Rơbat hyu hăng đĭ rơdêh rô nao rai ƀơi jơlan gah anăp sang, lăng nao pơ adih ƀiă lĕ tơdron lăk tong krah arăng glăk čuk pơkra glăi, ơi Lê Trúc Phương ră ruai, thun 1975, tơdơi kơ plơi prong Gia Nghĩa pơklaih rơngai, tơring čar Quảng Đức hơđăp adih, pơmut hĭ jing tơring čar Dak Lak. Abih bang glông bruă kơđi čar, sang bruă kơnuk kơna hrŏm hăng mơnuih ƀôn sang gum tơngan pran jua hơbit mă bruă, kiăng găn rơgao hĭ tơlơi tơnap tap, lông lăng, pơtrut đuăi tơlơi soh sat, phă pơrai mơ̆ng tơhan Fulro, hăng pơgang kjăp guai dêh čar amăng rơnuk blah tơhan Khmer mriah thun 1979.

Tong ten hăng kual lŏn anai mơ̆ng hơdôm thun phrâo ngă tơhan tŭ mă pơklaih rơngai lŏn ia thun 1975, laih anun 2 rơwang bruă ngă khua git gai ping gah tơring glông Dak Nông gah tơring čar Dak Lak hlăk anun, ơi Lê Trúc Phương lăi, Gia Nghĩa, tơring čar Dak Nông tañ mơ̆n hrưn đĭ dơ̆ng mơ̆ng phrâo akŏ pơdong glăi tơring čar mơtam thun 2004:

“Amăng 20 thun anun Gia Nghĩa hơmâo pơblih tui ƀơƀrư̆ rim hrơi. Ta pơƀuh sit nik, hlâo kơ anun, Dak Nông phrâo pơkĕ apui lơtrik dêh čar, jơlan glông nao rai aka ƀu hiam, bruă ia jrao, pơtô pơhrăm, tơlơi hơdip mơnuih ƀôn sang dŏ ƀun rin, tơnap tap biă mă, bơhmutu, abih sa boh plơi prong gah tơring čar kiah hơmâo sa boh sang hră gưl klâo, tơdah nao pơplông hlăk anun, jơlan nao rai ataih, tơnap tap, rơdêh đĭ kơƀah. Samơ̆ truh ră anai lĕ pơblih abih bang laih”.

Tơlơi bơwih ƀong huă mơnuih mơnam tơring čar Dak Nông hơmâo pơblih laih 20 thun rơgao. Thun 2023 rơnoh gơnam tam pơhrui glăi amăng tơring čar GRDP giăm 24.000 klai prăk, rơnoh pơhrui glăi rim čô mơnuih mă bruă sa thun 68 klăk prăk, đĭ hloh 12 wơ̆t pơkă hăng thun 2004. Hăng hnong pơhrŏ ƀun rin hmar pơkă hăng lu tơring čar amăng dêh čar, Dak Nông tơbiă đuăi anăn tơring čar ƀun rin hloh mơ̆ng 3 thun hlâo kơ anai. Anŏ gêh găl mơ̆ng kual lŏn anai hlăk dưi pok pơhai mă yua ba glăi boh tŭ yua hăng tơhnal pơkă pơđĭ kyar jing tơring čar đĭ hloh amăng kual Dap Kơdư.

Tơdơi kơ 20 thun lui hĭ bruă sĭ mơdrô ƀơi ƀôn prong Hồ Chí Minh, nao pơ kual lŏn phrâo Dak Nông, ngă plah anom bruă wai lăng kyâo glai, ngă hmua đang blôk prong, ơi Nguyễn Ngọc Trung, dŏ ƀơi să Dak Nia, plơi prong Gia Nghĩa, hơmâo đang boh sầu riêng truh 17 hektar, pĕ pơhrui sĭ mơdrô truh hơdôm hơpluh klai prăk rim thun.

“Thun 2004 phrâo akŏ pơdong glăi tơring čar kâo găn nao pơ tơring čar Dak Nông anai. Kâo ƀuh lŏn tơnah dŏ prong, mơnuih ƀôn sang dŏ ƀiă hui dui đôč, ayuh hyiăng lĕ rơ-ơ̆ rơ-iom, anun kâo pơsit blơi lŏn hmua, tuh pơ alin pla phun boh troh sầu riêng. Hơdôm thun blung a tơnap tap mơ̆n. Truh ră anai đang hmua dưi hơmâo kơnuk kơna čih brơi anăn gru pơkă kual lŏn pla tal pơsit blung a mơtam ƀơi tơring čar”.

Hăng anŏ gêh găl prong, Dak Nông ră anai ăt hlăk hrưn đĭ pơblih phrâo kơtang biă mă, pơhưč lu anom bruă, mơnuih ngă bruă sĭ mơdrô. Ơi Nguyễn Văn Châu, Khua phun hơdôm sang ia jrao ƀơi lu tơring čar ƀon prong amăng dêh čar ta brơi thâo, tơlơi ñu ƀuh mơak lĕ tơlơi kiăng tơpă mơ̆ng ƀing khua mua ƀơi tơring čar Dak Nông, ƀuh rơđah anŏ bơkơnăl hiam klă amăng bruă tuh pơ alin bơwih ƀong huă sĭ mơdrô, anun yơh tañ pơsit tuh pơ alin nao pơ tơring čar anai.

