năng hơmâo hơmâo tơlơi pơsit `u kah hăng ano\ djru prong kiăng mơnuih [on sang tơbiă mơng kơđông ngă rin rơpa gah ia jrao’’.

Khă hnun, truh ră anai ăt do\ hơmâo mơn lu tơlơi aka [u pơkôl brơi le\ mơnuih mă bruă [ơi anom bruă [u hơđong, hơmâo truh 13% mrô mơnuih aka blơi hră pơhlôm nua ia jrao. Amăng anun, lêng kơ mơnuih blơi mă pô, glăk do\ hơdip [ơi plơi pla, mơnuih s^ mdrô anet, mơnuih mă bruă tui hluai, djru bruă amăng sang ano\ pơdrong amăng plơi prong.

Rơngiao kơ anun, prăk blơi hră pơhlôm nua ia jrao gơnang lu đơi kơ kơnuk kơna (ră anai prăk kơnuk kơna djru ba rơbêh 60% mrô mơnuih blơi hră pơhlôm nua ia jrao yua anun mrô mơnuih blơi mă pô aset biă mă). Lu sang ano\ rin hăng giăm rin, lơ\m tơbiă anăn [un rin, [u hơmâo kơnuk kơna djru jing gơ`u [u blơi dong tah hră pơhlôm nua ia jrao. Anai le\ tơlơi lông lăng prong hăng bruă pơhlôm tơlơi hơđong kjăp mơng keh prăk blơi hră pơhlôm nua ia jrao. ơi Phạm Lương Sơn brơi thâo dong:

‘’Bruă kơ tơguăn, gơnang kơ kơnuk kơna djru đôc\ mơng [u [iă ôh mơnuih ăt hơmâo mơn. Yua anun, [ing ta kho\m pôr pơhing pơtô pơblang, pơtrut tui bruă kiăng yua ia jrao le\ bruă c\ih pơkra tơlơi phiăn, c\i pơđ^ tui hloh tơlơi gum hro\m mơng abih bang mơnuih blơi hră pơhlôm nua ia jrao.

{ing gơmơi glăk gir rơkâo đ^ hăng Kơnuk kơna hăng {irô khoa pơ ala mơnuih [on sang, [ing ta hơmâo tơlơi pơkă [u kjăp yơh jing ngă aset tui mơnuih blơi hră pơhlôm nua ia jrao samơ\ ăt yua tui anun mơn [ing ta hơdư\ h^ bruă arăng ruah pơkơđai glăi, kơnong mơnuih duam ruă [u ai buai đôc\ mơng blơi hră pơhlôm nua ia jrao’’.

Kiăng hơmâo rơbêh 90% mrô mơnuih blơi hră pơhlôm nua ia jrao truh thun 2020 tui hăng tơlơi git gai mơng Khoa dêh ]ar, ơi Bùi Sĩ Lợi, Kơ-iăng khoa Jơnum min hơdôm bruă gah mơnuih mơnam mơng {irô khoa pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar lăi le\, anom bruă Hră pơhlôm nua mơnuih mơnam kiăng pơtô pơblang, jak iâu mơnuih [on sang gum ngă bruă anai; pơtrut đ^ ano\ klă, ngă pơhưc\ mơng hră pơhlôm nua ia jrao laih anun pơke\ hro\m hăng hơdră pơsir bruă rơđah rơđông djơ\ hăng rim c\ô mơnuih.

Rơngiao kơ anun, kiăng pơđ^ tui ano\ klă khăm pơjrao tơlơi ruă hăng hră pơhlôm nua ia jrao, pơhlôm tơlơi kiăng khăm pơjrao tơlơi ruă kơ mơnuih blơi yua, gir hro\ trun yu\ kơ 40% bruă mă prăk mơta amăng sang ano\ pơjrao tơlơi duam ruă amăng thun 2020.

