Aơ lah nar nti khen Mông bah ăp oh kon hŏk Ngih samƀŭt tiểu học cơ sở xă Bản Phố, nkuăl Bắc Hà, n’gor Lào Cai tâm âk nar dŭt pơh. Jrô nti geh 15 oh râng, yor nghệ nhân Ly Seo Hồ ntĭm. Mô geh ndrôm samƀŭt, nghệ nhân ntĭm đă mbung, jêh răk du gưl lah ăp oh răk tĭng. Tĭng nău way trêng ntĭm khèn đă nuĭh nti an kar nău lor, jêh nĕ mư tât lât ăp nốt nhạc gay uh, nti sŏk n’hâm n’hanh n’glêh dŭt ntĭm njroh. Gay dơi uh n’hanh njroh du bài khèn an rlău âk nar jong. Jêr jŏt lah kơt nĕ, yơn mô ƀư nghệ Ly Seo Hồ choat nsŭn:

He an mât ndrăy nău uĕh rnoi Mông bah he. An ntĭm kon sau, ntĭm an băl mpôl, ntĭm an oh nô kiău ma. Hôm moh bài mô hŏ kăr an ntĭm nốt, aƀaơ geh âk kon se gĭt đŏng.

Bản Phố lah du xă đah 98% rnoh nuĭh lah nuĭh Mông, geh âk nău uĕh êng kơt: mboăt n’hôm, nău mprơ, dân vũ... Ăp năm dăch aơ, bah năp nău rgum lăp âk nău khlay văn hóa geh roh rui, dơi gưl ủy, n’gâng kan xă uănh mĭn, nghệ nhân Ly Seo Hồ lĕ nchrăp ntĭm ăp nău khèn, nău njroh khèn an ăp oh kon hŏk ma mô dăn du ntil ndơ.

Kho ao way ơm bah nuĭh Mông Lào Cai

Nuĭh mât rƀăy an nău điệu Xịnh ca bah nuĭh Cao Lan (du rmôt rnoi Sán Chay), nghệ nhân Lạc Tiên Sinh ta thôn Khe Gầy, xă Tân Hương, n’gor Yên Bái lĕ njêng geh câu lạc bộ mprơ Xịnh ca ta thôn đah nău ŭch mât ndrăy nău mprơ, nău uĕh bah rnoi nơm n’hanh trêng ntĭm an rơh bah kơi. Nghệ nhân Lạc Tiên Sinh nkoch:

Rơh nuĭh mpôl hên bah jêt gĭt djăt gĭt ngơi ri dơi djăt mpôl yuh, mpôl no mprơ hôm, ma lah Xịnh ca bah năp đah ŭch mprơ, geh nkô̆ lah mprơ tâm khay 1 hăn pâl bah ƀon ap hăn ƀon êng bah khay 1 tât lĕ khay 2.

 Jêh âk năm tĭng đah nău mĭn joi n’hanh trêng ntĭm nău mpeơ an rơh druh ndăm, nghệ nhân lạc Tiên Sinh lĕ dơi ƀư âk nău geh nkô̆, rgop rdâk nsơm n’hanh mpoh ang nău ŭch rŏng nău mprơ tâm nuih n’hâm nuĭh rnoi Cao Lan. Aƀaơ âk nău điệu Xịnh ca răm m’ak, geh âk nău rŏng aơ lĕ dơi âk nuĭh tâm thôn wơt dơn. Yuh Triệu Thị Trương-nuĭh Câu lạc bộ thôn Khe Gầy an gĭt:

Bah năp đaơ hôm e jêt gâp saơ ăp yuh, ăp wa mprơ ri gâp lĕ dŭt ŭch hôm. Đêt năm dăch aơ gâp saơ wa Sinh wa hăn rdâk nsơm tay ntĭm Xịnh ca Cao Lan, saơ dŭt răm n’hanh dŭt ŭch ngăn.

Đah rnoi Khmer dŭt âk gŭ rêh ta dâng đŭng dak me Cửu Long geh jŏ năm, nău rêh văn hóa nuih n’hâm uĕh n’hanh âk. Nău mât ndrăy, ƀư uĕh tay ăp nău khlay văn hóa bah rnoi nơm lĕ dơi ăp nghệ nhân Khmer uănh khlay. Ntoh lư kơt nghệ nhân Sơn Đen ta ấp Bưng Chông, xă Tài Văn, nkăl Trần Đề, n’gor Sóc Trăng lĕ ndrel đah rnăk wâl mât nghệ thuật Rô băm-ntil kịch njroh cung đình bah nuĭh Khmer kăl e. Nghệ thuật Rô băm aƀaơ hôm e âk nuĭh mô hŏ gĭt tât. Yor nê, ăp rơh geh hăn pâl nđaih tât jay nhih ta Ƀon Văn hóa pâl nđaih ăp rnoi nuĭh Việt Nam (Đồng Mô-Sơn Tây-Hà Nội), nghệ nhân Sơn Đên n’hanh ăp nuĭh tâm rnăk wâl nchrăp nkoch n’hanh ƀư môn nghệ thuật aơ:

Nuĭh ŭch mĭn joi văn hóa Khmer, mô hŏ gĭt wât mpôl nghệ thuật rô băm aơ bah ntŭk tât mô lah ntŭk gŭ, hăn tât gâp, ăp mon mpôl nghệ thuật an njroh. Njroh dôk, njroh chằn, njroh chu sai, njroh du gâl nàng sê đa. Jêh uănh ăp nuĭh rnê da dê, ŭch da dê bah rnoi Khmer yor nău uĕh, kho ao uănh saơ uĕh. Gâp saơ ntô̆ n’hao đŏng.

Văn hóa chĭng gông Tây Nguyên

Ta rgum nchră khoa học “Trong mkra mât rƀăy, ƀư uĕh kho ao way ơm ăp rnoi nuĭh Việt Nam tâm lvang aƀaơ”, yor N’gâng kan Văn hóa, Thể thao n’hanh Pâl nđaih ƀư nar 19/11/02022 ta Ƀon Văn hóa-pâl nđaih ăp rnoi nuĭh Việt Nam, Tiến sỹ Nguyễn Anh Cường, Kruanh khoa văn hóa dân tộc thiếu số, Ngih sam ƀŭt Đại học văn hóa Hà Nội an lah gay mât ndrăy ăp nău khlay văn hóa, tâm nĕ geh kho ao way ơm:

Lah knŭng ăp ngih pah kan way kan Ngih dak ndơ̆ ăp trong mât ndrăy ri mbra mô geh săk rnglăy, knŭng geh ăp nuĭh tơm văn hóa nĕ ƀư mât ndrăy mư lah uĕh ngăn n’hanh jŏ nâp ngăn. Nĕ lah nkô̆ nău khlay ngăn.

Tâm rnôk rgum lăp n’hanh hun hao, nău mât ăp nău uĕh way ơm lah khlay ngăn. Nê lah, nău tơm bah ăp nghệ nhân, bah ăp nsum mpôl ndrel râng mât ndrăy mbra rgop ndâk njêng trong văn hóa Việt Nam hao mhe, nău uĕh rnoi nuĭh./.