VOV4.Jarai - Bơkơnar đah kơmơi hăng đah rơkơi, [u dưi ôh kiăng mă pô anai lui pô adih, anun le\ tơlơi c\râo bruă mơng Ping gah hăng Kơnuk kơna Việt Nam. Sit hnun yơh, thâo rơđah tơlơi yôm, tơlơi gơgrong bruă ăt kah hăng tơlơi yôm mơng dưm kơnar đah kơmơi đah rơkơi amăng bruă pơđ^ kyar bơwih [ong huă – mơnuih mơnam, amăng hơdôm thun rơgao, djop gưl, anom bruă amăng dêh ]ar glăk ngă bruă hyu pơtô pơblang, lăi pơthâo tơlơi phiăn kơ dưm kơnar đah kơmơi đah rơkơi kiăng abih bang mơnuih thâo, biă `u le\ mơnuih [on sang djuai [iă.

Sa amăng hơdôm tơlơi hơmâo lăp đing nao hloh le\ bruă pơtô hrăm, [ơi anun le\ bruă pơtô boh hră kơ [ing đah kơmơi djuai [iă yơh phun `u. Hăng [ing anai, hơdôm jơlan hơdră pơtô boh hră hơmâo ngư sit, ngă hro\m pơlir hăng pơđ^ kyar ngă hmua pla pơjing, [rô hrăm boh hră kiăng pơsur [ing đah kơmơi gum ngă bruă.

Yua tui hăng mrô ju\ yap thun 2015 mơng Jơnum min wai lăng djuai ania, mrô mơnuih thâo pơđok, thâo c\ih hră mơng 15 thun truh kơ lu hloh kơplah wah đah kơmơi hăng đah rơkơi mơnuih djuai [iă hơmâo pleh ploh prong biă: kơnong hơmâo 72,7% [ing đah kơmơi djuai [iă thâo hră pơhmu hăng 85,5% mrô đah rơkơi.

Tui hăng yă Trương Thị Thu Thuỷ, Khua anom bruă wai lăng Sang ano\ - Mơnuih mơnam (Khul pơlir hơbit đah kơmơi Việt Nam), bruă ngă bơkơnar đah kơmơi đah rơkơi le\ bruă kiăng abih bang ngă, amăng anun, sit [ing đah rơkơi do\ mă bruă amăng djop gong gai kho\m thâo hluh, thâo rơđah tơlơi kiăng mơng neh met wa djuai [iă kơ bruă anai. Tui anun kah, bruă pơtô pơblang, pôr pơthâo tơlơi phiăn dưm kơnar đah kơmơi đah rơkơi mơng dưi:

“Kho\m pơđ^ tui tơlơi thâo hluh kơ dưm kơnar đah kơmơi đah rơkơi kơ [ing mă bruă kơđi ]ar, kiăng gơ`u thâo hloh djơ\ tơlơi, bruă ngă bơkơnar đah kơmơi hăng đah rơkơi [u djơ\ le\ djru ba đah kơmơi hlâo ôh, anai le\ [ing ta pơtrut đ^ tơlơi gơgrong bruă mơng đah rơkơi wơ\t hăng đah kơmơi mơtăm, tui anun lah mơng pơhlôm pơđ^ kyar hơđong kơjăp kơ bruă ngă bơkơnar. Kơnong [ing `u, [ing tha plơi, hro\m hăng [ing đah rơkơi amăng mơnuih [on sang djuai [iă thâo hluh kơ dưm kơnar anai hiưm pă kah mơng dưi. Yua hnun, bruă pơtrut ngă bơkơnar le\ kho\m pơphun ngă [ơi plơi pla mơtăm laih anun hơmâo [ing đah rơkơi gum ngă tom”.

Tơlơi phiăn dưm kơnar đah kơmơi đah rơkơi thun 2006 pơsit rơđah bruă kiăng ngă na nao mơng bruă bơkơnar anai le\ sut lui bruă kiăng kơ đah rơkơi [u kiăng kơ đah bơnai, kiăng [ing đah rơkơi hăng đah kơmơi dưm kơnar amăng bruă pơđ^ kyar tơlơi bơwih [ong huă, mơnuih mơnam ăt kah hăng pơđ^ tui mơnuih mă bruă.

