Tâm rơh tâm lơh tâm su mprơh Mỹ rŭn in, nkual neh Đăk Hà, n’gor Kon Tum lah ngoăy tâm âk ntŭk tâm lơh hô ngăn ta Tây Nguyên. Mât uĕh nău way ơm cách mạng, 49 năm tă rklaih đăp mpăn n’hanh 30 năm ndâk njêng nkuăl, Đăk Hà jêng ngoăy tâm âk nkuăl hun hao ta nkual Tây Nguyên.

Ngih UBND xă Đăk Ui, nkuăl Đăk Hà dơi ndâk ƀư nklang nkual ƀon tơm uĕh nđĭr, lir lar cà phê, ba lŏ n’hanh tơm sa play. Uĕh têh tâm nkual ngih pah kan lah păng bia lŭ nchih ăp nu nău mpeh lịch sử bah nkual neh ŭnh: “Nuĭh ƀon lan n’hanh du kích Đăk Ui lĕ lơh 289 rơh tâm ăp rơh tâm lơh mprơh rlăng Mỹ, jăng luh rwăch tâm lơh 885 săk rlăng; Nkhĭt 6 bôk ndeh tahen; pănh tŭp 6 bôk ndeh păr...”. Năm 1971, tahen n’hanh ƀon lan Đăk Ui dơi an ndơ nkhôm têh ngăn Dăng janh rmôt vũ trang Nhân dân. Deh, têh n’hanh tâm lơh ta nkual neh aơ, jêh n’gul rach năm, wa A Bok (74 năm deh), tă ƀư Bí thư Nkuăl ủy Đăk Hà, ri nău nkah gĭt ăp năm tâm lơh hôm e nâm ơm:

Ntŭk tâm lơh aơ hô njê ngăn. Ndeh păr mô geh mông pơng rlu, đê̆ đŏng moh mnĭt geh đŏng ndeh păr. Mô ndeh păr ri pháo đŏng, mô pháo ri bộ binh, hô ngăn. Ƀon lan ta aơ kăl e dŭt n’hâm jêr jŏt bơi kơt bu kuăl lah sa mpôn gŭ mpôn. Bah rnôk hăn tĭng Đảng, Đảng ntĭm rđău leo neh dak n’hanh tâm nĕ geh mpôl hên nar aơ mpôl hên rgâl ngai ngăn, rgâl âk hôm, răm m’ak dŭt âk nkôp đah bah năp. Mpôl hên dŭt nsing nơm Đảng n’hanh nsrôih hăn tĭng Đảng tât dŭt.

Lơ 24/3/1994 nkuăl Đăk Hà dơi ndâk njêng tĭng Nghị quyết 26 bah Chính phủ. Mât uĕh nău way ơm janh dăng tâm lơh mprơh rlăng rŭn in, Đảng bộ, n’gâng kan ƀon lan, tahen n’hanh nuĭh ƀon lan lĕ ndrel soan, ndrel nuih n’hâm ntop tay âk nău geh mhe tâm ndâk njêng Đăk Hà hun hao. Ntoh lư kơt: ndâk njêng lôch uĕh xă thôn ƀon mhe Hà Mòn tâm di thôn ƀon mhe bôk năp ta nkual Tây Nguyên, lah nkuăl bôk năp ta nkual Tây Nguyên geh ndơ cà phê wâr kĭn geh tâm di OCOP 5 sao gưl Ngih dak, ƀon lan leo lor n’gor Kon Tum tâm tuch tăm mât rong. Wa Y Vêng, bu ur du kích Đăk Ui kăl e, aƀaơ lah Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư N’gor ủy, Kruanh mpôl Đại biểu Quốc hội n’gor Kon Tum an gĭt, lôch 30 năm bah năp, nău khlay gay Đăk Hà hun hao, ndrel đah mât uĕh nău way ơm janh dăng tâm rơh tâm lơh mprơh rlăng rŭn in, mât nâp nuih n’hâm tâm rnglăp ma ntrong leo lah ăp kruanh têh ngăn bah nkuăl:

Lĕ rlău âk đồng chí đŏng lah Bí thư nkuăl ủy, Kruanh UBND nkuăl. Ndơn tay na nao, nthoi tay đah nău way ơm bah năp. Geh nău tâm rnglăp, tâm ban ŭch gay geh rgum soan gay rgum ndâk njêng an nkuăl Đăk Hà hun hao lĕ rngôch kơt nar aơ.

