Năl bôk nau kan bah neh dak Ndâk njêng ƀon lan mhe lah du nau ntrŭnh têh, leo ƀư lôch tâm rnôk ƀư nau kan hun hao văng sa, rêh jêng bah nkuăl, ngăn lah nkuăl rnoi mpôl đê̆, n’gâng kan ăp n’gor Tây Nguyên nsôih ƀư nau kan aơ.

        Jêh âk năm ntrŭnh ƀư rjăp, tât rnôk aơ hŏ geh 42/85 xã bah n’gor Kon Tum geh tŏng nau dơi ƀon lan mhe. Nau rhơn lơn lah tă bah Bôk nau kan bah neh dak Ndâk njêng ƀon lan mhe, nau tơm bah nŭih ƀon lan tâm nkuăl rnoi mpôl đê̆ geh ƀư rjăp. N’gor Kon Tum ntrŭnh ƀư ngăn Bôk nau kan bah neh dak ndâk njêng ƀon lan mhe, rgop nau khlay tâm bôk nau kan hun hao văng sa, rêh jêng nkuăl ƀon lan ndrel ntrŭt dăng nau hun hao bah n’gor. Tâm 10 năm rlau, nau hun hao văng sa bah n’gor Kon Tum mro mât tâm rnoh 7,5%, rnoh rnăk ach o n’huch hôm tâm dâng 11%, nau geh du hê bôk nŭih tâm dâng 28 rkeh/năm 2012 tât lôch năm 2022 hao 53 rkeh...Nau rhơn lơn lah bah Bôk nau kan bah neh dak ndâk njêng ƀon lan mhe, nau tơm bah ƀon lan tâm nkuăl rnoi mpôl đê̆ geh ƀư ueh. Wa A Glom, ƀon Đăk Boi, nkuăl têh Đăk Glei, nkuăl Đăk Glei, mbơh, râng ndâk njêng ƀon lan mhe nŭih ƀon lan geh âk nau rgâl tâm nau tuch tăm, nau rêh ăp nhoat geh rgâl, n'hao bah ăp năm:

          ‘Năm 2022, kônh wa hên rgum pah kan jan sa, tăm ba, tăm bum ndrel ăp tơm tăm geh nau săk jêng văng sa âk. Tât năm 2023, gâp ŭch kônh wa geh n’hâm soan ueh, mât ndrel ƀư tĭng ân ueh lơn tay nau vay ơm bah rnoi nơm, dŏng chĭng gong tâm rnôk nar lễ têh, ăp rnăk vâl kŏ geh nau dơi hun hao pah kan jan sa geh nau dơi âk lơn. Gâp ntoh măt ân kônh wa ƀon lan Đăk Boi rhơn ân kônh wa tâm ƀon geh nau rêh rgâl mhe, nau văng sa hun hao, kon sau geh hăn nti gĭt blau, kônh wa kơt tĭng geh âk nau mhe, mô tĭng ăp nau rluk mâl ơm kăl e”.

          Đah nău ntop kơl mô rlu, tât aƀaơ, nkual ƀon têh Pleiku, n’gor Gia Lai hŏ geh 9 ƀon di rnoh rdâk njêng ƀon lan mhe, hŏ ƀư rgâl mpeh muh măt tâm ban kơt n’hao nău rêh drăp ndơ n’hanh nuih n’hâm bah nuĭh ƀon lan đŏng. Ntơm bah năm 2018 tât năm 2022, nkual ƀon têh geh 24 ƀon đăng ký di rnoh rdâk njêng ƀon lan. Tĭng nê, nkual ƀon têh Pleiku hŏ ntop kơl bơi 76 rmen prăk gay nkra jay rot, rdâk njêng nkual thể thao, rvăt bor chĭng gong,ƀư trong hăn tâm ƀon lan, ntop kơl  ăp rnăk  ƀon lan tĭng ƀư trong ntĭt leo hun hao wăng sa rnăk wâl. Nău rdâk njêng ƀon lan  mhe hŏ rgop n’hao geh nău rêh bah  nuĭh  ƀon lan. Năm 2023, nkual ƀon têh nchrăp rgum tơm prăk bơi 93 rmen prăk gay rdâk njêng tay ƀon lan mhe ta nkual.

Wa Phan Thị Thu Trang – Groi kruanh Jrô kan wăng sa nkual ƀon têh Pleiku an gĭt: let năp tay, đơn vị nkoch trêng, rgŏ jă tay ăp nuĭh way kơl, rgum ăp tơm ndơ gay ntop kơl rdâk njêng ƀon lan nâp dăng n’hanh n’hao ăp rnoh tât kan mpeh ƀon rdâk njêng ƀon lan mhe.

          “Tâm năm 2023, nkual ƀon têh nsrôih geh tay 2 ƀon di rnoh ƀon rdâk njêng ƀon lan mhe lah ƀon C – xã Gào n’hanh ƀon Têng 1 – xã Tân Sơn. Tĭng ƀư nău n’glêh an mbrô 826 năm 2022 bah UBND n’gor mpeh n’gluh an dŏng rnoh tât ăp tŏng mpeh ƀon rdâk njêng ƀon lan mhe. Let năp tay, Jrô kan wăng sa mbra kan nsum tay đah ăp jrô kan, ban rnâng kan n’hanh UBND ăp xã nsŏng kơl n’hanh dăn đă UBND nkual ƀon têh n’gluh ăp trong nkra gay ntop kơl di rnoh ƀon lan mhe đah ăp ƀon mô hŏ tât di rnoh n’hanh mât ăp rnoh tât di lah rdâk njêng ƀon lan mhe đah ăp ƀon hŏ  dơi kơp dơn lah ƀon di rnoh rdâk njêng ƀon lan mhe”.

