VOV4.Mnông- Tây Nguyên dôl ta khay wai, duh n’heng ăp ntŭk. Ntơm lăp năm mhe, lôch ăp nar rlu tết way ơm, nuĭh ƀon lan ndrel đah n’gâng kan ta ntŭk ntoh n’gôr vơt năm mhe đah ăp nău nchrăp, nău kan bâh bôk pơh, khay bôk năm bâh năm mhe Nhâm Dần.

 Ta thôn A Dơk Kông, xã A Dơk, nkuăl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai ăp nar bôk năm mhe, n’gâng kan ta ntŭk ndrel đah ƀon lan rgum muih kloh ueh aih trong n’hong dak, ƀư ueh kloh lŏ mir gay ma nchrăp jŭr ntil mhe ba puh wai. Wa Y Xiu, kruanh thôn an gĭt: đah bơi tât 200 rnăk ƀon lan, ƀon lan nuĭh Bahnar ta thôn tăm rlău 70 ha ba lŏ n’hanh rlău 200 ha cà phê. Ƀon lan tâm thôn dŭt nđơr ntơm hăn pah kan bôk năm đah nău ŭch yan ba năm aơ geh âk, cà phê năm ba kơi geh tăm đah rnoh khlăy lơn.

“Thôn  kuăl đă ƀon lan ê lor lăp năm mherĭ mât kloh ueh trong n’hong dak, an dak hoch ueh. Lôch nĕ ƀon lan ntơm căy lŏ, srih ba, aƀaơ ƀon lan lĕ gĭt srĭh tăm đah ntil ba mhe, nău geh âk, 1 sào mbra geh bâh 40-50 tạ/yan, ƀon lan lĕ gĭt dŏng kĩ thuật mhe, poh phân, puh dak si tŏng ăp, tât uănh chop geh dak ƀa ƀơ jêng ba hun hao dŭt ueh jêng, nău geh âk đŏng...Ta meng nĕ ƀon lan lĕ geh ƀư cà phê, aƀaơ dôl koh n’gĭng, jik pih, ƀư ntu, poh phân, puh dak si an cà phê...Nău wăng sa bâh ƀon lan aƀaơ lĕ rgâl mhe âk, ăp nar lơ ma sâm geh lơn.

Nuĭh tăm cà phê ta Tây Nguyên ntơm bôk năm mhe tâm nău răm rhơn mhe lôch yan geh âk nău dơi mpeh nău geh, nău ueh n’hanh rnoh khlăy. Rnăk vâl wa K’Breng rnoi K’Ho ta xã Tân Lâm, nkuăl Di Linh,k n’gor Lâm Đồng geh bơi tât 10 tấn cà phê bâh rlău 2 ha cà phê ntil mhe. Geh nău geh, jêng tết aơ rnăk vâl n’hanh ƀon lan dŭt rhơn ngăn. Wa K’Breng an gĭt, lôch tết, rnăk vâl rgum mât chăm cà phê, tŏ dak n’hanh poh phân di kĩ thuật, klâp lah tât yan ba kơi mbra an nău geh rnoh geh âk lơn.

“Năm mhe nơh, rnăk vâl gâp pah kan jan sa, nău geh âk lơn đŏng. Ntơm lăp năm mhe, nsrôih mbra geh nău geh âk lơn kơt nĕ đŏng. Gâp mbra rgum joi uănh gĭt dŏng khoa học kĩ thuật ta nău pah kan mât tăm cà phê gay ma ndrel đah ƀon lan ta ƀon ndơ̆ nău wăng sa rnăk vâl lơ ma hun hao hăhn âk lơn tay”.

Tĭng nău mbơh bâh UBND xã Tân Lâm, nkuăl Di Linh, n’gor Lâm Đồng geh ƀư tay tơm tăm ta ăp ntŭk ăp năm dăch aơ geh nău rgâl mhe âk tĭng trong ueh mhe, tâm nĕ cà phê lah tơm tăm tơm khlăy, geh rlău du n’gul rnoh neh tuch tăm. Rbăn ha cà phê ranh lĕ geh ƀư mhe, an naư geh râng geh 30 tạ/ha, geh rlău 50 nău kan mât tăm cà phê nău geh rlău 4 tấn n’gul/1 ha.

Ndrel đah cà phê, ăp ntil biăp- kao lah ntil tơm tăm khlăy  tơm ta n’gor Lâm Đồng, tâm nĕ, nkuăl Đơn Dương lah ntŭk tăm biăp dŭt âk. Rnăk vâl wa K’Nhiên ta xã Ka Đơn nkuăl Đơn Dương geh 2 ha ngih bil, ngih jal gay ma tăm biăp tĭng trong công nghệ mhe. Ntŭk tăm mhe tết mhe nơh, bâh geh ntuh kơl di trong, dŏng tâm di khoa học kĩ thuật ta nău pah kan jan sa, nău geh âk, jêng rnăk vâl lĕ geh nău geh âk rlău 300 rkeh prăk. Wa K’Nhiên an gĭt, nău pah kan ta ntŭk an geh ƀư tĭng yan, ta năp têt rĭ kơl an tết, lôch tết rĭ geh tăm tay ăp ntil biăp, cải dưa, tuh hung, blân brâp...Nău dŭr rhơn ngăn bâh nuĭh tăm biăp tăch rgâl ta Lâm Đồng lah nuh srê Covid-19 lĕ ntơm dơi njrăng, jêng nău ndâk nsơm tay pah kan jan sa n’hanh tăch rgâl drăp ndơ geh dơh nơih lơn.

