VOV4.Jarai-Pơhlôm ngă tui djơ\ jơlan hơdră pơtô pơhrăm hăng pơđ^ tui boh tu\ yua mơnuih mă bruă kơ kual plơi pla djuai ania [iă jing sa jơlan hơdră prong mơ\ng Ping gah hăng Kơnuk kơna ta.

Hră pơtrun mrô 24-NQ/TW lơ 12/3/2003 mơ\ng Jơnum khua mua apăn bruă ping gah lok tơjuh tal IX hơmâo pơ]rông sai lu hơdră ngă tui jơlan hơdră djuai ania [iă, pơgang ba tơlơi dưi mơ\ng mơnuih [on sang djuai [iă, anun le\:

 ‘’Pơđ^ kyar hlom bom bruă kơđi ]ar, bơwih [ong huă, gru grua, mơnuih mơnam hăng rơnuk rơnua-pơgang hlom bom dêh ]ar amăng kual plơi pla djuai ania [iă hăng ]ư\ siăng; lir hơbit hăng bruă pơđ^ hnong bơwih [ong huă hăng pơsir djop tơlơi hơmâo amăng mơnuih mơnam ngă klă jơlan hơdră pioh kơ djuai [iă; pơđing nao ano\ pơđ^ kyar, pơtô hrăm mơnuih mă bruă; gleng nao nao ako\ pơjing khul mơnuih apăn bruă djuai ania [iă; djă pioh hăng pơđ^ tui hơdôm rơnoh yom, gru grua hiam klă đưm djop djuai ania amăng bruă pơđ^ kyar hrom djop djuai ania Việt Nam pơlir hơbit sa hnong’’.

Khă tui anun, ră anai, boh tu\ yua pơtô hrăm, boh tu\ yua mơnuih mă bruă amăng kual plơi pla djuai [iă do\ kơ[ah đô], mơnuih mă bruă hơmâo hrăm giong bruă le\ [iă, kơnong hơmâo dơ\ng mơ\ng 5-20% tui hluai djuai ania [iă.

Ăt do\ tơlơi amăng plơi pla mơnuih djuai [iă aka [u thâo hră [udah hrăm laih wor rơbit boh hră, hrom hăng thâo hră [iă, tơlơi thâo hluh [u tum te], ngă tơnap kơ bruă je\ giăm, tu\ mă boh tơhnal djru pơđ^ kyar pơgang tơlơi dưi kơ pô.

Hrom hăng anun, tơlơi thâo hră do\ kơ[ah, ba truh hơdră pơgang mă pô, tơlơi dưi ană mơnuih, tơlơi dưi mơnuih [on sang, kơ drơi jăn pô tui hăng kơnuk kơna pơgang ăt kơ[ah mơ\n yua lu tơlơi tơnap tap, tơlơi gleh glar amăng bruă mơnuih mơnam.

Amăng ]răn hơdră ‘’Ngă bruă yua tơlơi dưi ană mơnuih’’ anai, lăi nao tong ten kơ bruă pơhrăm mơnuih mă bruă kual djuai [iă [ơi Kual Dap Kơdư hăng kual Tây Bắc (Yu\ Kơdư) dêh ]ar. Anai le\ dua boh anih hơmâo lu mơnuih djuai [iă do\ hơdip mơda.

Tui hăng ơi Điểu Mưu, Kơ-iăng Khua anom bruă wai lăng hơdôm tơring ]ar kual II gah Jơnum min Djuai ania dêh ]ar [ơi kual Dap Kơdư, khul ơi ia jrao, nai ia jrao [ơi djop tơring ]ar kual Dap kơdư ră anai do\ [iă đơi, kơ[ah mơnuih kơhnâo kơhnăk amăng bruă mă.

 Hơmâo hơdôm anih plơi pla kual ataih, mơnuih [on sang kiăng nao pơkă lăng tơlơi duăm ruă, khom rơbat ataih mơkrah hrơi kah truh pơ sang ia jrao giăm hloh.

Kiăng pơsir tơlơi anai, ơi Điểu Mưu lăi le\, anom bruă ia jrao djop tơring ]ar amăng kual Dap kơdư khom ngă hrom djop anom bruă gong gai kơnuk kơna, khul grup mơnuih mơnam mut phung pok pơhai tu\ yua pok prong hơdră pơtô brơi mơnuih [on sang bruă pơhlôm, pơgang mă tơlơi suaih pral, tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai, pơtô brơi soh đô] kơ hlăk ai djuai ania [iă [u mă prăk ôh, wai lăng [ing đah kơmơi pi kian, brơi pơkă lăng r^m blan, brơi mơ`um ia jrao đ^ pran kơ [ing pi kian mơnuih djuai [iă.

