VOV4.Jarai - Sang măi Alumin Nhân Cơ (Daknông) le\ sa amăng 2 rơwang bruă pơphô hlâo mă bô-xít [ơi Dăp Kơdư, hăng ]ang rơmang ngă ru\ tơgu\ ano# gal mơng lo\n ]uah [ơi kual anai – anih anom hmâo hlung bô-xít prong do\ng tal sa ro\ng lo\n tơnah. Ngă giong hăng sit nik pơkra hăng s^ mdrô mơng blan 7/2017. Sang măi Alumin Nhân Cơ (tơring ]ar Daknông) hmâo yak rơgao laih jua kơtang dăp hơdră, pơtrut kơtang tơlơi pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam [ơi anai. Rơwang bruă hmâo djru pơjing rơđah hloh phun than pơđ^ kyar bơwih [ong mơng tơring ]ar Daknông, anun le\ gơnong bruă măi mok bô-xít – nhôm, kiăng tơring ]ar anai hrưn đ^ jing anih phun măi mok nhôm mơng lo\n ia.

Amăng jua măi mơ`i mơ-ak, ayong Y Tiên, mơnuih mă bruă [ơi sang măi pơkra ia, gư\ ayuh hăng rơnhuông adai lo\n mơnai - Sang măi Alumin Nhân Cơ, brơi thâo, `u gah hnưr thun hlăk ai [ơi anai blung a dưi brơi nao hrăm kiăng glăi mă bruă [ơi rơwang bruă mă bô-xít [ơi Daknông. Ră anai `u hmâo rơnoh prăk blan hơnong `u giăm truh 10 klăk prăk sa blan.

“{ing gơmơi dưi hmâo Sang bruă brơi nao hrăm amăng 3 thun, hrăm giong djop mơnuih dưi ba glăi mă bruă [ơi hơdôm sang măi pha ra amăng sa kual sang măi. Kâo dưi pơpha mă bruă [ơi sang măi pơkra ia gư\ ayuh hăng rơhuông adai mơng thun 2015. Mơng anun truh ră anai kâo ăt dưi klah ]un mă mơn lu tơlơi găn rơgao, hmâo ngă pô măi mok amăng kual pô gơgrong”.

Đơ đam sang măi Alumin Nhân Cơ

Y Tiên le\ sa amăng mrô 1.100 ]ô mơnuih mă bruă glăk [ơi anăp mă bruă [ơi Sang măi Alumin Nhân Cơ, anih glăk pơjing rai nua gơnam tam s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao rơbêh kơ 3 rơbâo klai prăk rim thun. Rơwang bruă alumin Nhân Cơ dưi pơdo\ng [ơi tơring glông Dak R’lấp, tơring ]ar Daknông, hmâo jua kơtang dăp hơdră 650.000 tơn alumin sa thun. Pơphun mơng thun 2010, rơwang bruă dưi hmâo lu mơnuih đing nao kơ rơhuông adai lo\n mơnai, ba glăi bôh tơhnal hăng bơdjơ\ nao bôh thâo mơnuih mơnam, tơlơi rơnuk rơnua hơđong. Hơdôm tơlơi anai hmâo ngă rơđah tui hăng bôh tơhnal sit nik lom sang măi pơkra giong hăng sit nik pơkra alumin s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao mơng lơ 1/7/2017.

Gơnam alumin lom pơkra rai

Ơi Ngô Tố Ninh, Kơ-iăng Khua Sang bruă Nhôm Daknông – sa ]ô mơnuih mă bruă gah măi mok, brơi thâo, ră anai abih bang mơnuih mă bruă [ơi sang măi leng kơ mơnuih dêh ]ar Việt Nam, hmâo ngă pô abih bang hơdră mă yua măi mok mă alumin tuh alumin. Amăng bruă mơnuih mơnam, rim thun, Sang bruă nhôm Daknông pioh [ia\ hloh 2 klai 500 klăk prăk djru kơ tơring glông Dak R’lấp ngă tui bruă pơdo\ng plơi pla phrâo. Hrom hăng hơdôm bruă mă bơwih brơi tơlơi hơd^p mơda kơ mơnuih [ôn sang, pơdo\ng sang hră, [ơk sang gum hrom hơbit… anom bơwih [ong ăt gum hrom pơphun mơn lu bruă mă bôh thâo kiăng djă pioh ngă tui gru grua mơng [ing Bơnông.

Gah bôh tơhnal bơwih [ong, tui hăng ơi Ngô Tố Ninh, rơwang bruă alumin Nhân Cơ hmâo ano# gal le\ mă tu\ tơlơi găn rơgao mơng rơwang bruă Tân Rai (Lâm Đồng), anun hmâo pơhro# trun lu prăk mă yua mơ\ ăt dưi hmâo alumin klă mơn. Ră anai prăk mă yua pơkra rai sa tơn alumin [ơi sang măi alumin Nhân Cơ le\ năng ai `u 4 klăk prăk, [ia\ hloh 1 klăk prăk bơhmu hăng mrô yap blung a. Alumin pơkra rai mơng Nhân Cơ hmâo mrô ô-xít nhôm [ia\ dưm kơnar hăng 99%, abih bang dưi s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao kơ hơdôm bôh dêh ]ar tơnap gah pel e\p ano# klă gơnam tam kah hăng kual Mi Ko#, Japan hăng hơdôm bôh dêh ]ar Arab.