“Ră anai gơmơi rai pơ Dak Nông tuh pơ alin man pơdong 2 boh sang ia jrao prong: sa lĕ sang ia jrao ƀơi plơi prong Gia Nghĩa, sa lĕ sang ia jrao prong ƀơi tơring glông Čư̆ Jŭt. Yap glăi bruă hyu ĕp tuh pơ alin ƀơi tơring čar, anŏ ƀuh klă hăng tañ yơh sa bruă mă yôm phun. Tơdah kiăng tañ lĕ khom ngă bruă tơpă, rơđah rơđong, pơhaih ba mơtam, khom pơsir brơi na nao djop tơlơi pơdjơ̆ nao kơ bruă ngă hră pơar kiăng kơ ƀing tuh pơ alin mă bruă tŭ mă boh tơhnal tañ hloh”.

Kah hăng ƀơi bah amăng nao rai gah dơnung yŭ kual Dap Kơdư, pơtruh nao rai hăng kual Ngŏ dơnung, tơring čar Dak Nông hơmâo lu yơh tơlơi gêh găl pioh pơđĭ kyar. Anun lĕ, anih hơmâo eh pơsơi amăng lŏn, eh pơsơi bosit arăng lăi lu hloh pơkă hăng anih pơkŏn amăng kual Đông Nam Á. Tơring čar anai ăt ba akŏ hlâo kơ anŏ pơđĭ kyar lu mơta bruă pơkra apui lơtrik rơgoh kah hăng jua ia, jua angin, pil pơ-iă yang hrơi. Ayuh hyiăng rơ-ơ̆, lŏn tơnah jing, hnoh ia lu sa tơlơi gêh găl pioh kơ Dak Nông pơđĭ kyar djop mơta phun pla, boh troh, čem rông hlô mơnong ngă amăng đang pơprong. Lu anih anom lŏn glai hiam  tuai hyu ĕp lăng hing ang, kah hăng đang bơnga hiam, amăng rơ-ưng čư̆ apui kơdir đưm rŏng lŏn tơnah pơsit đang bơnga amăng rơ-ưng pơtâo gŭ čư̆ pơ anăn anih hiam UNESCO Dak Nông, ia dơnao prong Tà Dùng arăng lăi, tong wing Hạ Long ƀơi kual Dap Kơdư hrŏm hăng lu gru grua đưm hiam rô̆ mơ̆ng 40 djuai ania adơi ayong dŏ hrŏm, Dak Nông jing anih djă pioh gơnam gru grua yôm pơhưč tuai rơnguai nao ĕp lăng.

Lŏn yâo, kyâo hiam čĭm brĭm găm yơh, truh ră anai, Dak Nông hơmâo pơhưč 412 kơčăo bruă tuh pơ alin mơ̆ng gah rơngiao keh prăk kơnuk kơna, hăng rơnoh prăk čih anăn tuh pơ alin truh 85.000 klai prăk. Ơi Hồ Văn Mười, Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Nông lăi, čang rơmang pơ anăp anai tơring čar dưi pơhưč lu group bơwih ƀong sĭ mơdrô pơprong tuh pơ alin amăng tơring čar, jing ƀing kah hăng čim sưng tơnô ba jơlan, djru pơjing rai yak rơbat hmar pơtrut pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam.

“Jơnum ruah khua ping gah tơring čar Dak Nông tal 12 hơmâo pơtong glăi 3 mơta bruă yôm kah hăng tơmeh phun ngă atur bơwih ƀong huă, kah hăng: pơđĭ kyar tuh tia pơkra ming hăng mă eh pơsơi bosit alumin ñôm, pơdong sang măi apui lơtrik rơgoh, tuh tia pơkra ming gơnam sĭ mơdrô; pơđĭ kyar ngă hmua, ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo ngă tui hơđong kjăp pơđĭ rơnoh yôm;hyu ĕp mă hăng pơtrut bruă ba tuai hyu ngui. Laih dơ̆ng, tơring čar ruah mă bruă pơblih hơdră ngă hră pơar, pơsir bruă tuh pơ alin bơwih ƀong sĭ mơdrô amuñ hloh; čuk pơkra jơlan, man pơdong sang bruă, phun ñu lĕ đing nao čuk pơkra jơlan glông, pơhrăm mơnuih mă bruă thâo rơgơi. Gơmơi pơtrut pơsur mơnuih hơmâo tơlơi pơmin hur har, kiăng hrưn đĭ, ba yua tơlơi thâo ia rơgơi, pran jua gum pơgôp amăng mơnuih ping gah, mơnuih apăn bruă čar hăng mơnuih ƀôn sang djop djuai ania kiăng ba Dak Nông pơđĭ kyar hmar hăng hơđong kjăp”.

Dak Nông tui hăng tơlơi Bnông pia lĕ kual lŏn hơmâo hnoh ia tơbiă mơ̆ng boh gêt, Dak lĕ ia, Nông lĕ boh gêt. Tơdơi kơ 20 thun akŏ pơdong glăi tơring čar, kual lŏn hiam anai hơmâo tŭ mă lu boh tơhnal hiam klă mơ̆ng anŏ pơblih phrâo kơtang. Tơlơi gêh găl, anŏ hơmâo mơ̆ng hlâo ƀơƀrư̆ tơring čar Dak Nông mă yua, ba tơbiă bơwih brơi kơ tơlơi hơdip mơnuih mơnam kiăng ba glăi tŭ yua hloh, anăp nao tơhnal pơtrun “Tơring čar kơtang-Mơnuih ƀôn sang pơdrong-Lŏn mơnai glai klô hiam rô̆-Mơnuih mơnam bă hăng tơlơi thâo khăp pap”.