Tui hăng ơi Bùi Sĩ Lợi, Kơ-iăng khoa wai lăng hơdôm bruă amăng mơnuih mơnam {irô khoa pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar, sa amăng hơdôm hơdră pơsir tu\ yua le\ pơđ^ tui ano\ klă mơng bruă pơjrao tơlơi ruă [ơi sang ia jrao tơring glông, plơi pla:

‘’Kâo pơmin jơlan ngă bruă mơng [ing ta, [ing ta ngă hiư\m pă kiăng pơhlôm ano\ klă kơ sang ia jrao [ơi tơring glông, să. Tơlơi anai amra hơmâo tơlơi đăo gơnang kơ ană plơi hăng hră pơhlôm nua ia jrao, ta kho\m ngă tui tui anun yơh. Mơnuih [on sang amăng plơi pla yơh lu. Yua anun [ing ta kho\m djru ba sang ia jrao [ơi tơring glông, să pơđ^ tui ano\ klă [ơi hơdôm anih anai’’.

Kiăng hră pơhlôm nua hơmâo abih bang mơnuih blơi yua, ơi Ngô Đông Hải, Kơ-iăng khoa anom bơwih [ong dêh ]ar rơkâo đ^ hơdôm ding jum, anom bruă bơdjơ\ nao, hơdôm tơring ]ar kiăng pơ[ut git gai c\râo bruă klă, gum ngă, pok pơhai mă yua hră pơhlôm nua [ơi abih bang.

Hăng hơdôm tơlơi do\ tơdu, aka [u djơ\, amăng thun blan pơ anăp, hơdôm tơring ]ar, [on prong hăng anom bruă pơhlôm nua mơnuih mơnam kiăng pơsir h^ ngă giong 2 jơlan hơdră djru gah pơhlôm nua mơnuih mơnam, pơhlôm nua ia jrao:

‘’Hăng anom bruă pơhlôm nua mơnuih mơnam Việt Nam le\ anih phun pok pơhai ngă bruă le\ kho\m pơplih phrâo bruă ngă hră pơ-ar, pơđ^ tui ano\ klă kơ bruă bơwih brơi, pơplih măi mok, boh thâo, pơplih hơdră djru ba kiăng hiư\m pă jơlan hơdră anai truh ta` hloh, klă hloh hăng abih bang mơnuih blơi yua jing tơlơi yôm biă mă. Anai jing tơlơi yôm c\i ngă pơhưc\, pơđ^ tui mrô mơnuih blơi hră pơhlôm nua ia jrao, pơhlôm nua mơnuih mơnam amăng thun blan pơ anăp’’.

Tui hăng hơdră ngă bruă abih bang mơnuih blơi yua hră pơhlôm nua ia jrao, truh thun 2020 him lăng amra hơmâo rơbêh 90% mrô mơnuih hơmâo pơhlôm nua ia jrao. Kiăng pơđ^ tui mrô mơnuih hơmâo hră pơhlôm nua ia jrao laih anun anăp nao tơlơi hơđong kjăp, {irô khoa pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar hăng Kơnuk kơna kiăng ta` pơkra ming tơlơi pơkôl aka [u djơ\.

Biă mă `u kiăng hơmâo hơdră wai lăng tu\ yua bruă mă prăk khăm pơjrao tơlơi ruă [ơi sang ia jrao, hơdră djru pơtruh nao rai anih pơjrao, prăk khăm pơjrao tơlơi ruă hăng mơnuih blơi amăng 5 thun; pơkra tơlơi phiăn hră pơhlôm nua ia jrao hơmâo lu tơlơi ruah mă hloh, djơ\ hăng tơlơi kiăng mơng mơnuih mơnam, pơhlôm tơlơi dưi, gơgrong bruă gum pơgôp, tu\ mă tơlơi djru, huăi pleh ploh kơ tơlơi dưi mă ano\ djru…

Siu H’Mai: Pơblang hăng pôr