VOV4.Jarai - Việt Nam jing lo\n ia hmâo 54 djuai ania do# hơd^p hrom. Hăng mrô mơnuih [ôn sang [u dưm kơnar (amăng mrô rơbêh kơ 96 klăk ]ô mơnuih [ôn sang Việt Nam, neh wa djuai ania [ia\ kơnong kơ hmâo 14,7% mrô mơnuih [ôn sang, năng ai `u rơbêh 14 klăk ]ô mơnuih, gah 53 djuai ania).

Thâo kơja\p tơlơi pơtô mơng Khua mir sir Hồ Chí Minh: “Djuai ania Yuan [udah Thổ, Mường [udah Mán, Jarai [udah Êđê, Hơdang [udah Bahnar hăng djop djuai ania [ia\ pơkon, leng kơ ană tơ]ô Việt Nam, leng kơ adơi ayong sa kian pruăi”, hơdôm thun rơgao, Ping gah, Kơnuk kơna Việt Nam lăng yôm hơdră bruă djuai ania, biă `u pơhlôm tơlơi dưm kơnar kơplah wah djop djuai ania; lăng ba bơwih brơi, ngă gal brơi klă hloh pioh neh wa djop djuai ania [ia\ djă pioh gru grua bôh thâo, pơđ^ kyar djop mơta hăng ]ơkă mă hơdôm bôh tu\ yua pơkon dưi hmâo tơlơi phiăn tu\ yap.

Amăng hơdôm hră Phiah phiăn mơng Việt Nam rơgao hơdôm rơnuk leng kơ ]ih djă pioh hăng pơs^t tui dưi dưm kơnar mơng djop djuai ania.

Phiah phiăn thun 2013 – Hră Phiah phiăn hmâo pơđ^ tui tơhnal pơkă kơ tơlơi dưi ană mơnuih, tơlơi dưi pô, lom lăi nao tơlơi dưi dưm kơnar kơplah wah djop djuai ania, hmâo pơsit laih: “Lo\n ia djop mơnuih dưm kơnar Việt Nam le\ lo\n ia pơlir hơbit mơng djop djuai ania do# hơd^p hrom amăng sa bôh lo\n ia Việt Nam.

Djop djuai ania dưm kơnar, mut hrom, pơpu\ hăng djru nao rai tơdruă pơđ^ kyar; kom djop bruă ngă dơneh đuăi, kah ania pơpha djuai. Bôh pơhiăp lo\n ia le\ bôh pơhiăp Việt.

Djop djuai ania hmâo tơlơi dưi yua bôh pơhiăp, bôh hră ]ih, djă pioh gru grua djuai ania, ngă tui hơdôm phiăn juăt, gru grua hăng bôh thâo đưm klă hiam mơng pô.

Kơnuk kơna ngă tui hơdră bruă pơđ^ kyar abih bang hăng ngă gal brơi abih bang djop djuai ania [ia\ ngă tui pran pô hmâo, gum hrom pơđ^ kyar hăng lo\n ia” (Mơta tơlơi 5).

“Djop mơnuih leng kơ dưm kơnar [ơi anăp tơlơi phiăn. {u hmâo hlơi dưi kah pha ôh amăng tơlơi hơd^p mơda kơđi ]ar, bruă mơnuih mơnam, bơwih [ong, bôh thâo đưm, mơnuih mơnam” (Mơta tơlơi 16).

Phiăn dưm kơnar mơng Phiah phiăn dưi pơdah hluh gah amăng abih bang glông bruă tơlơi phiăn Việt Nam, dưi pơkă hăng pơplih phrâo amăng hră pơ-ar tơlơi phiăn: Tơlơi phiăn ruah Khua pơ ala mơnuih [ôn sang, Phiăn anih do#, Tơlơi phiăn Hình sự; Tơlơi phiăn [om kiơng Hình sự; Tơlơi phiăn pơsir kơđi mơnuih [ôn sang; Tơlơi phiăn [om kơđi mơnuih [ôn sang; Tơlơi phiăn mă bruă; Tơlơi phiăn pơtô pơhra\m; Tơlơi phiăn pơgang bơwih brơi tơlơi suaih pral mơnuih [ôn sang; Tơlơi phiăn gơgrong duh nua mơng Kơnuk kơna hăng lu hră pơ-ar pơkă tơlơi phiăn pơkon

