VOV4.Jarai-Dơ\ng mơ\ng hrơi anai, jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp pơhiăp hăng tơlơi Jarai r^m hrơi năm amra hơmâo ]răn hơdră anăn: ‘’Ngă bruă yua kơ tơlơi dưi ană mơnuih’’.

Amăng anun, [ing gơmơi amra lăi pơthâo tơlơi ]ih kơ tơlơi dưi phun mơ\ng mơnuih djuai ania [iă hăng bruă khom ngă ăt kah hăng tơlơi glăm ba [udah gơgrong ba mơ\ng mơnuih djuai ania [iă hăng dêh ]ar, djuai ania.

Jơlan hơdră hrơi anai, [ing gơmơi rơkâo lăi pơthâo kơ Tơlơi dưi djuai ania pơsit mă hăng Tơlơi dưi mơ\ng mơnuih djuai [iă.

Tơlơi dưi djuai ania Pơsit mă hăng tơlơi dưi mơ\ng mơnuih djuai ania [iă khă hơmâo tơlơi pơje\ giăm laih samơ\ boh tu\ yua amăng lăm `u ăt phara mơ\n, yua kơ anun [ing ta khom thâo hluh djơ\.

Tơlơi dưi djuai ania pơsit mă tơdah pơkă hăng tơlơi pơtrun [ơi jar kmar le\ tơlơi dưi mơ\ng djop djuai ania amăng bruă ako\ pơdong  kơđi ]ar hăng pơtrut tơlơi bơwih [ong huă mơnuih mơnam hluai tui tơlơi dưi amăng dêh ]ar.

Amăng Phiah phiăn Sang gum hơbit djop dêh ]ar ( Hiến chương LHQ), djuai ania pơsit mă dưi lăng kah hăng tơlơi phiăn pioh mă bruă pơgang tơlơi rơnuk rơnua hăng ngă giăng mah mơak kơplah wah djop djuai ania. Phiah phiăn anai lăi pơtong:

‘’Pơđ^ kyar tơlơi ngă giăng mah mơak klă kơplah wah djop djuai ania khom pơpu\ tơlơi dưi bơkơnar hăng tơlơi dưi pơsit mă mơ\ng djop djuai ania’’; anun le\ tơlơi je\ giăm rô nao rai kơplah wah djop dêh ]ar rơngai hơjăn, hơmâo tơlơi dưi rơngai pô laih anun hơmâo tơlơi dưi pơsit mă bưng bôt tơlơi hơdip dêh ]ar ta pô.

Tui anun, ‘’tơlơi dưi djuai ania pơsit mă’’ dưi thâo hluh bruă sa boh dêh ]ar-djuai ania rơngai hlom bom amăng bruă tơgu\ hơkru\ kiăng rơngai ăt kah hăng ruah mă hơdră ako\ pơdong kơnuk kơna kơđi ]ar, jơlan hơdră pơđ^ kyar kơ lo\n ia.

Tơlơi pơmin nao ‘’tơlơi dưi kơ mơnuih djuai ania [iă’’ hơmâo ]ih pioh laih amăng 2 pok hră pơtrun yom.

Mơta tơlơi 2 Hră pôr pơthâo mơ\ng ro\ng lo\n tơnah lăi nao kơ tơlơi dưi ană mơnuih mơ\ng Sang gum hơbit djop dêh ]ar (UDHR) thun 1948 ]ih: ‘’Djop mơnuih tơkeng rai lêng kơ dưi tu\ mă djop mơta tơlơi dưi hăng tơlơi rơngai [u hơmâo tơlơi kah pơpha pơpă ôh tơlơi bơlăng ba amăng djuai ania, ia iom kl^ kliăng, đah rơkơi [udah đah kơmơi, tơlơi pơhiăp, tơlơi đăo, phun tơdu\ djuai ania [udah mơnuih khul ta juăt lăi mơnuih mơnam’’.

Mơta tơlơi 3 Hră Công ước kah hăng tơlơi phiăn jar kmar kơ tơlơi dưi ană plơi hăng tơlơi dưi kơđi ]ar (ICCPR) thun 1966 ]ih : ‘’{ơi hơdôm dêh ]ar hơmâo lu djuai ania [iă, lu tơlơi đăo hăng lu tơlơi pơhiăp do\ hrom sa boh anih, djop pô mơ\ng phara ba djuai ania, tơlơi đăo, tơlơi pơhiăp hăng hơdôm djuai ania [iă anun, hrom hăng ding kơna djuai ania pơko\n do\ amăng sa boh anih, [u dưi mă lui h^ tơlơi dưi tu\ mă boh thâo ia rơgơi gru grua hơjăn pô, tơlơi dưi pơdah thâo hăng ngă tui tơlơi kơkuh pơpu\ tơlơi đăo mơ\ng ta pô [udah tơlơi dưi mă yua boh pơhiăp hơjăn gơ`u’’.

