VOV4.Jarai - Tơlơi đi ]ơ le\ tơlơi ]rih ]ruai mơnuih mơnam soh hăng pran jua ană mơnuih, ano# klă hiam mơng djuai ania, bơdjơ\ nao sat tơlơi suaih pral, kơnung djuai, tơlơi hơd^p mơda gơnam tam hăng bôh thâo mơng djuai ania, tơlơi hơđong pơhlôm mơnuih mnơnam hăng ba truh lu tơlơi sat djop mơta kah hăng tơdu pran jua ană mơnuih, tơlơi pơđ^ kyar bơwih [ong lo\n ia … yua anun yơh hơdôm ano# pioh glăi anai [ing ta kiăng hmâo hơdôm bruă mă ngă hiưm hơpă pơgăn, ngă kơdun h^ tơlơi anai.

Ano# pioh glăi hăng lu biă `u hăng mơnuih ngă đi ]ơ hăng mơnuih ngui đi ]ơ. Hrom hăng tơlơi tla#o hrip hot jrao, đi ]ơ le\ sa amăng dua jơlan phun lar tưp HIV.

Mrô mơnuih [a\ HIV/AIDS hmâo laih [ơi hơdôm bôh să kual ]ư\ siăng, kual asuek, ataih, kual tơnap tap, kual djuai ania [ia\ ră anai lu lăp yap ba mơn.

Hrom hăng anun, tơlơi ]rih ]ruai đi ]ơ yơh sa amăng hơdôm bôh than ba truh hơdôm tơlơi soh pơkon kah hăng pơphun mă yua ]a ma tuý, [ing ngă soh mă pơgo\ ]ơđai muai, mă pơgo\, kơtư\ mă mơnuih akă truh hlăk ai, biă `u le\ tơlơi sôh s^ mdrô mơnuih.

Tơlơi soh blơi s^ mơnuih yua kơ tơlơi đi ]ơ hơdôm hrơi je# hăng anai “ru\ đ^” yua kơ kơmlai mơng `u ba glăi prong hrom hăng tơlơi kiăng jai hrơi jai lu tui.

Khă hnun hai, kiăng thâo, mă pơko\ng tơnap tap biă yua bruă mă anai juăt `u [u pơdah rơđah gah rơngiao ôh, `u gôm hăng hơdôm bruă bơwih [ong s^ mdrô kah hăng: kiăo go\ng jơlan, lăi pơthâo bruă mă, ba mơnuih nao mă bruă pơ\ dêh ]ar ta] rơngiao…

Hrom hăng bruă pơplih hơgom anai, mơnuih hmâo tơlơi truh mơng [ing ngă soh gah tơlơi anai juăt hyu plư mă, la blơi mă, plư ple] yua anun gơ`u pô ăt [u thâo mơn pô le\ mơnuih hmâo ara\ng ngă sat truh kơ tơblut amăng “anih anom” gơ`u [udah hmâo ara\ng s^ nao pơ\ dêh ]ar ta] rơngiao ngă đi ]ơ.

{u djơ\ kơnong kơ bơdjơ\ nao tơlơi suaih pral yua kơ juăt hmâo hơdôm tơlơi ruă lar tưp, hơdôm mơnuih ngă bruă đi ]ơ ăt ngă bơdjơ\ nao mơn tơlơi kơdrưh mơng sang sang ano#, ngă sat pran jua, hmâo ara\ng tlao a`ik.

Tui hăng tơlơi lăi pơthâo glăi mơng 63 bôh tơring ]ar, [ôn prong: Ră anai, tơlơi ]rih ]ruai đi ]ơ hmâo jơlan gah lu tui rim anih anom, hrơi blan hăng amra hmâo lu bôh than ngă dleh tơnap.

Mrô mơnuih ngă đi ]ơ hmâo hră pơ-ar wai lăng amăng đơ đam dêh ]ar le\ rơbêh kơ 11.200 ]ô mơnuih, hro\ trun 27% bơhmu hăng thun 2010.

Mrô anom bơwih [ong s^ mdrô ta` bơdjơ\ nao le\ rơbêh kơ 161.000 bôh anih anom, mrô mơnuih [a\ HIV yua ngă bruă đi ]ơ le\ 45,3%.

Kiăng pơgang, pơgăn hăng hơkru\ pơsir ano# pioh glăi mơng tơlơi đi ]ơ, rim thun Kơnuk kơna khom mă yua mơng ngăn drăp lo\n ia hơdôm pluh klai prăk.

