VOV4.M’nông: Ndrel đah nkual mât ndray bri Kon Chư Răng, Bri ngih dak mât Kon Ka Kinh lah nkual me bah nkual mât ndray ntô play neh yôk prêh Kon Hà Nừng (n’gor Gia Lai). Ta aơ, knơm mât ƀư tơm bah ăp nsum mpôl nuĭh Bahnar rêh êp bri, ăp rmôt kan ƀon lan mât bri krŏng săk rnglăy.

          Ăp nar, nuĭh ƀon lan ƀon Đê Kjiêng, xă Ayun, nkuăl Mang Yang đă du rmôt bah 5 tât 6 nuĭh n’hanh ăp cán bộ Ntŭk mât njrăng bri mrô 1 bah Bri ngih dak Kon Ka Kinh (n’gor Gia Lai) uănh nđôi, ta gâl neh dơi jao mât njrăng. Nô Lơi, nuĭh ƀon Đê Kjiêng, an gĭt, ndơ djôt hăn uănh nđôi 2 nar du măng bĭch tâm bri krŏng, ndrel đah ndơ sông sa, mô dơi mô geh mâng tăk jra jong rlău du mét, nkre joi trong hăn, nkre dơh jra ăp ntil dăk.

Mât njrăng bri, ăp năm, nuĭh ƀon lan Đê Kjiêng dơn prăk nklăp 250 rkeh prăk. Rnoh prăk aơ tâm pă tâm ban an ăp rnăk n’hanh rlak du gâl gay rwăt măy kay, măy bơm dak rhŏ tuch tăm nsum; ntop kơl prăk an rnăk ach o. Kônh wa dơi ntĭm joi ăp ntil si gay ntop tay geh prăk. Rlău ma rmôt uănh nđôi, nuĭh ƀon lan Đê Kjiêng rnôk hăn tâm bri joi ƀăng, joi nsŭng djiêr…, lah saơ nău mha ri dơi mbơh dâl an rmôt way kan. Knơm nĕ, âk năm aơ, ta neh bơi 2000 ha nsum mpôl ƀon Đê Kjiêng dơn mât, bri dak mât njrăng nâm ơm. Kônh wa lĕ wât mât njrăng bri lah mât njrăng nău rêh, nău uĕh lăng ơm bah ƀon lan:  

          “Kiểm lâm jao an nău kan an nsum mpôl ƀon lan mpôl hên mât njrăng nkual bri aơ gay mât tay ăp tơm si khlay, nkre dơi mât tu dak an ƀon lan. Aơ lah nkual bri nsum, lah bri ngih dak Kon Ka Kinh têh hvi, an mât njrăng uĕh, mô dơi sreh kăl si, an mât njrăng bri, nuĭh muih ƀư mir, phah bri ri mbra rmal, rmal tĭng nău tih”.

Nuĭh ƀon lan  Đê Kjiêng ndrel cán bộ bri ngih dak uănh nđôi mât njrăng bri.

          Nô A Mưm nkoch, aƀaơ bri lĕ lah drăp ndơ khlay bah nsum mpôl Đê Kjiêng:

          “Bah năp đaơ, ƀon mô hŏ wât, knơm cán bộ bah bri nkoch trêng an nuĭh ƀon lan bah kơi nĕ, mô dơi phah, mô muih bri ƀư mir, mô kăl si. Lĕ ƀon dơn mât, tâm pă tâm ban, mô geh vĭ du jay. 2 lah mât njrăng bri ri mât njrăng ntŭk ntô, tu dak me, mô geh pĭch rlâm. Tal 3 lah he hăn joi sêt, nsŭng djiêr… sĭt tăch”.

          Aƀaơ, ta nkual njônh bah Bri ngih dak Kon Ka Kinh, rlău ma ƀon Đê Kjiêng, xă Ayun, hôm geh 25 nsum mpôl ƀon, dŭt âk lah nuĭh Bahnar ta nkuăl Mang Yang n’hanh 2 nkuăl Đăk Đoa n’hanh Kbang dôl dơn mât njrăng bơi 18 rbăn ha bri krŏng. Du rmôt mbra ƀư âk rmôt uănh nđôi, mât njrăng bri, n’hanh ƀa ƀơ nkoch trêng mpeh Luật mât njrăng n’hanh hun hao bri, tiăr nti mpeh njrăng n’gang ŭnh sa bri. Wa Lê Thanh Đạo, Kruanh ntŭk mât njrăng bri mrô 1 an gĭt:  