Anai le\ dua pok hră pơtrun kah hăng tơlơi phiăn jar kmar ngă atur, ]ih pioh tơlơi dưi găl tơlơi phiăn mơ\ng ană mơnuih kơ tơlơi dưi ană plơi, kơđi ]ar mơ\ tơlơi dưi djuai ania [iă dưi lăng kah hăng tơlơi dưi phun amăng lu mơta tơlơi dưi mơ\ng mơnuih [on sang, tơlơi dưi kơ bruă kơđi ]ar anun.

Tơlơi anun sit mơ\n jing mơnuih djuai ania [iă hơmâo djop mơta tơlơi dưi gah tơlơi dưi kơ mơnuih [on sang, kơđi ]ar, bơwih [ong huă, mơnuih mơnam, gru grua ăt kah hăng mơnuih djuai ania lar mơ\n amăng mơnuih khul dêh ]ar, abih bang bơkơnar soh hăng [u hơmâo tơlơi kah pơpha ano\ lăng ba ôh.

Bơ [ơi Việt Nam [ing ta, mơnuih [on sang neh met wa ta kiăng thâo hluh tui anai, Việt Nam hơmâo pơkă tơlơi dưi ană mơnuih, tơlơi dưi kơ mơnuih [on sang; anun le\ tơlơi dưi kơ abih bang mơnuih [on sang Việt Nam, [u hơmâo kah pơpha djuai ania [iă [udah djuai ania lar ôh.

Tơlơi dưi ană mơnuih lơ\m kơ abih bang djop djuai ania do\ hrom bơkơnar soh kơplah djop mơnuih hăng khul mơnuih, anom bruă, plơi pla djuai ania dưi do\ hrom sa boh dêh ]ar-djuai ania.

Khua mir sir Hồ Chí Minh hăng Ping gah Cộng sản Việt Nam pơkon kơnong sa hnong bruă kiăng ngă pơhlôm djơ\ tơlơi dưi ană mơnuih, amăng anun hơmâo tơlơi dưi djuai ania pơsit mă mơ\ng mơnuih [on sang Việt Nam tui tơlơi phiăn jar kmar.

Tơlơi dưi ană mơnuih dưi pơkă amăng Phiah phiăn dêh ]ar Việt Nam hăng amăng lu mơta tơlơi phiăn dêh ]ar.

Anai yơh atur kiăng pơdah thâo tong ten, pơtrut ngă tui tơlơi  dưi mơ\ng abih bang mơnuih mơnam do\ amăng dêh ]ar Việt Nam, [u hơmâo kah pơpha djuai ania, đah rơkơi đah kơmơi, ia iom kl^ kliăng, djuai ania, bruă mă amăngkhul mơnuih mơnam…lêng kơ dưi tu\ mă tơlơi dưi do\ dong [ong huă, buh h’ô, rô nao rai, hrăm hră, mă bruă, tơlơi dưi pơhing phrâo, pôr tơlơi pơhing, tơlơi dưi rơngai đăo hăng ngă yang rơbang….

Bruă mơ\, hơmâo sa dua ]ô mơnuih hơmâo tơlơi pơmin pơkodong glăi hăng Ping laih anun kơnuk kơna ta, rong ngă, pơhmao mă tơlơi kơ[ah thâo hluh mơ\ng mơnuih [on sang, boh nik `u mơnuih djuai ania [iă kiăng brơi kơ mơnuih [on sang thâo hluh soh glăi kơ tơlơi dưi djuai ania pơsit mă, tơlơi dưi mơ\ng djop djuai ania [iă tui hăng tơlơi phiăn jar kmar.

Dơ\ng mơ\ng pơ]ut pơ]ao mơnuih [on sang djuai ania [iă [ơi dêh ]ar ta tơgu\ đ^ rơkâo kiăng hơmâo ‘’tơlơi dưi djuai ania pơsit mă’’.