Sa ]ra\n [u anet yua pioh pơjrao, pơtô pơhra\m, pơtô bruă, anăp nao bruă mă, pơmut glăi amăng mơnuih mơnam kơ hơdôm mơnuih ngă đi ]ơ.

Tui anun, tơlơi hrom, ngăn drăp kơnuk kơna – sa ]ra\n [u anet le\ mơng prăk mă jia yua [ing ta gum pơ]ruh glăi [u dưi tuh pơplai kơ bruă pơtô pơhra\m, pơdo\ng anom mă yua kơ tơlơi hơd^p mơda [ing ta mơ\ pung kơ yua pioh hơkru\ pơsir mơng hơdôm bruă ngă đi ]ơ.

Khă hnun hai, kiăng pơgăn hăng anăp nao sut lui tơlơi ]rih ]ruai đi ]ơ [u djơ\ tơlơi amu` ôh.

Hmâo hơdôm tơlơi gum pơhiăp lăi le\, [ing ta ta#o hloh giăm [ing đi ]ơ lăi pơthâo brơi jơlan gah pơdo\ng hơdôm hơdră bruă mơnuih mơnam kiăng pơgang, pơgăn hluai tui gru than pơpu\ tơlơi dưi ană mơnuih, tơlơi phiăn, pơgang hăng djru gum mơnuih ngă đi ]ơ.

Hăng rơnoh mơng sa ]ô mơnuih kơsem min, mơnuih wai lăng, yă Khuất Thu Hồng, Khua Anom kơsem min pơđ^ kyar mơnuih mơnam lăi le\:

“Kâo pơmin le\ kiăng pơsir tơlơi kơđi ]ơ ba glăi bôh tơhnal hloh le\ khom pơsir phun akha `u. Phun akha [ơi anai le\ tơlơi [u dưm kơnar.

Tơdah mơnuih mơnam ngă gal brơi kơ đah kơmơi hăng đah rơkơi hmâo tơhnal gal dưm kơnar gah bruă mă, gah prăk pơhrui glăi, gah tơlơi djru ba abih bang hơdôm tơlơi glăm ba kơtra#o pơkon amăng tơlơi hơd^p mơda, amra `u mrô đah kơmơi ruah mă nao ngă đi ]ơ [ia\ h^.

Samơ\ tơlơi le\ [u dưm kơnar gah bơnai hăng rơkơi [ing ta akă dưi pơsir ôh.

Ăt do# lu mơn đah kơmơi hăng mrô [ia\ đah rơkơi [u dưi e\p hmâo bruă mă tui hơdră pơkon hăng khom ngă gơ`u ruah mă jơlan đi ]ơ jing jơlan pioh e\p [ong e\p huă”.

Bơ\ tui hăng khua pơ ala mơnuih [ôn sang Dương Trung Quốc le\ bruă pơsir tơlơi đi ]ơ kiăng lăng nao lu bơnah:

“Blơi s^ đi ]ơ hmâo mơng sui laih, đa `u lu dong [ơi ro\ng lo\n tơnah, `u pơke\ hăng hơdôm tơlơi mơng tơlơi hơd^p mơda mơnuih mơnam yap wot bôh thâo hăng phiăn juăt mơng rim lo\n ia. Pơsir `u sit yơh [ing ta khom lăng nao dua mơta.

Sa le\ hơdôm nua hrom mơng ană mơnuih, tơlơi pơhiăp tlao do\ do\ng `u hiưm hơpă hăng [ing ta ăt [u dưi [u lăng mơn kơ bôh than hơdôm nua hmâo tơhnal gru grua, bôh thâo mơng djuai ania”.

Kiăng djru ngă plai [ia\, anăp nao sut lui tơlơi đi ]ơ, jơlan pơsir klă hloh anun le\ ngă tui ba glăi bôh tơhnal hơdră bruă pơhro\ trun rin rơpa, hơdră bruă pơsir bruă mă... kiăng pơđ^ tui tơlơi hơd^p mơda mơnuih [ôn sang.

Kiăo tui anun, kiăng pơsir bruă pơsir tơlơi đi ]ơ ăt le\ sa amăng hơdôm tơhnal đing nao mơng hơdôm jơlan hơdră pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam (jơlan hơdră pơhro\ trun rin rơpa, djru brơi ]an prăk kơ hơdôm bôh sang ano# tơnap tap kiăng pơđ^ kyar bơwih [ong, pơtô pơhra\m bruă mă, pơsir bruă mă, jơlan hơdră pơgang pơgăn [ing ngă soh tơlơi phiăn./.

            Việt Phú: Pô ]ih – Siu H’ Prăk: Pô pơblang