VOV4.Jarai-Khă pok pơhai lu hơdră laih, samơ\ tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai kơnung djuai sa drah kơtăk ăt do\ hơmâo đô] amăng plơi pla mơnuih [on sang djuai [iă laih anun tơnap tap biă mă kơ djop bruă mă. Phun `u ăt do\ lu tơlơi gun, amăng anun le\ tơlơi thâo hluh mơng mơnuih [on sang hăng [ing apăn bruă kơnuk kơna amăng kual plơi pla, aka [uh rơđah ôh ano\ pơglăi `u amăng tơlơi anai, anun aka [u ngă bruă khut khăt truh kih. Tui anun yơh, hơge\t tơlơi ngă gun `u? Pô mă tơlơi pơhing phrâo Thanh Tâm ]ih glăi tui anai.

Ơi Hoàng Đình Anh, Khoa anom bruă mrô mơnuih- tơlơi [ă ană hơmâo hơdră tơring glông Bát Xát, tơring ]ar Lào Cai brơi thâo: kiăng ngă tui khut khăt kơ hơdôm tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai aka truh thun [ơi tơring glông, anom bruă gah mrô mơnuih khom kiăng abih bang mơnuih apăn bruă, mơnuih ping gah să, anăm nao ôh tơlơi ngui ngor pơdo\ rơkơi bơnai kơ [ing aka truh thun, wơ\t tơdah anun jing phung wang sang ano\ hai.

Samơ\ [u djơ\ lăi, mơnuih apăn bruă pơpă hai, mơnuih ping gah hlơi tu\ mơn ăt thâo hluh soh ôh tơlơi anun:

Arăng pơdop h^, [u nao ngă hră pơdo\ rơkơi bơnai pơhaih pơ să ôh, [udah lăi pơthâo kơ hlơi ôh amăng plơi. Gơ`u kơnong pơ]rông mă amăng sang ano\, kơnung djuai, hrơi anai hơmâo bruă anai, rơkâo kơ ih nao ngui pơ sang gơmơi ho\. Arăng [u lăi ôh pơdo\ rơkơi bơnai, [udah pơkôl pơkă thơ.

Pơdo\ rơkơi bơnai [u rơđah rơđong ôh, tăp năng, [ing apăn bruă, mơnuih ping gah hai ăt lui h^ mơn bruă đu\ prăk pioh kơ tơlơi ngă soh anun ăt do\ hơmâo na nao. Hră pơtrun mrô 110 pơkă, đu\ prăk dong mơng 500 rơbâo prăk truh 1 klăk prăk hlơi ngă soh glăi pơphun pơdo\ rơkơi bơnai kơ mơnuih aka [u truh thun pơdo\ rơkơi bơnai.

Samơ\ gah rơngiao le\ lu am^ ama, ngă brơi tơlơi pơkôl prong kơ ană bă pơdo\ mơ-ai kơ arăng đu\ prăk tu\ mơn. Khă [un rin tơnap tap laih, 1 klăk prăk arăng đu\ ăt gir hyu ]an ling, hnun mơ\ gơ`u lăi: lui kơ ană bă gơ`u dưi pơdo\ nao rai jing rơkơi bơnai tui tơlơi phiăn, đu\  3 [udah 4 klăk prăk ăt gir duh mơn.

Tui hăng ơi Hoàng Đình Anh le\, bruă ngă anun hu\i rơhyưt biă mă: Lơ\m arăng duh prăk đu\ tui anun, arăng pơmin, ngă hnun le\, arăng brơi kơ ta dưi ngă yơh amăng  bruă anai.

Anai yơh phun `u ngă kơ lu thun giăm anai, mrô mơnuih pơdo\ rơkơi bơnai mơng anet [ơi plơi pla mơnuih [on sang djuai [iă jai lu tui. Jơnum min wai lăng djop tơlơi mơnuih mơnam mơng sang bruă khoa pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar ta hơmâo nao e\p lăng pơ 3 boh tơring ]ar Điện Biên-Sơn La-Hòa Bình hơmâo lăi tui anun.

Hơmâo sa boh tơring glông kual ]ư\ siăng, kơnong 6 blan ako\ thun anai, hơmâo truh kơ 300 krop rơkơi bơnai pơdo\ nao rai aka [u truh thun. Laih dong, sit biă mrô anun [u do\ glăi dơ\ 300 ôh.

Sa tơlơi dong kiăng lăi nao, bruă pel e\p, pơ hơdư\ [iă tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai mơng anet hăng pơdo\ nao rai kơnung djuai sa drah kơtăk, mrô ju\ yap aka [u tum ôh, kơnong hơdôm tơring ]ar, hơmâo anom bruă wai lăng mrô mơnuih dêh ]ar pok pơhai brơi nao ju\ yap amăng hơdôm thun giăm anai dô].

Yă Lục Thị Thắng, khoa anom bruă mrô mơnuih tơring ]ar Cao Bằng lăi: “Lăi tơpă mơtam kiăng hyu ju\ yap djop tơlơi pơhing le\, [u hơmâo bruă mă huy ju\ yap ôh. {ing gơmơi kơnong nao ju\ yap tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai aka truh thun mơng 12 boh să ngă tui hơdră pơtrun đô].

