Tơnơ̆ uă nam lam lơh kràñ cê, jơh nùs, tus tŭ do neh geh 42 tàm 85 xã bơh càr Kon Tum dê tơl khà ƀòn lơgar pa. Bơta pal chờ hờp rlau tai là bơh Broă lơh jơnau kờñ dà lơgar bơt bơtàu ƀòn lơgar pa, gơnoar lơh tờm bơh làng bol tiah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau dê neh geh ngui niam. Broă càr Kon Tum lam lơh jơh nùs Broă lơh jơnau kờñ dà lơgar bơt bơtàu ƀòn lơgar pa neh pơgồp bơnah kuơmàng tàm broă bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tàm tiah ƀòn lơgar mờ tơnguh mhar bơta bơtàu tơnguh lơh sa càr dê. Tàm 10 nam do, khà gơguh lơh sa bơh càr Kon Tum dê sùm gàr tàm khà niam mờ kờp bal 7,5%, khà hìu bơnhă rƀah gơmù gam hơ đơm 11%; priă lơh geh kờp bal tàm dùl nă cau bơh hơ đơm 28 tơlak đông tàm nam 2013 tus lồi nam 2022 neh gơguh tus 53 tơlak đông. Bơta pal chờ hờp rlau tai là bơh Broă lơh jơnau kờñ dà lơgar bơt bơtàu ƀòn lơgar pa, gơnoar lơh tờm bơh làng bol tàm tiah jơi bơtiàn dùl êt nă cau dê neh geh ngui niam.

Ồng A Glom, ơm tàm ƀòn Đăk Boi, thị trấn Đăk Glei, kơnhoàl Đăk Glei pà git, tus bal bơt bơtàu ƀòn lơgar pa làng bol geh uă tam gơl tàm lơh broă lơh sa, rài kis rơhời geh tam gơl, tơnguh niam jat tơl niam: “Nam 2022, làng bol bol hi tơrgùm lơh broă lơh sa, tam kòi, tam bùm blàng mờ ală chi tam jŏ ngai geh cồng nha lơh sa uă. Tus nam 2023, añ kơp kờñ làng bol geh pràn kơldang, gàr sùm mờ ngui niam bơta niam chài bơh yau jơi bơtiàn kòn cau dê, ngui cing mồng tàm ală dơ̆ lơh chờ, lơh yàng, tơl hìu bơnhă ndrờm bơtàu tơnguh lơh sa. Añ ala mat làng bol ƀòn Đăk Boi nting bơr jơh làng bol tàm ƀòn geh rài kis tam gơl pa, lơh sa bơtàu tơnguh, oh kòn gơ lòng sồr, bơsram jak, làng bol bơsram uă bơta pa, ờ jat bơhiàn ờ niam rài yau tai”.

Bal mờ bơta lơh ngan ờ gŏ ơm rlô, tus tŭ do, ƀòn dờng Pleiku, càr Gia Lai neh geh 9 ƀòn geh tơl jơnau sồr bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa, bơh hơ̆ neh lơh tam gơl muh mat kung bè bơtàu tơnguh uă rài kis phan bơna mờ nùs nhơm làng bol dê. Bơh nam 2018 tus nam 2022, ƀòn dờng geh 24 ƀòn cih mat dan lơh geh tơl jơnau sồr bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa. Jăt mờ hơ̆, ƀòn dờng Pleiku neh dong kờl mờr 76 tơmàn đong nàng ală ƀòn in bơcri priă lơh niam wơl hìu rông, lơh tiah tàp pràn să jan, blơi cing mồng, lơh gùng lòt tàm ƀòn, dong kờl ală hìu làng bol lơh ală broă lơh bơtàu tơnguh lơh sa hìu bơnhă. Broă bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa neh pơgồp bơnah bơtàu tơnguh uă rài kis làng bol in. Nam 2023, ƀòn dờng digơlan hòi jà tă pơgồp tai priă jền mờr 93 tơmàn đong nàng pơn jăt tai lơh jăt broă lơh bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa tàm ƀòn dờng.