Hrom hăng anun, hơdôm tơlơi pơkă kơ tơlơi dưm kơnar kơplah wah djop djuai ania do# dưi pơkă pơplih phrâo hăng tơlơi pơkă kơ Khul apăn bruă djuai ania, hăng bruă kơsem min hăng rơkâo đ^ hăng Khua pơ ala mơnuih [ôn sang gah bruă mă djuai ania; ngă tui tơlơi dưi lăng tui bruă ngă tui hơdră bruă gum djru djuai ania, hơdôm jơlan hơdră, kơ]a\o bruă pơđ^ kyar bơwih [ong – mơnuih mơnam kual ]ư\ siăng hăng kual hmâo neh wa djuai ania [ia\.

Amăng Kơnuk kơna hmâo sa [irô gưl ding jum le\ Jơnum min djuai ania, juăt gơgrong bruă djuai ania.

Hăng tơlơi pơmin djop mơnuih leng kơ dưi pơhlôm tơlơi dưi gum hrom glông bruă kơđi ]ar, gum hrom wai lăng Kơnuk kơna hăng mơnuih mơnam, tơbiă anăn kơ Khua pơ ala mơnuih [ôn sang hăng Jơnum min pơ ala mơnuih [ôn sang hơdôm gưl, hơdôm thun je# hăng anai, mrô mơnuih djuai ania [ia\ gum hrom amăng glông bruă kơđi ]ar jai hrơi đ^ tui. Mrô khua pơ ala mơnuih [ôn sang gah djuai ania [ia\ ăt lu mơn bơhmu hăng mrô mơnuih.

Amăng 4 rơwang bruă Khua pơ ala mơnuih [ôn sang to# tui tlôn, mrô mơnuih djuai ania ngă Khua pơ ala mơnuih [ôn sang hmâo mơng 15,6% truh kơ 17,27%, lu hloh mrô mơnuih djuai ania amăng abih bang mrô mơnuih le\ 14,35%.

Khul mơnuih djop djuai ania [ia\ do# raih daih, plah nao rai, lu biă `u [ơi hơdôm kual ]ư\ siăng, biă `u kual Yu\ Pơngo\, Yu\ Dăp Kơdư hăng Yu\ Dơnung dêh ]ar, bôh thâo hră [u lu bơhmu hăng hơnong pơkă hrom amăng đơ đam lo\n ia.

Kiăng djru neh wa djop djuai ania [ia\ ngă tui tơlơi dưm kơnar, pơđ^ tui tơlơi hơd^p mơda gơnam tam, pran jua, amăng [rư\ ngă giăm hloh rơnoh đ^ kyar kơplah wah djop djuai ania, hơdôm thun rơgao, Kơnuk kơna Việt Nam hmâo pioh laih lu mông đing nao amăng pok pơhai hơdôm hơdră bruă pơđ^ kyar bơwih [ong – mơnuih mơnam kual neh wa djuai ania [ia\.

Lu jơlan hơdră hmâo ba glăi lu bôh tơhnal sit nik kah hăng: Jơlan hơdră bruă mă 122 mơng Kơnuk kơna kơ bruă djuai ania;

Tơlơi pơtrun pơsit 30a mơng Kơnuk kơna gah pơhro\ trun [un rin kơja\p phik;

Jơlan hơdră mrô 135 kơ pơđ^ kyar bơwih [ong – mơnuih mơnam hơdôm bôh să tơnap tap kual neh wa djuai ania [ia\ do#, kual ]ư\ siăng, kual asue\k, ataih;

Hơdôm hơdră bruă hăng jơlan hơdră đing nao hlâo tuh pơ plai anom mă yua, pơsir lo\n ngă đang hmua hăng lo\n do# (Tơlơi pơsit 132);

Djru lo\n ngă đang hmua, sang do# hăng hơdôm tơlơi kiăng yua kơ bruă bơwih [ong hăng tơlơi hơd^p mơda kơ neh wa [un rin gah djuai ania [ia\ (Tơlơi pơsit 134);