49 năm jêh rklaih đăp mpăn n’hanh 30 năm ndâk njêng nkuăl, Đảng bộ, n’gâng kan ƀon lan n’hanh nuĭh ƀon lan nkuăl Đăk Hà lĕ dơi geh âk nău khlay hun hao wăng sa-rêh jêng n’hanh n’hao nău rêh nuĭh ƀon lan. Wa Lê Xuân Hưng, Bí thư Đảng ủy xă Đăk Mar, an gĭt mât uănh hun hao wăng sa-rêh jêng, lơn lah ăp ƀon lan rnoi mpôl đêt lah kơl lor bah gưl ủy n’hanh n’gâng kan ƀon lan bah nkuăl tât xă:

Xă lĕ rgum ndâk njêng, hun hao wăng sa, văn hóa rêh jêng, ndâk njêng thôn ƀon mhe n’hao prêh n’hanh thôn ƀon mhe rup gui lor. Lơn lah ndâk njêng ăp thôn ƀon lan rnoi mpôl đêt jêng thôn ƀon mhe rup gui leo lor bah xă.

Tât aƀaơ nkuăl Đăk hà lĕ geh 7 xă tâm di thôn ƀon mhe, tâm nĕ geh 2 xă Hà MNòn n’hanh Đăk Mar tâm di thôn ƀon mhe n’hao prêh; nău geh bah rlău 79.400 nuĭh ƀon lan bah nkuăl, tâm nĕ, ƀon lan rnoi mpôl đêt geh rlău 50% geh rlău 50 rkeh prăk/nuĭh/năm. Nkuăl lĕ jêng ăp nkual way tăm, kơt: Tơm cà phê ta xă Hà Mòn, Đăk Mar, nkuăl têh Đăk hà; ba lŏ ta Đăk Ui, Đăk La; tơm cao su ta Đăk Lak, Đăk Hring, Ngọk Wang, Ngọk Réo; hun hao geh 20 lôk mir cà phê, cao su, ba, biăp play, bum têh; tăch n’gluh cà phê rlăi tât ăp dak: Đức, Pháp, Mehico, Bỉ, Thụy Sỹ, Tây Ban Nha n’hanh Mỹ...

Tâm âk nău geh hun hao wăng sa-rêh jêng bah nkuăl Đăk Hà geh rgop bah rơh druh ndăm. Nô Hà Quốc Mạnh, Bí thư nkuăl Đoàn Đăk Hà an gĭt, ntô̆ n’hao đah nău way ơm ƀon tơm druh ndăm mĭn lah rgop bah nơm tă bah âk ntrong kan hun hao wăng sa, kơt cà phê kloh uĕh tăch n’gluh, tơm sa play tăm tĭng trong hữu cơ lĕ hun hao nâp nâl:

Rơh druh ndăm bah nkuăl nơm dŭt ntô̆ n’hao rnôk dơi deh, nti tâm du ntŭk ntô dŭt n’hâm dơh. Nuih n’hâm ntô̆ n’hao nĕ jêng soan dăng, jêng nău ƀư tâm nău nti, tiăr săk soan, nsrôih, hăn lor kơl kan rgop soan druh ndăm, bôk rngok tâm nău ndâk njêng nkuăl nar lơ ndrŏng uĕh, săk rnglăy, gĭt blău mhe.

Ăp săk rnglăy ma nkuăl Đăk Hà, n’gor Kon Tum lĕ dơi geh rlău 30 năm ndâk njêng n’hanh hun hao lah nău khlay an nkuăl ntrôl ngăch tay hun hao tâm năm tât tâm di đah nău rnê nkhôm Anh hùng Lao động ma Đảng, Ngih dak an năm 2008. Nkuăl Đăk Hà dôl ƀư âk trong na nê̆ gay hun hao lŏ mir tĭng trong nkra njêng ndoh ndơ, kơt dŏng công nghệ mhe hăn ndrel nkret njêng, ntŭk tăch ndơ n’hanh hun hao pâl nđaih....; geh naư rƀŏng tâm di nkual thôn ƀon mhe tâm năm 2025./.