Bah năp ntŭk neh dôl kuih ntu n’hanh pih, wa Điểu Tim, Kruanh thôn ƀon Bu Ndrung, xă Dak Bŭk So, nkuăl Tuy Đức, an gĭt: Rnăk wâl dôl rgum soan nkra tay neh gay tăm tơm mắc ca rnôk yan mih tât. Bah năp đaơ, 2 ha aơ tăm tiêu. Jêh nĕ tơm tiêu geh tu ndrŭng khĭt lĕ. Lap rnăk wâl hôm e 2 ha neh cà phê dôl pĕ lêh uĕh, jêng geh prăk knơm cà phê yan mhe rlău nkre geh, nkre khlay. Wa Điểu Tim mĭn lah: Ƀư ndrŏng ri an 2-3 năm tay, yơn jŭt n’hŭch ach o ri lĕ rngôch ăp rnăk tâm ƀon dơi ƀư da dê.

Ta ƀon mpôl hên aƀaơ lah kônh wa lĕ gĭt trong ƀư sa gay hun hao wăng sa rnăk wâl. Tâm nkra njêng lŏ mir kơt ƀư ba lŏ, tăm cà phê, tiêu... kônh wa lĕ gĭt kơt dŏng kỹ thuật gay săk geh âk. Aƀaơ geh âk nău mhe gay kônh wa djăt, uănh kơt nti trong nkra njêng, jêng gĭt trong kơt dŏng ăp khoa học kỹ thuật gay mât chăm tơm tăm. Nkra njêng lŏ mir hun hao, wăng sa kônh wa lĕ đăp mpăn bah năp đaơ dŭt âk.

Wa Trần Quốc Toàn, Groi Kruanh UBND xă Dak Bŭk So an gĭt, ta nkual n’har bri geh âk nuĭh rnoi mpôl đêt gŭ rêh, yơn đah nău ntuh kơl lĕ rngôch bah ngih dak n’hanh nsrôih hao bah nuĭh ƀon lan, rnoh rnăk ach o bah xă lĕ hŭch ngăchg tă bah tĭng năm. Bah rnoh rnăk ach o geh rlău 50% tă aơ 5 năm, aƀaơ knŭng hôm 8,5%. Kônh wa nuĭh rnoi mpôl đêt lĕ janh manh prăk gay ntuh kơl hun hao tơm tăm jŏ năm kơt tiêu, cà phê, mắc jêng nău geh hao âk. Wa Trần Quốc Toàn mbơh, xă Dak Bŭk So lĕ jêng 17 rnoh ndơ ƀư thôn ƀon mhe, n’hanh dôl nsrôih tât năm 2025 mbra xă bôk năp bah nkuăl n’har bri Tuy Đức dơi kơp dơn xă thôn ƀon mhe.

Aƀaơ nău wât bah nuĭh ƀon lan mpeh nău tuch tăm lĕ rgâl. Kônh wa lĕ kơt dŏng tĭng ăp trong khoa học kỹ thuật mpeh n’hao uĕh ndơ. Bah meng nĕ ntŭk ntô ntung trong bah ƀon lan dơi ntuh kơl ndâk ƀư tâm di nău ŭch hun hao an kônh wa.

Ndrel đah tiêu, cà phê, ăp năm dăch aơ, nkuăl Tuy Đức lĕ ndơ̆ tơm mắc ca an tăm, nsĭt tay săk rnglăy wăng sa âk. Bah 2 ha tăm rlong tâm năm 2010, tât aƀaơ lam nkuăl Tuy Đức lĕ geh rlău 3.100 ha mắc ca. Tâm nĕ 1.350 ha mắc ca lĕ play, rnoh geh năm 2023 lah 1.800 tấn grăp. Wa Đinh Ngọc Nhân, Kruanh UBND nkuăl Tuy Đức an gĭt, lam nkuăl lĕ geh 10 ndơ OCOP, tâm nĕ geh 2 ndơ tâm di 4 sao lah bum prŭm n’hanh mắc ca.

Nkuăl dôl nsing tâm nău geh nkôp đah neh ntu, trôk nar dŭt uĕh an nău nkra njêng lŏ mir, âk tơm tăm jŏ năm ndoh ndơ khlay wăng sa âk kơt cà phê, tiêu, mắc. Lơn lah tơm mắc ca, âk nkual tăm yơn Tuy Đức dơi geh dơh ngăn.

Tĭng wa K’Khét Atô, Groi kruanh Ban Dân tộc n’gor Dak Nông, bah rnôk ndâk njêng tay n’gor năm 2004 tât aƀaơ, n’gor mĭn lah n’hŭch ach o lah nău kan khlay. Ndrel đah nău ƀư uĕh ăp nău kơl bah ngoih dak đah nkual jêr jŏt, nkual rnoi mpôl đêt, ăp bôk nău kan rƀŏng tĭng lam dak, n’gor hôm geh âk nău kơl êng đah nuĭh rnoi mpôl đêt, ntop kơl lĕ rngôch kônh wa n’ăp wăng sa, ntĭm nti, văn hóa... Rnoh rnăk ach o bah n’gor lĕ hŭch bah 33,7% tâm dŭt năm 2004 tât aƀaơ knŭng hôm 5,2%. Wa K’Khét Atô an gĭt: Dak Nông geh rƀŏng tât năm 2024 hŭch 3% rnăk ach o, n’hanh nsrôih tât năm 2025 ntơm mô hôm rnăk ach o tĭng di mhe.

Rlău ma ăp nău kơl TW ri n’gor Dak Nông hôm geh nău kơl êng bah ntŭk gŭ, kơt nău kơl prăk kon rnôk kônh wa manh prăk tuch tăm, tăch rgâl, nău kơl nti nsơm an oh kon rnoi mpôl đêt, bôk nău rgop tâm nchră ăp nău kơl nĕ lĕ rgop n’hao nău rêh drăp ndơ nuih n’hâm an ƀon lan. Năm bah năp, n’gor Dak Nông dơi uănh lah n’hŭch ach o ngăch ngăn tâm nkual Tây Nguyên.

Ăp nău nsrôih n’hanh âk trong mkra bah n’gor lĕ nsĭt tay săk rnglăy dôl rhơn rnôk kơp tâm 20 năm bah năp, Dak Nông lah ngoăy tâm 10 n’gor geh rnoh n’hŭch ach o ngăch ngăn lam dak n’hanh ndâk bôk năp nkual Tây Nguyên.