Djru prăk tuh jia gah đang hmua hăng mă jia prăk du\ pơgiăng gơnam tam, djru prăk tuh pơplai kơ anom bơwih [ong, djru noa hơdôm mơta gơnam tam kiăng yua kơ neh wa djuai ania [ia\ kah hăng hra [ong, ia jrao gun, kơmok pruai, hră ]ih, hơdră bruă pơlar dlai klô, pơgang anih anom do# kual ]ư\ siăng (Jơlan hơdră 327);

Hơdră bruă djru sang do# kơ sang ano# [un rin; hơdră bruă đing nao pơtô pơhra\m, pơtô brơi dong hăng mă yua mơnuih djuai ania [ia\ apăn bruă…

Biă `u, Tơlơi pơtrun pơsit hơdră pơtrun tuh pơplai Jơlan hơdră pơkă mơng lo\n ia kơ pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam kual ]ư\ siăng hăng kual djuai ania [ia\ do# mơng thun 2021-2030 phrâo dưi hmâo Khua pơ ala mơnuih [ôn sang pơsit tu\ ư.

Tơhnal pơkă mơng Jơlan hơdră kiăng ngă dưm kơnar [ia\ tơlơi hơd^p mơda, prăk pơhrui glăi mơng kual neh wa djuai ania [ia\ do# hăng kual ]ư\ siăng bơhmu hăng hơnong pơkă hrom mơng đơ đam dêh ]ar; truh thun 2025 hro\ trun 50% mrô să, plơi pla tơnap tap; truh thun 2030 phun `u [u do# să, plơi pla tơnap tap.

Tơlơi pơtrun pơsit lăi rơđah, bruă ngă tui Jơlan hơdră khom pơhlôm tơlơi pơkă tuh pơplai hmâo phun than, ano# yôm `u hăng kơja\p phik, đing nao hơdôm bôh să, plơi pla tơnap tap hloh; pơsir hơdôm tơlơi do# bơngot; tơlơi je]; đing nao djru sang ano# [un rin, hơdôm djuai mơnuih djuai ania [ia\ tơnap tap hloh; pơhlôm pơdah rơđah, tơpă, ngă tui tơlơi dưi pô hăng tơlơi gum hrom klă, gơgrong hlâo mơng plơi pla hăng mơnuih [ôn sang; ngă tui pran jua gir run hrưn đ^ mơng neh wa djuai ania [ia\; ngă tui jơlan gah: “Mơnuih [ôn sang kiăng, mơnuih [ôn sang thâo, mơnuih [ôn sang ]rông sai, mơnuih [ôn sang pel e\p, mơnuih [ôn sang ]ơkă mă”.

Ơi Đỗ Văn Chiến – Khua ding jum, Khua Jơnum min djuai ania brơi thâo:

“Amăng gru grua bruă djuai ania le\, anai jing sa gru pơđom pioh lăp djă lui. Tơlơi ]râo ba mơng Ping gah dêh ]ar, Khua pơ ala mơnuih [ôn sang, Gong gai lo\n ia, hơdôm [irô, hơdôm gơnong bruă, hơdôm gưl amăng glông bruă kơđi ]ar mơng lo\n ia. {ing gơmơi ]ang rơmang le\ amra dưi pơjing sa pran pơtrut phrâo kơja\p hloh.

Hăng hơdôm bôh yôm kiăng hloh amăng tơlơi hơd^p mơda mơng neh wa amra dưi pơsir. Hăng [ing gơmơi pơmin, jơlan hơdră anai amra dưi mă yua amăng tơlơi hơd^p mơda ta` hloh.”

Pơhlôm tơlơi dưm kơnar kơplah wah djop djuai ania jing phun than pioh Việt Nam dưi hmâo hơdôm bôh tơhnal klă hiam amăng pơdo\ng mut hrom kơplah wah djop djuai ania hăng mut hrom abih bang djuai ania, kiăng pơdo\ng lo\n ia klă hiam, pơdrong asah./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih pơblang