“Nău tăm n’hanh mât chăm biăp bâh rnăk vâl geh ƀư rgŏ mbro bâh rnôk geh srê ntưp rêng jêr njrăng tât rnôk nuh srê geh njrăng bah, ntop tay ta nĕ lah trôk nar ueh lăng, jêng biăp hao jêng ueh. Lôch nău nuyh srê Covid-19 lĕ geh mât njrăng, drăp ndơ geh nchoăn rdeng tăch rvăt hăn let ăp n’gor, ƀon lan dŭt rhơn lah biăp geh tăch đah rnoh khlăy, rnoh tăch đăp mpăn.

Bâh ntơm ăp nar bôk năm n’gâng kan xã Măng Cành n’hanh 735 rnăk ƀon lan ta 9 thôn lĕ geh mbơh ƀư dâl nău pơk hvi rnoh neh tăm du đê̆ ntil tơm tăm geh rnoh khlăy mpeh wăng sa, kơt lah cà phê nkual trôk nđik, tơm ƀư dak si tăm ta nâm n’hâm bri, hun hao ndrôk sŭr kik djăr...ăp ntŭk kan bâh xã nsrôih mbơh tơih, rgŏ jă nuĭh kan ndrel tâm rlong hun hao wăng sa, rdâk njêng nău rêh rnăk vâl hơm răm đăp mpăn. Yuh Y Ró, kỉuanh Hội LHPN Xã Măng Cành an gĭt, 417 nuĭh kan ndrel mpôl bu ur bâh xã ntơm lăp năm mhe 2022 đah nău ŭch tâm rlong pah kan jan sa dŭt âk.

“Năm 2022, Hội Liên hiệp Phụ nữ xã lĕ geh nău nchrăp pơk hvi nău pah kan jan sa kơt lah nău kan tăm sâm, bum trău ma ntơm nơh ƀon lan oh yuh bu ur lĕ geh mbơh dăn tăm rlong ta thôn Kon Năng. Du đê̆ chi hội mhe nơh geh mbơh dăng an geh nsrôih ƀư an lôch. ƀư tĭng rơh rgŏ jă  “Rgâl nău mĭn trong kan”, ăp nuĭh chi hội lĕ mbơh dăn nău kan mât rong kik da, ƀư mbor neh tăm biăp gay ma geh ndơ sa, bah ir hoach prăk rvăt biăp ta chợ, der geh nău khih ndơ sa kơt aơ kơt êng, lơn tay lah oh yuh bu ur geh tăm êng biăp rĭ geh biăp kloh gay ma sa ăp nar, nkre mpêt nkrem prăk an rnăk vâl”.

Dơi gĭt, Măng Cành, nkuăl Kon Plông, n’gor Kon Tum lah nkual njônh ngai, rnoh nuĭh dŭt âk lah nuĭh rnoi đê̆. Nău răm rhơn ngăn bâh ƀon lan tâm năm mhe nơh lah geh kơp dơn tâm di nkual ƀon lan mhe. Ntơm lăp năm mhe, cán bộ n’hanh nuĭh ƀon lan bâh xã dŭt nsrôih tâm nău mât nâp n’hanh n’hao ăp nău mpŏng kan lĕ dơi geh.

Du nău ngăn ta nkuăl Dak Song lah êng, n’gor Dak Nông lah nsum, ăp năm ba năp nơh, dŭt âk rnăk ƀon lan kan lŏ mir tŭp ta nău phăn rnon, yor manh prăk ntuh kơl ƀư tiu. Tât rnôk tiu jŭr thuk, mô geh prăk gay ma trok rnon. Dŭt âk nuĭh nklơi ngih jay nơm hăn pah kan ta âk n’gor mpeh ba dâng, yơn tât rnôk mâp nuh srê Covid-19 jêng lah plơ̆ sĭt tay. Tâm rơh tết, n’gâng kan n’hanh ăp ntŭk kan têh hôm nha geh mât đăp mpăn nău rêh jêng, mô an geh rnăk mô tŏng ndơ sa- ji ngot. Lôch tết, plơ̆ tay đah hnău kan, n’gâng kan ta ntŭk lĕ geh âk nău mpŏng kan an ƀon lan ndâk nsơm nău jêr jŏt. Tĭng nău mbơh bâh yuh Thị Hương- kruanh Bon Njrang Lu, xã  Dak Ndrung, huyện Dak Song, tỉnh Dak Nông, ăp nuĭh an geh nsrôih pah kan tay bâh ntơm:

“Bôk năp lah an geh pah kan rĭ mơ geh hun hao nău wăng sa. Tal 2 lah săk he nơm an geh nsrôih pah kan ta bâh ntơm; nsrôih n’hao nău pah kan jan sa n’hanh mât rong ndrôk rpu n’hanh sŭr djăr rĭ mơ nău rêh geh rgâl mhe. Nuĭh mô geh neh, rĭ manh nuĭh geh âk neh pah kan, tuch tăm tuh mbo gay ma sŏk gleh rong jong. Ntĭt lah tăm tay tơm cao su, cà phê, tiêu tâm năm tât atay.

Nuĭh rblang: Thị Đoắt