Bôk nău kan gưl neh dak mpeh rdâk njêng ƀon lan mhe hŏ njêng suang rêng lam ăp ƀon lan Tây Nguyên. Mô dơn kơl muh măt ƀon lan rgâl ma hôm  rgop rgâl uĕh  tâm trong mĭn, trong kan n’hanh rdâk njêng nău rêh mhe bah nuĭh ƀon lan ta nkual jru, nkual ngai, nkual rnoi mpôl đê̆. Ta n’gor Lâm Đồng, bol nău rêh wăng sa bah nuĭh ƀon lan hôm âk jêr jŏt yơn nơm gĭt ntik n’hao suan tâm rnglăp lam rnoi nuĭh, nău nsum ti rdâk njêng ƀon  lan mhe hŏ nsĭt tay geh âk nău dơi nkah uĕh.

     Xã Gung Ré, nkuâl Di Linh, n’gor Lâm Đồng geh lơn âk lah nuĭh ƀon lan rnoi mpôl đê̆ gŭ rêh. Ndrel đah 2 ntil  tơm tăm  tơm lah cà phê n’hanh ba lŏ, ăp  năm aơ, ta aơ hŏ  tăm rơ̆ hvi tay hang rhiăng ha tơm sa play kơt bơ, sầu riêng, mắc ca, chanh rse,  tơm dâu mât ndrŭng brai n’hanh âk neh tăm biăp trău ăp ntil. Nơm geh uănh khlay dăp rgum si tăm tĭng trong rƀŏng n’hao rnoh khlay ndơ geh ƀư tăch rgâl, n’hao ăp ntil tơm tăm mhe  săk geh âk n’hanh uĕh jêng lăp tăm, nkre dŏng ăp rêng kan kỹ thuật tuch tăm, nsĭt geh ndrel du rnoh neh tăm bah Gung Ré hŏ tât rnoh rĭng geh bơi 150 rkeh prăk/ha/năm. Ntơm bah nê, rnoh âk rnăk ach o bah xã hŏ hŭch jŭr hôm 5%. Tĭng wa K’Keo, Bí thư chi bộ thôn Hàng Làng, xã Gung Ré, nău dơi geh dja lah nơm geh nău mât uănh ntuh kơl bah Đảng n’hanh ngih dak mpeh ăp ntil, lơn lah tĭng ƀư bôk nău kan gưl neh dak mpeh rdâk njêng ƀon lan mhe hŏ rgâl uĕh trong mĭn, trong kan bah nuĭh ƀon lan.

     “Thôn Hàng Làng lah thôn dŭt jêr jŏt mha êng, dơi Đảng, Ngih dak, UBND xã dŭt uănh khlay tâm nău ntuh kơl,  mât chăm nău rêh n’hanh hun hao wăng sa an kônh wa. Ntơm bah leo ƀư âk jrô kan kơi năp nti nchŏng tor gĭt trong wăng sa, kỹ thuật mât chăm si tăm ndơ mât, ăp rgâl mhe khoa học kỹ thuật ân kơt dŏng tâm nău kan tuch tăm mât rong… hŏ kơl kônh wa rgâl kloh nău mĭn tuch tăm. Lôch rnôk kônh wa kơt dŏng mât chăm hŏ tĭng kơn n’hao săk geh tơm tăm, tơm geh wăng sa aƀaơ hŏ hao dŭt âk rđĭl đah ntơm nơh. Tâm rnôk rgŏ jă rdâk njêng ƀon lan mhe, ri kônh wa hŏ du nuih n’hâm đah n’gâng kan xã ƀư kloh uĕh gung trong, tâm nar prao ăp pơh  kônh wa rgum mpôih kuaih ndŏk n’hanh tơm tăm bah meng trong gay ƀư an ƀon lan nđĭr, kloh, uĕh".

