VOV4.M’nông: Năm 2021, nkuăl Ia Grai, n’gor Gia Lai geh tay 10 ƀon jêng ƀon lan mhe. Aơ kŏ lah nkuăl hăn leo lor tâm nau kan ndâk njêng ƀon lan mhe bah n’gor Gia Lai. Nau kan ndâk njêng ƀon lan mhe hŏ kơl an nkuăl rnoi mpôl đê̆ bah nkuăl Ia Grai nar lơn ma nâp, nkre nŭih ƀon lan kŏ lơn ma rgâl nau mĭn, nau rêh, nau ueh bah nau rêh lơn ma n’hao.

            Ăp năm dŭt năm 2021, rnăk yuh Ksor Plinh, tâm ƀon Doch Ia Krot, xã Ia Krái, nkuăl Ia Grai dôl ma mô ru gay ma pĕ 2 ha cà phê. Yuh Plinh mbơh, hŏ rlau 2 năm ma aơ, rnăk yuh râng nau tâm boh ƀư nau kan, nau tâm rgop đah ăp rmôt kan tăm cà phê tĭng nau kơp dơn 4C. Ndri ma, ur sai yuh geh râng nau ntĭm nti mpeh nau kan tăm cà phê nâp, đăp mpăn, mô geh dŏng dak si nkhĭt pih, pĕ cà phê dŭm rlau 80%. Nau kan tăm cà phê kloh mra kơl an yuh ndrel ăp nŭih băl mpôl geh n’hâm soan ngăch dăng lơn. Êng nê, nau geh bah mir tơm tăm kŏ đăp mpăn, rnoh cà phê khlay lơn ma ntŭk êng nklăp 400 prăk/kg.

            Mô êng knŭng rgâl tâm nau kan tăm cà phê, rnôk aơm, rnăk yuh Plinh hôm geh nau rgâl âk tâm nau mĭn tâm nau rêh ăp nar. Năm 2021 mhe nơh, rnăk yuh Plinh ƀư ngih ăch êng tâm dŭt mir, ntrơn ngăn ndrung ndrôk ta ưbah năp ngih hăn ndâk ba kơi ngih, ngai ma ngih nklăp 50m. Yuh Plinh mbơh, nau aơ lah gay ntŭk gŭ rêh bah rnăk yuh geh dăp mpăn, ƀon lan kloh ueh lơn:

            ‘Bah nơh gâp puh dak si gơ̆, ƀa hin ri jik gơ̆ la chŭk, koh ma ty, ndum nkre tâm tơm gay ma njêng phân. Puh dak si kŏ tĭng nau ntĭm đă, klih rnôk play dŭm, rnph đăp mpăn lơn, bah oi nau jêr lơn. Ƀon lan rnôk aơ ueh hôm, geh trong nhựa kloh, geh trong hăn ueh, geh ndrung rong êng, ăp ngih kŏ geh ngih ăch chrach hôm”.

Ƀon Doch Ia Krot, xã Ia Krái, nkuăl Ia Grai geh rlau 50% rnoh mpôl đê̆ rnoi Jrai. Năm 2021, ƀon geh săch lah 1 tâm 2 ƀon rnoi mpôl đê̆ ƀư leo lor mpeh nau ndâk njêng ƀon lan mhe. Yơn lah, wa Ksor Nuch-Kruanh ƀon mbơh: đah nau mơng tuch tăm, nau rêh bah rnoi Jrai, ri ăp nkô̆ nau mpeh nau răk kloh (ngih ăch chrach, dak kloh) ndrel rnoh râng bảo hiểm y tế lah ăp nkô̆ nau jêr ƀư ngăn.