Bruă mă tơlơi pơhing wai lăng sa hơnong gah mrô mơnuih hăng [ă ană hơmâo hơdră aka [u hơmâo ano\ mă yua ju\ yap ]ih pơkra amăng măi komputơr, kiăng hơduah e\p ju\ yap ta` laih anun [u hơmâo hơnong pơkă sit nik pơdo\ rơkơi bơnai mơng anet.

Tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai mơng anet, jing tơlơi pơhing hơmâo mơn samơ\ [u lu ôh, anun [u djơ\ lăi bruă tơl gưl dêh ]ar, [u djơ\ lăi bruă khom gleng nao hlâo hloh ôh.

Ơi Đỗ Sỹ Hùng-Khoa anom bruă wai lăng mrô mơnuih tơring ]ar Lào Cai lăi le\: Anom bruă anai ngă bruă pơđ^ tơlơi tu\ yua gah mrô mơnuih đô], bơ bruă wai lăng mơng kơnuk kơna gah tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai hăng Sang ano\ le\ yua kơ Ding jum Tơlơi phiăn wai lăng: “Gơmơi [u djơ\ lăi anom bruă krăo lăng, ju\ yap tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai mơng anet ôh [udah pơdo\ rơkơi bơnai kơnung djuai sa drah kơtăk ôh, kơ tơlơi anun hă [u hơmâo hlơi nao ju\ yap `u ôh”.

Ơi pang yă dôn hăng [ing gơyut khăp! Tơlơi mơ\ amai Lục Thị Thắng-Khoa anom bruă mrô mơnuih tơring ]ar Cao Bằng ră ruai hrom anai ta [uh rơđah: tơlơi gun lu do\ pơrơkua nao rai, [ing ]ơđai kah hăng arăng pơgo# brơi pơdo\ nao rai, tơnap biă mă kiăng bong glăi hăng tơlơi phiăn: “Sa ]ô amôn đah kơmơi [ơi sa boh sang hră đôm lăm tơring glông Bảo Lạc rơkâo djru, yua arăng glăk pơgo# `u do\ rơkơi.

Tơdah [u djru kơ `u, `u amra pơdjai drơi pô mơtam. ~u pơhiăp telephôn hăng sa ]ô mơnuih mă bruă pơ gong phun pơdah rup. Pô anai iâu telephôn kơ anom bruă wai lăng mrô mơnuih.

Lơ\m [ing gơmơi rơkâo kơ anom bruă wai lăng mrô mơnuih lăi pơthâo hăng khoa moa tơring glông kiăng djru, hơdôm anom bruă ngă tui tơlơi phiăn kah hăng tơhan kông ang, anom bruă tơlơi phiăn, khul đah kơmơi, tăp năng khoa moa sang să… lêng kơ lăi [u [uh hră rơkâo ôh.

Pơsir bruă anai khom hơmâo hră rơkâo. Gah anom bruă mrô mơnuih lăi le\, anom bruă ju\ yap mrô mơnuih ngă bruă anai kiăng pơtô lăi, jak iâu brơi thâo hluh đô] [u djơ\ sang bruă anai ngă tui tơlơi pơtrun jao bơtơhmal ôh.

Gơmơi khom pơtô brơi mo# anet anun ]ih hră. Gơ\ [u thâo ]ih ôh, khom pơtô brơi nai wai lăng anih `u hrăm anun ]ih brơi hră, nôp kơ sang să. Laih hơmâo mă hră mơit, să lăi pô anai do\ 3 hrơi dong pơdo\ yơh, yua anun tơnap biă mă pơsir.

Tơdah pơgo# biă mă, sang ano\ gơ`u pơdjai drơi pô abih bang mơtam. Anom bruă wai lăng Bruă mă tơhan rơka hăng mơnuih mơnam lăi, pô anai ăt rơgao thun ]ơđai laih mơn, `u truh kơ 16 thun laih. Bruă anai [u djơ\ yua anom bruă wai lăng bruă mă tơhan rơka hăng mơnuih mơnam ôh. Gah đah kơmơi lăi khom do\ tơguan lăng, tơlơi drơ\ng glăi mơng bruă khul đah kơmơi să [ơ\i.

Tui hăng boh tơhnal ju\ yap tơlơi bơwih [ong huă mơnuih mơnam 53 djuai aia [iă thu 2015 mơng Jơnum min wai lăng djuai ania [iă, mrô mơnuih pơdo\ rơkơi bơnai mơng anet abih bang truh kơ 26,6%. Hơdôm djuai ania [iă hloh jai kraih lu. Djuai ania Hmông le\ 60%, Xinh Mun 56%, La Ha giăm 53%, Jrai 42%...Pơdo\ rơkơi bơnai kơnung djuai sa drah kơtăk do\ lu, amăng plơi pla mơnuih [on sang djuai [iă tơlơi bơwih [ong huă tơnap tap kah hăng Mạ, Mảng, M’nông, Stiêng..lu mơnuih lăi le\, kiăng pơsir tơlơi anai, hơdră bơtơhmal khom kơtang hloh, khom pơkra hơdră pơgăn djơ\ hơnong pơsir tơlơi je] ame] laih anun pơtô pơblang brơi thâo hluh ta`, thâo hluh lu kơ ]ơđai phrâo bru\ prong.

Nay Jek : Pô ]ih hăng pôr