Ăp ôi kơt nĕ, yuh Lò Thị Xoan, bản Bó Lạt, xă Chiềng Cang, nkuăl Sông Mã, n’gor Sơn La n’hanh ăp nuĭh tâm rnăk wâl hăn jik pih ta ndrĭch lŏ Gai Xanh. Bah năp đaơ, bu ur xă Chiềng Cang knŭng gĭt dŏng n’ha tơm gai xanh gay ƀư ƀănh gai. Yơn dăch aơ, khân pơng lĕ nti trong dŏng tơm gai sŏk rse tăch đah khlay âk an doanh nghiệp cheh tanh.

Rnôk nĕ, kơt ăp rnăk êng, jay yuh Xoan tăm ba n’hah mbô wăr năm, geh prăk bah du ha mô tât 20 rkeh prăk du năm. Năm 2017, yuh dơi mbơh tơih đah nău nchrăp ƀư “Ntrôl Tâm ban bu ur bu klô tă bah n’hao săk rnglăy wăng sa Nkra njêng Lŏ mir n’hanh hun hao Pâl nđaih” yor chính phủ Australia ntop kơl. Jêh rnôk gĭt mpeh nău nchrăp ƀư, yuh Xoan lĕ an tăm tơm gai ta neh lŏ 2 rbăn mét vuông. Jêh du năm, rnăk wâl yuh lĕ geh prăk kon. Yuh Xoan an gĭt, prăk geh lĕ năm geh nklăp 40 rkeh, âk rlău 4 tơ̆ nău geh bah mbô n’hanh bum:

“Bah năp đaơ mô hŏ geh tơm si mhe ƀư phân nkre ƀư neh kơt tơm gai aơ. Tơm gai lĕ ƀư an gâp hun hao lơn, rhơn lơn”.

Ta ăp nkual nău nchrăp ƀư mbơh tơih, rup ndah nuĭh bu ur rnoi mpôl đêt râng ndrel lĕ rngôch ăp ntil nău bah rnôk tăm n’hanh mât chăm sreh rek kơt tăch ndơ lĕ jêng bên, mĭn lah săk rnglăy bah Nău nchrăp ƀư tâm nău ntrôl tâm ban bu ur bu klô. Ndrel đah nĕ, nău nchrăp ƀư ƀa ƀơ tâm rgop ntrôl tâm ban bu ur bu klô tă bah ăp nău ƀư tiărr nti, nkoch trêng. Wa Nguyễn Quang Huy, Giám đốc HTX Gai xanh sông Mã, n’gor Sơn La an gĭt, Tơm Gai xanh lah du ntil tơm công nghiệp an sa ngăch, rêh nklăp 10 năm, du năm sreh 4 tơ̆. Gay dơi geh săk rnglăy kơt nău ŭch ri kônh wa an gĭt mpeh nău rêh n’hanh dơi gĭt trong tăm kơt mât chăm tơm di kỹ thuật:

“Kônh wa dơi rwăt lĕ rngôch 100% ndơ nơm ƀư luh đah rnoh prăk lĕ dơi ton dâl bah ntơm tăm tâm 10 năm. Mpeh dak si dak gun bôk năp kônh wa dơi ntop kơl âk, dơi geh tâm 2 năm kônh wa mbra mô roh prăk kon”.

Đah nău geh lah n’gor nkual yôk geh rlău 84% nuĭh ƀon lan lah rnoi mpôl đêt, n’gor Sơn La mĭn tâm ban bu ur bu klô lah du nău khlay tâm trong hun hao wăng sa-rêh jêng bah n’gor. Dŭt năm 2017, Chii cục tuch tăm m’hanh dak si mpa rong tơm tăm n’gor Sơn La kan ndrel đah Công ty TNHH ntuh kơl n’hanh nkra njêng Viramie n’hanh HTX Gai xanh AP1 Sơn La hun hao nkual tăm tơm Gai xanh. Aơ lah ngoăy tâm âk nău nchrăp ƀư mpeh tâm nău nchrăp ƀư ntrôl tâm ban bu ur bu klô tă bah n’hao săk rnglăy wăng sa, nkra njêng lŏ mir n’hanh hun hao pâl nđaih ta n’gor Lào Cai n’hanh Sơn La đah dĭng lĕ rnoh prăk rlău 14 rmen. Wa Dương Gia Định, Chi cục trưởng chi cục tuch tăm n’hanh dak si mpa rong tơm tăm n’gor Sơn La an gĭt, jêh 2 năm mbơh ƀư, nău nchrăp ƀư lĕ nsĭt âk săk rnglăy uĕh, mô knŭng hun hao nkual tăm an du ntil tơm tăm mhe ma hôm ntrôl tâm ban bu ur bu klô ta ăp ntŭk hôm e jêr jŏt.

“Đah nău rƀŏng n’hao nău geh, nta an tâm ban, n’hao nău dơi bah bu ur lơn lah bu ur rnoi mpôl đêt. Jêh 2 năm ƀư tĭng, ăp nuĭh ntop kơl kơt đại sứ lĕ uănh lah săk rnglăy nău nchrăp ƀư nsĭt tay dŭt uĕh. Bôk năp tơm gai xanh tâm di đah nău geh ta ntŭk dơi rwăt lĕ rngôch ndơ. Đah săk rnglăy wăng sa ri nuĭh bu ur lĕ dơi geh ndơ bah nơm jêng nsing nơm, ƀư tơm lơn. Tal 2 lah ndâk njêng ăp rmôt nsum mpôl ri dơi mât uĕh nău tâm rgop bah ƀon lan”.

Tĭng N’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao thôn ƀon n’gor Sơn La, năm e n’gor tăm nklăp 1.500 ha tơm gai xanh. Jêh rnôk nkŭp prăk dŏng, nsĭt geh bah kônh wa bah 60 tât 80 rkeh prăk/ha du năm. Yor nê Gai xanh ta Sơn La dơi âk bu ur rnoi mpôl đêt săch rgâl ăp ntil tơm tăm way ơm. Lôch uĕh bah ntrong kan mô knŭng jêng trong hăn mhe tuch tăm lŏ mir ma hôm n’hao nău dơi mât uănh nău geh n’hanh ƀư tơm wăng sa bah nuĭh bu ur, rgop ntrôl tâm ban bu ur bu klô nkual rnoi mpôl đêt. Rlet rlău âk ntŭl rlong, đah ntŭk nsing ăp nău nchrăp ƀư ntop kơl kơt nĕ, bu ur nkual prêh Sơn La nar lơ nsing nơm, ngăch prăl, ntơm n’hao uĕh n’hanh ƀư tơm nău rêh.