            Năl kloh nau aơ, ntơm bôk năm, Ban ƀon lan thôn Doch Ia Krót tâm rgop ma bu ranh ƀon, nŭih geh bu rnơm ndrel ăp nŭih bu ur hŏ ŭch êng nau rvăt bảo hiểm y tế, ăp rnăk kŏ ƀư ngih ăch chrach nâp ueh, đăp mpăn kloh. Tâm ƀon, âk trong tăm kao bah đoàn drih ndăm, bu ur mât chăm, rgop nau ƀư ƀon lơn ma ueh kloh. Wa Ksor Nuch-Kruanh ƀon mbơh, dŭt năm 2021, ƀon Doch Ia Krot hŏ tŏng dơi ƀon lan mhe:

            ‘Phung hên ƀư nau rđau đă bah xã, hăn nkoch trêng, bonh đă kônh wa, ƀon lah gơih pah kan jan sa, kơt tĭng nau kan bah nŭih aơ nŭih êng. Phung hên nkoch trêng gay ma kônh wa blau rgâl nau mĭn, kơt lah tâm ngih ri rep ân ueh, ân geh thẻ bảo hiểm gay ma hăn ngih dak si rnôk ji kuet, mô dơi m’ơk ling ndrôk rpu, ân geh ndrung rong êng, mô dơi kât ndrôk rpu bah năp ngih ôh. Kông wa jêh nê kŏ geh nau gĭt đŏng, blau pah kan jan sa gay đăp mpăn nau rêh, mô hôm kâp rnơm tâm ngih dak kơt ntơm nơh ôh. Phung hên saơ ueh ngăn”.

            Bu ranh Ksor Bhơih mbơh, rnơm nau tâm rnglăp ndâk njêng ƀon lan mhe ma nau rêh bah kônh wa hŏ geh rgâl, ueh âk lơn:

            ‘Bah năp nơh kônh wa jêr jŏt ngăn, hôm mâl âk ngăn. Phung hên hăn tât ăp ngih gay ma nkoch trêng, bonh đă kônh wa ân gĭt lơn. Kônh wa kŏ gơih kơt tĭng đŏng, nsôih pah kan jan sa, răk kloh ngih vâl, ƀon lan. Kônh wa geh nau mĭn, nau nsôih ŭch rvăt thẻ bảo hiểm, blau hăn ngih dak si rnôk ji kuet. Ntơm bah rnôk geh bôk nau kan ƀon lan mhe ri nau rêh bah kônh wa rgâl âk ngăn”.

            Wa Nguyễn Đức Tấn-Kruanh UBND xã Ia Krái, nkuăl Ia Grai, n’gor Gia Lai mbơh, nkuăl geh 10 ƀon rnoi mpôl đê̆. Bôk năm 2021, xã Ia Krai hôm 7 nkô̆ nau e êgh dơi: Trong hăn, ngih săm ƀŭt, nau geh bah ăp nŭih, ntĭm nti, ntŭk ntu gŭ âm ndrel ndơ ngêt sa kloh. Đah nau nsôih bah lam ntrong chính trị, ndrel nau tâm rnglăp, tâm ban nuih n’hâm bah ƀon lan, bah nkuăl rgum geh 10,2 rmen prăk ƀư mhe 2,2 km trong hăn tâm lŏ, kơl an 127 rnăk ach o ƀư ngih ăch, ndâk ngih rƀŭn rgum UBND xã, kơl an ăp thôn, ƀon rvăt năp ndơ dŏng văn hoá, ƀư ngih rƀŭn rgum. Khay 12/2021 xã Ia Krai hŏ jêh 19/19 nkô̆ nau ndrel năn jêh ƀon lan mhe. Wa Nguyễn Đức Tấn, Kruanh UBND xã Ia Krái, nkuăl Ia Grai, n’gor Gia Lai, mbơh:

            ‘Tât rnôk aơ lam xã geh âk nau rgâl ngăn. Trong hăn geh ntuh kơl ndâk ƀư, nŭih ƀon lan geh rgâl nau mĭn, ngăn lah nŭih rnoi mpôl đê̆. Ăp nau kan ndrih, kloh ueh, tâm ăp thôn, ƀon, ăp trong hăn, ƀon lan geh nkra kloh ueh, geh ƀư trong mpir n’gar, kao, đăp mpăn kloh ueh ntŭk ntu”.

            Năm 2021, xã Ia Krái lah ngoai tâm 2 xã ƀon lan mhe bah nkuăl Ia Grao, n’gor Gia Lai. Ăp ngih ƀon Jrai nâp ueh đah trong bê tông sŏng blăk, ngih nâp ueh, têh hvi ndrel ăp mir cà phê ndrih hŏ ân saơ nau ndâk njêng ƀon lan mhe hŏ kơl an nau rêh bah kônh wa ta aơ geh âk nau rgâl ăp nar./.

            Nŭih rblang: H’Thi