Yua hnun yơh, bruă pơtrut hyu pơtô pơblang tơlơi phiăn kơ dưm kơnar đah kơmơi đah rơkơi, do\ rơkơi bơnai hăng sang ano\, pơgăn tơlơi taih amang le\ bruă ngă phun ră anai. Khă hnun, kiăng tơlơi phiăn anai hơmâo mơnuih [on sang djuai [iă thâo hluh hloh, hơdôm anom bruă kiăng pơplih hơdră pơtô pơblang, ngă bruă hăng lu hơdră phara kah hăng: lăi pơthâo amăng mông jơnum, amăng tivi, pôr amăng lua, c\ih hră pơhing, hră ple\ [ơi jơlan, pơplông nao rai ăt kah hăng jơnum ngui amăng grup tơlơi phiăn…

Mơng anun, ngă pơplih tơlơi pơmin hăng bruă ngă mơng mơnuih [on sang djuai [iă kơ đah kơmơi hăng đah rơkơi laih anun tơlơi dưm kơnar amăng tơlơi hơdip kơplah wah đah rơkơi hăng đah kơmơim djru gơ`u hơmâo tơlơi pơhiăp [iă amăng mơnuih tơpuôl.

Yă Nguyễn Thị Hà, Kơ-iăng khua Ding jum mă bruă tơhan rơka hăng mơnuih mơnam brơi thâo, dưm kơnar đah kơmơi đah rơkơi le\ tơlơi yôm phun pơsit tơlơi đ^ kyar amăng mơnuih mơnam, amăng lo\n ia, anun [rô jing tơlơi kiăng gơ`ăm nao c\i pơđ^ kyar [rô pơđ^ tui tơlơi gum pơgôp mơng [ing đah kơmơi amăng bruă pơđ^ kyar hơđong kơjăp mơng dêh ]ar:

“Bruă ngă bơkơnar đah rơkơi đah kơmơi [ơi Việt Nam blung a hơmâo tơlơi pơplih amăng tơlơi pơmin, bruă ngă tui mơng djop gưl khua mua, mơnuih mă bruă kơnuk kơna hăng mơnuih [on sang, gum pơđ^ tui tơlơi gơgrong bruă yôm, tơlơi kơdrưh mơng [ing đah kơmơi amăng sang ano\ hăng mơnuih gah rơngiao. Sa, dua mrô pơkă pơđ^ kyar hơmâo pơplih jing ba Việt nam dong amăng mrô prong hloh, hơmâo mơnuih [on sang jar kmar bơni biă mă kơ tơlơi gir run amăng bruă ngă bơkơnar. Khă hnun, bruă ngă bơkơnar đah rơkơi đah kơmơi [ơi Việt Nam glăk bưp lu tơlơi lông. Sit `u, wơ\t đah rơkơi hăng đah kơmơi lêng bưp tơlơi [u klă mơng bruă [u dưm knar, samơ\ đah kơmơi hăng [ing c\ơđai đah kơmơi ăt jing [ing amu` bưp arăng kơtư\ juă hloh”.

Hăng hơdôm jơlan hơdră mơng Ping gah, Kơnuk kơna lăng ba kual mơnuih djuai [iă hro\m hăng ngă tui tơlơi phiăn Dưm kơnar đah rơkơi đah kơmơi, jing ba glăi tơlơi dưi hăng tơlơi hơdip phrâo kơ [ing đah kơmơi djuai [iă. Gơ`u hơmâo nao hrăm hră, thâo hluh hloh, hơmâo pơhiăp tom lu mơnuih, hơmâo arăng pơpu\, lăng yôm, pơplih mơng bruă pơdô| rơkơi bơnai arăng bơmă brơi jing tui hluai c\i do\ rơkơi bơnai. Mơng anun, hơmâo [u [iă ôh [ing đah kơmơi djuai [iă do\ rơkơi Yuan, hăng kơđai glăi, ăt hơmâo mơn [ing đah kơmơi djuai ania Yuan do\ rơkơi Jrai hơbai ta.

Siu H’Mai: Pơblang