Mò Phan Thị Thu Trang, Phó Kwang ătbồ Cơldŭ lơh broă Lơh sa ƀòn dờng Pleiku, càr Gia Lai dê pà gĭt: Tơngai tus, Cơldŭ lơh broă do pơn jăt tai mblàng yal, hòi jà ală cau geh nùs nhơm niam, hòi jà tă pơgồp ală priă jền nàng dong kờl bơ̆t bơtàu ƀòn kờñ sền gàr kơ̆ mờ tơnguh uă ală broă jàu bè ƀòn lơgar pa. Mò Phan Thị Thu Trang, đơs: Tàm nam 2023, ƀòn dờng lơh ngan geh tai 2 ƀòn geh tơl broă jàu ƀòn lơgar pa là ƀòn C, xã Gào, mờ ƀòn Têng 1, xã Tân Sơn. Lơh jăt Kơrnoăt sồ 826 nam 2022 bơh Ủy ƀan Ñân zân càr dê bè ai lơh jăt Ală broă jàu pa bè ƀòn lơgar pa. Tơngai tus, Cơldŭ lơh broă Lơh sa rơ̆p pơn jăt tai pơgồp bal mờ ală cơldŭ lơh broă, mpồl lơh broă geh gơrềng mờ Ủy ƀan Ñân zân ală xã in tă pơgồp jơnau đơs mờ dan mờ Ủy ƀan Ñân zân ƀòn dờng geh ală broă lơh nàng dong kờl lơh geh ală broă jàu ƀòn lơgar pa gơwèt mờ ală ƀòn ờ hềt lơh geh mờ gàr sùm ală broă jàu là ƀòn lơgar pa gơwèt mờ ală ƀòn neh geh dờp là ƀòn lơh geh ală broă jàu bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa.

Tàm bơt bơtàu ƀòn lơgar pa, broă lơh sồ 13 (broă rơndap lơh sa) là dùl tàm ală broă kuơmàng, geh kuơ dong sơlơ chồl pràn bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tàm ală tiah, lơh bơnàng jă nàng lơh gơs ală broă lơh bè priă jền lơh geh mờ khà hìu bơnhă rƀah. Git loh bơta kuơmàng hơ̆, càr Dăk Lăk neh mờ gam pơn đơl pràn lơh broă lơh do. Tus tŭ do, gùt càr Dăk Lăk geh mờr 700 Hợp tak xã, tàm hơ̆ geh rlau 470 Hợp tak xã lơh broă tàm gah lơh sa suơn sre, pơgồp bơnah ai 124 xã lơh gơs broă lơh sồ 13 bè rơndap lơh sa tàm bơt bơtàu ƀòn lơgar pa. Ồng Nguyễn Hoài Dương, Kwang atbồ Sở nông nghiệp mờ Phát triển Nông thônc àr Dăk Lăk pà git: Uă Hợp tak xã lơh broă geh cồng nha neh ai geh broă lơh, priă jền kơ̆ kơljap ai cau lơh broă in, pơgồp bơnah tơn jơh jơgloh tơrmù rƀah tàm tiah ƀòn lơgar: “Pal lơh gơlik bơnàng jă priă jền lơh geh sùm ai làng bol lơh broă sa in nàng tơnguh niam rài kis lơh sa tus niam chài nùs nhơm rơp geh tơnguh sơl. Kờñ bè do den rơndap wơl lơh sa, rơ wah ală phan lơh sa jat gùng dà tơrgùm bal, tơnguh bơta niam phan lơh gơs geh cơng tàng, pal lơh bal nàng tac phan lơh gơs, sơlơ chồl pràn bơtàu tơnguh hợp tak xã, mpồl lơh bal, gơ hòi gơ jà mpồl lơh sa kă bro bơcri priă tàm gah lơh sa suơn sre, ƀòn lơgar, gơ hòi gơ jà tàm gah lơh gơlik phan, geh bè hơ̆ den phan bơna hơ̆ sồng gơtùi tac tàm drà kă bro kơ̆ kơljap sùm mờ làng bol hơ̆ sồng geh priă jền sùm”.