          “Đah ăp rnăk dơn mât hăn uănh nđôi bri, mpôl hên mbra tâm pă mbơh mpeh ăp ntil mô an sŏk joi, nchron pănh n’hanh ăp ntil ndơ ma he mât uănh, njrăng n’gang, dơi geh bah ntŭk ntô bri. Tâm rnôk mât uănh, mpôl hên gĭt nu nău bah ƀon lan ăp rnăk êng nuĭh geh nău sŏk joi, mpôl hên tâm rgop đah bu ranh ƀon, nuĭh dơi nsing nơm, bônh leng nuĭh ƀon lan, mbrơi mbrơi nuĭh ƀon lan wât”.

Bri lah drăp ndơ bah nuĭh ƀon lan nkual njônh Bri ngih dak Kon Ka Kinh.

          Wa Lê Văn Vinh, Groi Kruanh mât uănh bri ngih dak Kon Ka Kinh an gĭt, Bri geh dĭng lĕ rnoh bri hon êng bơi 42 rbăn ha, jong rlău 3 nkuăl Đăk Đoa, Mang Yang n’hanh nkuăl Kbang bah n’gor Gia Lai. Ntŭk aơ geh rlău 1750 ntil si, geh 14% ntil bah lam dak; ăp ntil mpô mpa bri geh 87 ntil mpa, (tâm nĕ geh 34 ntil geh tâm ndrôm sam ƀŭt mât njrăng Việt Nam); rlău 300 ntil sĭm n’hanh 77 ntil bih klăn.

          Gay mât njrăng, mât ăp ntil si glê bah bri hon êng, lah knŭng knơm tâm âk cán bộ nuĭh kan ri mô dơi ƀư. Âk năm bah năp, Bri lĕ krêp dêh rjăp đah ăp nsum mpôl ƀon lan nkual njônh: m’hâm ƀư gay kônh wa wât n’hanh mât bri kơt bôk nău kan nsum bah khân pơng, ŭnh n’ang, trong dak kloh uĕh, ntŭk kan hôm dŭt uănh kơl nuĭh ƀon lan geh ndơ dŏng nâp nâl: pă tơm ntil, phân poh gay kônh wa hun hao nkra njêng, trok nkhôm prăk mât njrăng bri ngăch, ntĭm nuĭh ƀon lan joi si tâm di… Wa Lê Văn Vinh, an gĭt, aƀaơ bri ngih dak Kon Ka Kinh dôl mĭn njêng mbơh ƀư ăp nău nchrăp ntop kơl nuĭh ƀon lan tăm tơm dak si ta nâm bri, tâm srah tâm mir, gay kơl nuĭh ƀon lan đăp mpăn mât njrăng bri:

          “Gâp mpŏng, tâm năm tât mbra geh âk nuĭh mât ndray tâm n’hanh bah dih dak tât ta aơ kan ndrel, ntuh kơl ăp bôk nău kan, nău nchrăp ƀư gay geh si glê an nuĭh ƀon lan, rgop ntrôl wăng sa-rêh jêng bah ăp thôn, ƀon nkual njônh bah bri ngih dak Kon Ka Kinh, tă bah nĕ n’hŭch đêt ngăn khuch bah nuĭh ƀon lan tât bri”.

Cán bộ Bri Ngih dak Kon Ka Kinh nkoch trêng mpeh Luật Mât njrăng n’hanh Hun hao bri an nuĭh ƀon lan nkual njônh.

Nkual dâng yôk prêh Kon Hà Nừng mhe dơi Hội đồng ƀĭt joet tâm pă lam ntŭr neh bôk nău kan kon nuĭh n’hanh ntŭk rêh play neh (MAB-ICC) mpeh tâm UNESCO nchih săk lah nkual mât ndrăy ntô rêh play neh lam ntŭr neh nar 15/9. Nkual me bah nkual mât ndrăy ntŭk rêh play neh aơ lah Bri ngih dak Kon Ka Kinh n’hanh nkual Mât ndray bri hon êng Kon Chư Răng. Nău kơl ăp nsum mpôl nuĭh ƀon lan rnoi mpôl đêt ta ntŭk geh ndơ joi sa nâp nâl mô knŭng kơl kônh wa ndrel ty mât njrăng bri, mât njrăng ăp ntil sinh học, ma hôm rgop mât ndrăy, rdâk hao nău uĕh lăng bri bah nuĭh Tây Nguyên./.

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja