VOV4.Jarai - Kơ-iăng Khoa dêh ]ar ta, ơi Vũ Đức Đam, Khoa Jơnum min wai lăng bruă mơnuih tha rơma dêh ]ar Việt Nam jao kơ {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao ngă giong dong hăng pơjing Anom pơjrao pioh kơ mơnuih tha rơma [ơi hơdôm bôh sang ia jrao; gum hrom hăng Sang bruă pơgang ba mơnuih mơnam Việt Nam pioh bơwih brơi tơlơi soaih pral mơnuih thun tha rơma jai hrơi klă hloh.

            {irô ding jum wai lăng bôh thâo, bơkơjăp drơi hăng toai ]oa\ ngui dêh ]ar ta hmâo hơdôm bruă pơsur, pơhư prong hơdôm mơta bruă mă, hơdră khul gru\p djru mơnuih tha rơma pơhra\m drơi jan, pơđ^ tui tơlơi soaih pral hăng pran joa; kơtưn ]râo ba, pel e\p bruă hro\ trun noa prăk apah đ^ rơdêh tui tơlơi pơkă hăng pơtru\t pơsur ngă tui hơdôm bruă gleng nao pơkon, kiăng gal brơi pioh mơnuih thun tha rơma dưi hyu ]oa\ lăng hơdôm gru grua đưm – bôh thâo, anih anom hiam.

            {irô ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka rơka] hăng mơnuih mơnam pơkă, hăng amăng [rư\ po\k pơhai anom bruă djru mơnuih mơnam tui jơlan pơhư prong, kơtưn pơplih phrâo mơnuih mơnam; hrom hăng anun gum hrom hăng hơdôm [irô bơdjơ\ nao hyu lăi pơthâo, pơjing tơlơi tu\ ư hrom amăng mơnuih mơnam gah bôh tu\ yoa mơng hơdôm anom bruă anai hăng [ing tha rơma, sang ano# hăng mơnuih mơnam laih anun ngă tui bruă mă mơng tha rơma.

            {irô ding jum wai lăng prăk kak dêh ]ar ta gum hrom {irô ding jum, gơnong bruă, plơi pla hăng hơdôm khul gru\p hmâo bơdjơ\ nao pel e\p hơdră gum djru, [dră bruă bơdjơ\ nao truh [ing tha rơma pioh ba tơbiă pơkra glăi, pơhroa nao hmao tlôn.

            Kơ-iăng Khoa dêh ]ar ta jao kơ Jơnum min djuai ania pơtru\t kơtang kơ]a\o bruă hyu lăi pơthâo, pơtô juăt tơlơi phiăn kual neh wa djuai ania [ia\ do# hăng kual ]ư\ siăng pơke\ hăng lăi pơthâo hơdră bruă kơ mơnuih tha rơma; git gai, pơtru\t pơsur, pel e\p bruă ngă tui hơdră bruă mơnuih tha rơma kual neh wa djuai ania [ia\ pơ\ hơdôm plơi pla hăng pơ phô brơi pơkra glăi hmao tlôn hơdôm hơdră bruă djuai ania pơke\ hăng mơnuih tha rơma.

            Kơ-iăng Khoa dêh ]ar rơkâo “Khul mơnuih tha rơma Việt Nam kơsem min, lăi pơthâo kơ hơdôm gưl hmâo tơlơi dưi kơ “Blan mă bruă yoa kơ mơnuih tha rơma”; hloai tui anun, gum hrom hăng hơdôm {irô ding jum, gơnong bruă, plơi pla pơ phun ngă tui.

            Hrom hăng ]râo ba klă, pơtru\t pơsur bruă pơhư prong hơdră Khul gum hrom hơdôm rơnuk gơgrong djru nao rai tơdroă mơng [ing tha rơma, hơdôm hơdră bơwih brơi hăng ngă tui bruă mă mơng tha rơma ba glăi bôh tơhnal amăng plơi pla hloai tui bruă pơplih phrâo mơnuih mơnam.

            Tui hăng tơlơi lăi pơthâo mơng {irô ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam dêh ]ar ta, ră anai đơ đam dêh ]ar ta hmâo rơbêh 9 klai 400 klăk ]ô mơnuih tha rơma, hmâo 10,45% mrô mơnuih [ôn sang. Bruă mơnuih tha rơma dưi ngă tui, ngă tui ta`, [ơi djo\p hơdôm [irô ding jum, gơnong bruă, plơi pla.

            Rơgao pel e\p brơi [uh 100% mrô mơnuih tha rơma djo\p tơlơi  ]ơkă mă prăk gum djru djo\p djel hăng djơ\ hrơi pơkôl, tui tơlơi pơkă. Truh ră anai, đơ đam dêh ]ar hmâo giam truh 2 klăk 800 ]ô mơnuih tha rơma glăk [o\ng prăk pơdơi thun tha, prăk djru pơgang ba mơnuih mơnam; 1 klăk 500 rơbâo ]ô mơnuih tha rơma ]ơkă mă prăk djru gah mơnuih mơnam hrim blan, amăng anun hmâo giam truh 1 klăk 400 rơbâo ]ô mơnuih mơng 80 thun hăng lu hloh kơ anun, hăng rơbêh kơ 95 rơbâo ]ô mơnuih hơd^p ha jan, [u hmâo anih gơnang.

            Bruă bơwih brơi tơlơi soaih pral kơ mơnuih tha rơma dưi gleng nao dong. Đơ đam dêh ]ar hmâo laih 49 amăng mrô 63 bôh tơring ]ar, [ôn prong pơdo\ng anom pơjrao pioh kơ [ing tha rơma amăng Sang ia jrao prong gưl tơring ]ar; 270 anom pel e\p tơlơi ruă hmâo anih pel e\p pha ra [u dah anih pel e\p pioh kơ mơnuih tha rơma; giam truh 5.600 bôh sưng pioh kơ mơnuih tha rơma do# glăi pơjrao tơlơi ruă; rơbêh kơ 2 klăk 300 rơbâo ]ô m’nuih tha rơma dưi pel e\p tơlơi soaih pral hrim blan…

            Hơdôm tơring ]ar, [ôn prong gơgrong hlâo po\k pơhai ngă tui Phiăn mơnuih tha rơma hăng hơdôm hơdră bruă pioh kơ mơnuih tha rơma. Sa dua bôh tơring ]ar ngă tui klă hơdră bơkơjăp drơi jan, pơhra\m drơi jan, bôh thâo, adoh soang, hơdră bơwih brơi, ngă tui bruă mơnuih tha rơma, hơdră “Khul gum hrom hơdôm rơnuk djru nao rai tơdroă” ba glăi bôh tơhnal sit n^k kơ mơnuih tha rơma hăng khul mơnuih kah hăng hơdôm tơring ]ar: Thái Nguyên, Thanh Hóa, Hải Dương, Quảng Bình, Hà Tĩnh… Hơdôm gưl Khul mơnuih tha rơma pơtru\t kơtang bruă bơkơtưn khăp kơ lon ia, “Thun tha rơma – ba gru hlâo” hăng hơdôm bruă mă sit n^k, ngă tui bruă gah mơnuih tha rơma amăng lu mơta bruă mă, djru yôm phăn amăng bruă pơplih phrâo, đ^ kyar bơwih [o\ng - mơnuih mơnam, hro\ trun rin rơpa, pơdo\ng tơlơi hơd^p ta#u yâu, pơsur bruă hrăm hră, mơnuih rơgơi mơbruă…

                                                  Siu H' Prăk: Pô ]ih hăng Pôr