Gơ`u run ran pôr pơthâo, pơ]ut pran jua tơlơi pơmin [ing lăi khăp kơ djuai ania samơ\ [u thâo lu ôh; kiăng ania pơpha djuai amăng khul gum pơgôp djop djuai ania [ơi Việt Nam; pơ]ut pran jua djop djuai ania [iă pơkơdong glăi hăng jơlan hơdră kơnuk kơna pơkă kơ djuai ania, kơ tơlơi đăo mơ\ng Ping gah, kơnuk kơna pơtrun; gơ`u kiăng ngă rung răng kơđi ]ar, mơnuih mơnam biă mă `u pơ kual mơnuih djuai ania [iă do\, kual ataih, kual tơnap tap.

Laih anun lăi le\, jơlan hơdră mơ\gn ping gah hăng kơnuk kơna ta aka [u lăng yom kơ tơlơi dưi mơ\ng mơnuih djuai ania [iă.

Kiăng kơ mơnuih djuai ania [iă thâo hluh rơđah hloh kơ tơlơi anai, kiăng ngă klă hloh bruă pơtô pơblang, pôr pơthâo, pơtô hrăm lu.

Ngă rơđah hloh tơlơi pơmin boh pia lăi tơlơi dưi djuai ania pơsit mă laih anun tơlơi dưi mơ\ng mơnuih djuai ania [iă, tơlơi pơmin mơ\ng Ping gah hăng kơnuk kơna ta kơ tơlơi anai hiư\m pă.

Tui hăng Nai tha prin ơi Đỗ Quang Hưng, Khua khul kơsem min gah tơlơi đăo hăng tơlơi phiăn, sang hră gưl prong dêh ]ar Hà Nội; khua khul mơnuih djru bruă gah tơlơi đăo kơ Jơnum min djop djuai ania mơnuih mơnam Việt Nam lăi, bruă pơtô pơblang kơ mơnuih [on sang djop djuai ania [iă kiăng kơ mơnuih [on sang thâo hluh djơ\ kơ tơlơi anai amu` hloh, samơ\ ăt khom ngă bruă laih anun ngă klă hloh:

‘’Khom lăi tơpă hơmâo mơ\n hơdôm tơlơi pơdjơ\ nao tơlơi dưi rơngai kơ ană mơnuih, tek nao [u [iă ôh djuai ania anai, djuai ania pơko\n, Kơnuk kơna anai, kơnuk kơna adih.

Tơlơi phiăn mă bruă dưi ngă djơ\ tu] rơnu] le\ tui hăng ro\ng lo\n tơnah pơtrun ta khom ngă, bơ hơdôm tơlơi hơge\t `u phara hơjăn kơ dêh ]ar le\ ta ăt djă pioh samơ\ ăt khom pơgang djơ\ tơlơi pơkă phun kơ gơ`u.

Lơ\m ta lăi hăng gơ`u le\ gơ`u thâo ano\ djơ\ ano\ glăi, hlâo adih ană plơi aka [u tu\ mă djop tơlơi dưi anai, ră anai djop mơta bơblih laih, lo\n ia bơblih laih, ro\ng lo\n tơnah bơblih mơ\n, ană plơi pla ta gir run tu\ mă hơdôm tơlơi bơblih anun.

 Samơ\ djop mơta bruă hơmâo tơlơi kơ[ah soh, [ơi Việt Nam ta khom  tu\ ư yơh hăng tơlơi do\ kơ[ah anai’’.

Tơlơi thâo hluh djơ\ lăp kơ tơlơi dưi djuai ania pơsit mă, tơlơi dưi mơ\ng mơnuih djuai ania [iă hăng jơlan hơdră, tơlơi phiăn mơ\ng Ping gah, Kơnuk kơna Việt Nam amăng bruă ngă tui djơ\ hơdôm tơlơi dưi anai, amra djru hrom bruă pơgăn hơdôm tơlơi ngă mơ\ng [ing pơkơdong glăi pơblư\ ană plơi, ngă sat kơ dêh ]ar, hơmâo na nao tơlơi pơmin mơne] mă tơlơi djuai ania [iă mơ\ hơdui ba, pơ]ut pơ]ao ngă rung răng, phă pơrai tơlơi gum pơgôp djuai ania.

Pơmin nao kơ tơlơi anun, anai le\ sa tơlơi kiăng biă mă thâo hluh tong ten mơ\ng r^m ]ô mơnuih [on sang djuai [iă, mơ\ng r^m ]ô mơnuih apăn bruă do\ amăng kual mơnuih djuai ania [iă ră anai, khom thâo hluh tum te] kơ tơlơi dưi ană mơnuih.

Nay Jek: Pơblang