Tàm ƀòn Sưk, xã Ea Đar, kơnhoàl Ea Kar, càr Dăk Lăk geh 430 hìu bơnhă mờ mờr 2 rơbô nă cau, rlau 80% là làng bol kòn cau dùl ết nă cau. Làng bol uă ngan là lơh broă lơh sa suơn sre, tam tờm chi jŏ nam. Ală nam do, Ủy ƀan Ñân zân xã neh pơgồp bal mờ Anih tờm dong kờl lơh sa suơn sre kơnhoàl Ea Kar pờ uă ơdŭ bơto pơlam bè khoa họk kỹ thuật, mblàng yal bơto pơlam làng bol ngui khoa họk kỹ thuật tàm broă lơh sa, tơrmù priă jền bơcri lơh, tơnguh uă priă lơh geh. Kơnờm bơh hơ̆, làng bol rcang rlau tai tàm broă lơh, bơtàu tơnguh lơh sa, khà hìu bơnhă jơgloh rƀah tàm ƀòn neh gơmù hời rơ hời tơl nam. Mò H Djuan Êban (mè Ner), Kwang atbồ ƀòn Sưk pà gĭt: 

“Broă tơrmù rƀah tơrgùm lài ngan là tàm ală hìu bơnhă rƀah, bè tàm ƀòn do den lài do geh tus 100 hìu bơnhă rƀah. Mờ tơnơ̆ 3 tơngai lơh broă añ lơh kwang atbồ ƀòn den tus tŭ do ƀòn Sưk mìng gam 34 hìu bơnhă rƀah lơm. Tàm broă tơn jơh jơgloh tơrmù rƀah den añ sùm jat sền, yal mờ kấp hơđang in mờ dan ală broă lơh bè dong kờl phan ròng, phan tam, bơto pơlam bơta chài nàng làng bol in rcang lài lơh broă sa, brồ guh lik klàs rƀah”.

Mò Thị Rai, 50 sơnam ơm tàm ƀòn Sre 1, xã Dăk Ru, kơnhoàl Dăk Rlâp pà git, tơnơ̆ mờr 50 nam tơrgùm dùl dà lơgar, rài kis làng bol gam ngai sơlơ bơtàu tơnguh, phan bơna tàm ƀòn bè ồs đèng, gùng lòt, hìu bơsram, hìu sơnơm… geh lơh wil tơl. Priă lơh geh làng bol tŭ do bơh ƀòn Sre 1 dê neh lơh gơs broă lơh bơt bơtàu ƀòn lơgar pa, tàm ƀòn mìng gam 2, 3 hìu bơnhă rƀah. Tŭ do, làng bol tàm ƀòn gam tàm pơrlòng lơh sa, bal mờ Đảng ƀộ, làng bol xã Dăk Ru pơn đơl pràn bơt bơtàu ƀòn lơgar pa gơguh jơnhua. Mò Thị Rai đơs: “Bơh tơnơ̆ tơngklàs neh 48 nam, rài kis làng bol kòn cau M’nông dê tàm ƀòn Sre 1 neh kơ̆ kơljap, ală hìu bơnhă geh sră dong kờl bơh dà lơgar, hìu bơnhă kal ke kung geh dà lơgar dong kờl. Oh kòn geh lòt bơsram, geh gùng lòt, ồs đèng, kòp jê geh hìu sơnơm, rài kis neh tam gơl uă, kòp jê tŭ do neh geh ƀák sĩ, gùng lòt ƀuơn ƀuài. Làng bol tơrgùm bơtàu tơnguh lơh sa nàng bơt bơtàu ƀòn lơgar pa gơguh jơnhua tàm ƀòn kòn cau M’nông”.