     Hôm đah bu ranh ƀon Đơng Gur Ha Lơng, ta thôn Đam Pao, xã Đạ Đờn, nkuâl  Lâm Hà (Lâm Đồng), ntơm bah nar dơi geh dŏng ăp  bôk nău  kan gưl neh dak, muh măt nkual ƀon lan rnoi mpôl đê̆ Đạ Đờn hŏ geh nău rgâl têh. Mô dơn geh điện, trong,  nhih nti, nhih dak si dơi ntuh kơl di rnoh, nău gĭt nsrôih nsan  hao êng bah  kônh wa tâm ƀon  lan geh nău rgâl  uĕh đŏng. Ăp rnăk nsrôih wăng sa, n’hao nău rêh wăng sa rnăk wâl n’hanh nsum ti ndrel ƀon lan rdâk  njêng ƀon tơm nar lơn ma nđĭr uĕh geh ndrŏng. Bu ranh  ƀon Đơng Gur Ha Lơng n’hao êng săk, nkoch:

“Ta thôn Đam Pao mpôl hên geh âk oh nô rnoi mpôl  đê̆ ndrel gŭ rêh nsum, kơt nuĭh K’ho Cil, K’ho Sre, K’ho R’Yồng, nuĭh Yuăn…yơn kônh wa way geh ndrel du nuih  n’hâm, tâm rnglăp nsum hun hao ndrel ƀon lan nar lơn ma uĕh. Kônh wa nsum ti rgop ƀư trong, dak dŏng sa, điện mpoh ang. Gâp lah bu ranh ƀon jêng ân dâk rgŏ jă kônh wa nsum du  nuih n’hâm tâm rnglăp, ndrel rƀŏng tât rdâk njêng wăng sa bah ƀon lan, tâm ban kơt nău tâm rnglăp đah ăp nchroh rƀŭn tơm ta ƀon đŏng kơt chroh bap, chroh kon n’hanh chroh phật”.

Năl saơ nău tâm rgop kan tuch tăm tĭng rêng rnoh khlay ndơ tăch lah trong rƀŏng khlay,  xã Phú Hội, nkuâl Đức Trọng hŏ ngăch tâm râp n’hanh rgŏ  jă kônh wa nsrôih râng tâm  ăp rêng kan tâm rgop n’hanh  tăch ndơ geh ƀư tuch tăm. Lam xã aƀaơ geh bơi 800 rnăk râng tâm ăp trong ntĭt leo tăm  biăp, kao, bum, play ăp  ntil đah âk công ty, doanh nghiệp n’hanh HTX, tâm nê geh 87% geh ký ton tuch tăm tĭng trong rƀŏng jŏ jong. Tĭng wa Liêng Hót Ha Huyền, Bí thư chi bộ thôn Rchai 2, nơm geh nău rgâl gĭt mĭn êng trong rƀŏng mât chăm, uănh khlay tât ntŭk tăch rgâl n’hanh nău way geh tơm ndơ tăch – ŭch geh ndơ rvăt, ndơ tuch tăm ƀư luh tăch đah rnoh khlay da dê jêng nău rêh  drăp ndơ n’hanh nuih n’hâm bah ƀon lan hŏ n’hao saơ kloh.

    “Nău rdâk njêng ƀon lan mhe gay  geh tât kơt nău dơi nar aơ nê lah nơm geh nău du nuih n’hâm, nsum suan bah lam ƀon lan n’hanh lĕ ma trong kan chính trị. Lơn âk nuĭh ƀon lan ta Rchai 2 lah rnoi mpôl đê̆, gay nuĭh ƀon lan nsrôih nsum ti rdâk njêng ƀon lan mhe, rong neh ƀư trong ri pah kan rgŏ jă dŭt khlay, ăp bu ranh, nuĭh geh nsing nơm, lam trong kan chính trị ân lăp kan, ân njêng dơi suan dăng tâm rnglăp lam rnoi nuĭh. Aƀaơ  đah trong bê tông ri kơt lah hŏ tuh bơi lam lĕ”.

     Tât lĕ năm 2023, n’gor Lâm Đồng geh 109/111 xã di rnoh rdâk njêng ƀon lan mhe, tâm nê geh 41 xã ƀon  lan mhe kơi n’hao têh tay đah 16 xã ƀon lan mhe ntĭt leo lor. Đah nău lăp kan dăng bah lam trong chính trị, ntop đah nău tâm rnglăp tâm ban ŭch n’hanh nău nsrôih râng bah nuĭh ƀon lan, mĭn lah n’gor Lâm Đồng mbra tât ntŭk rdâk njêng ƀon lan mhe bah năp năm 2025 kơt rnoh tât ndơ̆ luh./.