Hrom hăng anun, kơnuk kơna khom kơsem min, bơblih tui hơdră djru [ing nai ia jrao, [ing dra ngă nai ia jrao mă [uai mă bruă amăng plơi pla, ala [on, jing mơnuih djuai [iă, jak iâu, pơtrut pơsur blơi hră pơhlôm nua ia jrao tui ta kiăng….

Kơ bruă pơtô hrăm, hăng tơlơi pơhing ră anai prăk djru kơ hơdôm tơring ]ar [ơi kual lu mơnuih djuai [iă aka [u djop ôh, r^m thun ăt do\ kiăng kơnuk kơna djru, yă Lê Thị Thanh Xuân, pô pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar [ơi tơring ]ar Daklak lăi le\, djop ding jum, anom bruă tơring ]ar kual Dap kơdư kiăng ngă tui tu\ yua hloh jơlan hơdră pơkă hnong, ako\ bruă man pơdong, pok prong sang hră đôm lăm ]em rông ]ơđai sang hră djuai [iă, [udah pok sang hră apah do\ glăi [ong huă, hrăm hră pơ sang hră tơring glông ataih, [un rin, ngă hrom pơphun sang hră hrăm mơ\ng gưl dua truh pơ gưl klâo ha anih [ơi hơdôm sang hră đôm lăm anai:

‘’Kâo rơkâo kơnuk kơna e\p lăng pơđ^ tui rơnoh prăk tuh pơ alin kơ hơdră pơtô hrăm, yua hơdôm tơring ]ar amăng kual djuai ania [iă hăng ]ư\ siăng aka [u djop rơnoh prăk pơhrui glăi, hăng mă yua anun tơnap tap, boh nik `u amăng bruă tuh pơ alin kơ bruă pơdong sang hră, blơi gơnam yua pơtô hrăm dưi djơ\ hăng ano\ pơtrun phrâo mơ\ng bruă pơtô hrăm tui hơdrôm hră hrăm abih bang.

Tui hăng Hră pơtrun mrô 88 mơ\ng Anom bruă khua pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar pơtong rơđah bruă anăp nao le\ truh thun 2025, djop sang hră, anih hrăm dưi man pơdong kjăp, hiam klă, lơ\m anun rơnoh prăk pioh tuh pơ alin kơ bruă anai amăng dêh ]ar do\ kơ[ah đô]. Tơdah kơnuk kơna [u djru ba tuh pơ alin ôh sit mơ\n amra tơnap tap ngă djơ\ tơlơi pơtrun.

 Yua kơ anun kâo rơkâo hơdôm ring bruă bơwih brơi kơ bruă pơtô hrăm, rơnoh prăk tuh pơ alin le\ abih tih mơ\ng kơnuk kơna djru hnun kah dưi’’.

{ơi kual Yu\ Kơdư dêh ]ar ta juăt lăi, Tây Bắc, hăng lo\n mơnai tơnap tap, jơlan nao rai tơ\i đưn, mơnuih [on sang do\ [u pơtum sa hnong, tơlơi bơwih [ong huă, gơnam yua mă bruă aka [u tu\ yua lu ôh, anun mơnuih mă bruă pơkă hăng amăng dêh ]ar ta do\ pleh ploh lu biă.

Tui hăng ơi Đinh Văn Thơ, Kơ-iăng Khua Gơnong bruă Bruă mă Tơhan rơka hăng Mơnuih mơnam tơring ]ar Lao Cai, kiăng dưi pơsir tu\ yua mơnuih mă bruă kơ kual plơi pla djuai ania [iă [ơi Lao Cai le\, mơ\ng ako\ thun truh ră anai, đơ đam tơring ]ar Lao Cai hơmâo pơtô hrăm bruă kơ rơbêh 3 rơbâo ]ô mơnuih djuai [iă. Hơdôm djuai ania hrăm bruă lu biă mă `u Hmông, Tày, Dao, Dáy, Nùng….

Samơ\, sa tơlơi dơ\ng do\ kơ[ah mơnuih mă bruă kual plơi pla djuai ania [iă le\, [u hơđong ôh, tơlơi thâo hluh hăng tơlơi tơpă ngă tui tơlơi mă bruă aka khut khăt ôh. Ơi Đinh Văn Thơ brơi thâo:

‘’Amăng bruă mă hơmâo ano\ ngă tui na nao, ano\ hơđong le\ mơnuih [on sang djuai [iă do\ tơdu amăng tơlơi anai.