Tâm nau ndâk njêng ƀon lan mhe, nkô̆ nau mrô 13 (nau ƀư kan tuch tăm) lah ngoai tâm âk nau kan khlay, geh nau dơi ntrŭt dăng nau kan văng sa, rêh jêng tâm ăp nkuăl, ƀư tơm gay ma jêh ăp nkô̆ nau mpeh nau geh ndrel rnoh rnăk ach o. Năl kloh nau kan khlay, n’gor Dak Lak hŏ ndrel dôl nsôih ƀư nkô̆ nau aơ. Tât rnôk aơ, lam n’gor Dak Lak geh bơi tât 700 ntŭk tâm boh nau kan, tâm nê geh rlau 470 ntŭk tâm boh nau kan tâm nau tuch tăm, rgop nau leo luh 124 xã ƀư jêh nau kan mrô 13 mpeh nau kan tuch tăm tâm nau ndâk njêng ƀon lan mhe. Wa Nguyễn Hoài Dương, Giám đốc N’gâng kan tuch tăm ndrel Hun hao ƀon lan n’gor Dak Lak mbơh: Âk ntŭk tâm boh ƀư nau kan nsum hŏ geh săk tam pă kan pah, nau geh dơi đăp mpăn ân nŭih kan, rgop nau jut n’huch ach o tâm nkuăl ƀon lan:

          Ân geh njêng dơi nau geh dơi đăp mpăn ân nŭih ƀon lan gay ma n’hao nau rêh văng sa tât văn hoá nuih n’hâm mra geh n’hao đŏng. Ŭch geh kơt nê ri nơm ƀư tay nau kan tuch tăm, săch luh ăp ntil ndơ tuch tăm tĭng trong rgum, n’hao nau nâp ntil ndơ geh kơp dơn, ân geh tâm rgop tâm boh gay ma tăch ndơ aơ, ntrŭt dăng nau kan hun hao tâm boh kan nsum, rmôt ƀư kan, rgum ntŭk kan tăch rgâl ntuh kơl tâm nau kan ưach rgâl ân geh đăp mpăn ndrel nŭih ƀon lan mơ geh prăk đăp mpăn”.

Ta buôn Sưk, xã Ea Đar, nkuâl Ea Kar, n’gor Dak Lak geh 430 rnăk đah bơi 2.000 nuĭh, rlău 80% lah nuĭh rnoi mpôl đê̆. Nuĭh ƀon lan lơn âk tuch tăm, tăm tơm jong năm. Ăp năm rlău aơ, UBND xã kan nsum đah Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm nkuâl Ea Kar pơk jrô kơi năp nti mpeh khoa học kỹ thuật, nkoch trêng ntĭm nti nuĭh ƀon lan dŏng khoa học kỹ thuật tâm nău kan tuch tăm, hŭch đêt  prăk dŏng ntuh kơl, n’hao nău geh wăng sa. Nơm geh kơt nê, nuĭh ƀon lan geh nău lor nchrăp lơn tâm nău kan tuch tăm, hun hao wăng sa, rnoh âk rnăk ji ngot ach o tâm buôn hŏ hŭch mbrơi rlău tĭng năm. Wa H Djuan Êban (Amí Ner), Kruanh buôn Sưk an gĭt:

          “Nău n’hŭch ach o rgum lor bôk năp lah tâm ăp rnăk ach o, kơt tâm buôn dja ri ntơm nơh geh tât 100 rnăk ach o. n’hanh lôch 3 năm kan gâp ƀư kruanh buôn ri tât aƀaơ buôn Sưk dơn hôm 34 rnăk mpeh săk ach o dơm. Tâm nău jut jăng n’hŭch ach o ri gâp way tĭng groi nđôi, mbơh đah gưl bah lơ n’hanh dăn đă ăp trong kơl kơt ntop kơl si tăm, ndơ mât, kơi năp nti kỹ thuật gay nuĭh ƀon lan lor nchrăp nău kan tuch tăm, nsan hao klaih rlău ach o”.

Wa Thị Rai, 50 năm, tâm ƀon Serê 1, xã Dak Ru, nkuăl Dak Rlâp mbơh, jêh bơi tât 50 năm đăp mpăn neh dak, nau rêh bah kônh wa nar lơn ma n’hao prêh, ngih vâl gung trong ƀon lan kơt điện, trong hăn, ngih săm ƀŭt, ngih dak si...geh ƀư nâp. Nau geh bah ƀon lan rnôk aơ bah ƀon Serê 1, Xã Dak Ru hŏ ƀư ndâk njêng ƀon lan mhe, tâm ƀon hôm knŭng 1-2 rnăk ach o. Rnôk ăo, kônh wa tâm ƀon dôl nsôih pah kan jan sa, ndrel đảng bộ, ƀon lan tâm xã Dak Ru nsôih ndâk njêng ƀon lan mhe n’hao prêh. Wa Thị Rai, mbơh:

          “Ntơm jêh rnôk rklaih đăp mpăn hŏ 48 năm, nau rêh bah kônh wa rnoi Bunong tâm ƀon Serê 1 hŏ geh đăp mpăn, ăp rnăk vâl geh dơi kơl, rnăk vâl jêr jŏt geh Ngih dak kơl an. Oh kon geh hăn nti, geh trong hăn, geh điện, ji kuet geh ngih dak si, trong hăn ueh đŏng. Kônh wa rgum hun hao văng sa gay ma ndaka njêng ƀon lan mhe n’hao prêh tâm ƀon rnoi Bunong”.