Sa anih dơnao pơđoh ia hlu\ Sang măi alumin Nhân Cơ

Ơi Ngô Tố Ninh, Kơ-iăng Khua Sang bruă nhôm Daknông – pô mă bruă măi mok, brơi thâo, bruă ngă pô hơdră mă yua măi mok hmâo djru laih Sang măi Alumin Nhân Cơ ta` hmâo bôh tơhnal pơkă hăng hloh kơ rơnoh jua mă yua tui dăp hơdră, pơđ^ tui bôh tơhnal bơwih [ong:

“Bơhmu tu hăng [ơi sang măi ruah pơsơi pơsa\, [ing gơmơi lăng tơlơi pơplih pơkra bruă ruah pơsơi pơwo\t glăi pơđ^ [ơi anih rao ngă 3 wot, `u amra dưi mă yua đut rơnoh dưi hmâo lu pơsơi hloh. Bơ\ kah hăng [ơi sang măi alumin, go\ hul pơke\ apui le\, hơdră `u khom hmâo glông phang krô hơdang yua kơ dêh ]ar Kha] ayuh hyiăng rơ-o\t, bơ\ [ơi Việt Nam le\ pha ra, [ing gơmơi [uh [u ba glăi bôh tơhnal, khă hmâo pơsit jơlan gah hai, gơmơi ăt khom pơplih h^ `u mơn; kual kah đuăi le\ [ing gơmơi hmâo hơdôm tơlơi pơ]eh tô glăi đing kiăng mă yua pơkra hơđong klă hloh. Yua anun mơ\ jua pơkra mơng sang măi mă yua klă biă, dong mơng thun blung a thun 2017 mă yua mơtăm, 6 blan rơnu] thun hmâo laih rơbêh kơ 300.000 tơn alumin, thun 2018 hmâo jua kơtang pơkra rai tui hơdră dăp 655.000 tơn, thun 2019 le\ 668.000 tơn, hăng thun anai le\ rơbêh kơ 700.000 tơn alumin. Mrô `u ta` hmâo djơ\ tui hơdră dăp ăt ba glăi mơn bôh tơhnal prong biă”.

Kual lo\n tơdơi kơ mă yua Bô-xít dưi pơkra glăi pla phun keo klai

{u djơ\ kơnong kơ gum kơ ngăn drăp tơring ]ar Daknông hơdôm rơtuh klai prăk rim thun ôh mơ\, rơwang bruă alumin Nhân Cơ do# pơtrut kơtang pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam [ơi anai dong. Mơng sang măi anai, sa kual sang măi nhôm [ơ [rư\ pơjing, hăng sang măi tuh nhôm glăk pơdo\ng, 2 kual sang măi Nhân Cơ glăk pok pơhai… Rơwang bruă alumin Nhân Cơ hmâo djru pơjing rơđah laih sa phun than pơđ^ kyar bơwih [ong mơng Daknông, anun le\ gơnong bruă măi mok pơkra bô-xít nhôn hăng apui yua hơdjă.

Hmâo tơhnal gal prong gah kông ngăn dlai klô bô-xít, mơng truh kih mơng rơwang bruă alumin Nhân Cơ, Jơnum khua pơ ala Ping gah tơring ]ar Daknông tal XII rơwang bruă 2020-2025 lom blan 10/2020 phrâo rơgao hmâo lăi rơđah laih tơhnal pơdo\ng Daknông ta` jing anih anom phun măi mok nhôm mơng lo\n ia. Ơi Bùi Huy Thành, Ding kơna Gru\p apăn bruă Ping gah tơring ]ar, Khua Gru\p pơtô bruă Ping gah tơring ]ar Daknông, brơi thâo:

“Hluai tui tơlơi pơsit abih bang, djơ\, Ping gah tơring ]ar hmâo pơsit pơđ^ kyar măi mok pơkra alumin, tuh nhôm pơke\ hăng apui yua pơkra rai jing phun than pơđ^ kyar bơwih [ong yôm phăn mơng Daknông. {ơi anăp tơring ]ar glăk đing nao pơtrut, djru mơnuih tuh pơplai ta` ba Sang măi tuh nhôm Trần Hồng Quân mă yua; ngă giong kual Sang măi Nhân Cơ 2 kiăng ngă pơhư\] hơdôm rơwang bruă tuh pơplai bruă djru kơ gơnong bruă măi mok pơkra nhôm, pơkra hơdôm gơnam mă yua tơdơi kơ pơkra nhôm. Hrom hăng anun rơkâo Kơnuk kơna pok prong jua kơtang Sang măi Alumin Nhân Cơ; kơsem min, tuh pơplai mă bô-xít, tuh alumin, apui kah nhôm [ơi să Quảng Sơn, tơring glông Dak Glong”.

Hơdôm truh kih mơng sang măi alumin Nhân Cơ brơi [uh, bruă ngă tui tơlơi pơphô rơwang bruă mă bô-xít le\ hơdră pơtrun djơ\ mơng Ping gah hăng Kơnuk kơna, djru yôm phăn pơplih phrâo [o# mơta mơng Dăp Kơdư. Hăng kơnong kơ Daknông, tơring ]ar glăk đing nao iâu pơhrui djop ngăn rơnoh pioh mă yua ngă tui klă hơdôm tơhnal gal, amăng anun phun than le\ gơnong bruă măi mok pơkra bô-xít nhôm, hrưn đ^ jing tơring ]ar hơnong `u đ^ kyar [ia\ amăng thun 2025 hăng tơring ]ar pơđ^ kyar [ia\ amăng thun 2030 mơng kual Dăp Kơdư./.

Siu H’ Prăk: Pô pơbang