{ing gơmơi tui anăp ngă le\, sa ]răn pơtô hrăm phun [ơi dêh ]ar pơphun mơ\ng djop sang hră, laih anun [ơi djop anih pơtô bruă mă khom kơtưn pơtô kơ bruă tơpă ngă djơ\ tơlơi phiăn, brơi mơnuih [on sang djuai [iă hơmâo tơlơi gir run, hrăm tui [ơ [rư\ brơi juăt hăng bruă mă hơđong.

 Mơnuih mă bruă, rơkâo pơdơi lu wơ\t le\ bơbe] djơ\ kơ bruă mă s^ mơdrô mơ\ng anom bơwih [ong huă s^ mơdrô’’.

Kiăng pơđ^ tui mơnuih mă bruă kơhnâo rơgơi mơ\ng djop djuai ania [iă lăi hrom, blan 6/2020 khua mua pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar pơsit h^ Hră pơtrun jơlan hơdră tuh pơ alin Hơdră dêh ]ar pơkă bruă pơđ^ kyar bơwih [ong huă mơnuih mơnam kual djuai [iă hăng ]ư\ siăng mơ\ng thun 2021-2030.

Anai le\ atur blung a yom biă mă pioh kơ kơnuk kơna pok pơhai lu hơdră bruă pơtrut tơlơi bơwih [ong huă pơđ^ kyar, pơđ^ tui hnong thâo thăi mă bruă amăng kual djuai [iă laih anun ]ư\ siăng.

Tui hăng Kơ-iăng Khua ding jum, Jơnum min djuai ania yă Hoàng Thị Hạnh, bruă mă pơtô hrăm pơtô bruă mă khom nao hrom pơsir bruă mă kơ mơnuih mă bruă do\ pơ kual Tây Bắc, kual Dap Kơdư hăng djop kual mơnuih djuai [iă do\ amăng dêh ]ar ta, kiăng djru hrom pơđ^ kyar tơlơi bơwih [ong huă, mơnuih mơnam djop tơring ]ar.

Mơ\ng bruă pơtô hrăm bruă mă djru ngă hro\ [iă mrô mơnuih [u hơmâo bruă mă, pơhrui glăi lu hloh, pơtrun tơlơi rơmon rơpa hơđong, laih anun rơnuk rơnua mơnuih mơnam djop plơi pla.

‘’Hră pơtrun mrô 88 dưi hơmâo [ing khua mua pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar pơsit laih, lăi pơtong tơlơi dưi ană mơnuih mơ\ng mơnuih djuai [iă, tơlơi pơđing ba mơ\ng ping gah, kơnuk kơna hăng mơnuih djuai [iă klă tui.

 Laih anun boh tu\ yua dlông hloh le\, tal blung a khua mua pơ ala  mơnuih [on sang dêh ]ar pơsit jơlan hơdră pioh kơ djuai ania [iă djơ\ hăng Phiah phiăn thun 2013.

Mơ\ng hlâo truh ră anai kơnong Kơnuk kơna đô] ngă hră pơtrun kah hăng: Ngă tui Hơdră bruă mrô 134, 135, 2085, 2086….samơ\ ră anai [ing ta hơđong hloh le\ hơmâo khua mua pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar pơsit hăng Hră pơtrun khop laih’’.

Kơ-iăng khua ding jum, Jơnum min djuai ania yă Hoàng Thị Hạnh ăt rơkâo djop anom bruă, tơring ]ar [ơi dua boh kual Tây Bắc Yu\ Kơdư hăng Dap kơdư gleng nao kơ bruă pơtrut tui tu\ yua boh tơhnal wai pơgang tơlơi suaih pral tơkeng ană bă, tơlơi suaih pral kơ mơnuih djuai [iă djơ\ tơhnal pơkă mơ\ng dêh ]ar, pơđ^ tui boh tu\ yua mơnuih mă bruă amăng kual djuai [iă.

{ơi anăp le\, khom pơgang hơđong mrô mơnuih [on sang, hơmâo hơdră pơgăn mơnuih [on sang đuăi do\ plơi mơ\ng kual anai, nao pơ kual pơko\n, ngă hnun kah dưi pơtrut bơwih [ong huă pơđ^ kyar hơđong kjăp amăng kual plơi pla mơnuih djuai [iă.

Nay Jek: Pơblang