Kror chuz-qơư muôx gri lox hâur hêir nênhs Khơ Mú luz tsêr

Hêir nênhs Khơ Mú luz tsêr lơưx cxôngx nzor tâu uô têx shông ntông, vor grênhz… Hâur tsêr tâu phêz uô oz kror qơư pư, qơư pư saz puô kâuv tsêr zos chiê trâu pos zơưs, niêv txir, tuz nhaz pư; qơư pư saz đrav zos chiê trâu chor nxêik vâur pư… tsêr lơưx muôx qơư jiêz khâuz ndơưk ciês ntơưv tuk qox ndê tuôx sâuv tsêr, taz sik tsuôk muôx iz luz kror trôngx nhoz saz mâuv câuk chiê muk lok trâu hâur tsêr, iz luz kror trêi thiêz tsik muôx mâuv câuv.

Tiv zix, hâur tsôngv box Khơ Mú luz tsêr lơưx cxôngx nzor tsuv muôx oz luz kror chuz trâur tơưl trâu hâur tsêr. Iz luz mak tâu trâur trâu qar cơưs ciês hâur tsêr, iz luz mak tâu trâur trâu hâur luz đraz tsêr, jê qơư txix côngv pox côngz zơưv côngz tâu đêi siêz jê sâuv trur tsêr. Zơưv Quàng Văn Cá, lênhx nênhs pâuz tâu lok têx phongx cxưx, vênhx huôv hêir nênhs Khơ Mú nhoz jok Tông Cuông, xar Ảng Tở, huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên puz pâuz: Pox nhuôs lok six uô jông uô têx kror chuz, cux li thâuv sir zôngv viv yênhx luz kror chuz mak nhiêk muôx nhiêk kror tsiv gri sik txơưr:

“Thâuv uô tâu tsêr yiêz, tsưr tsêr zuôr xêir tsov, hu zâuv chor nênhs cxênhz jê saz pox niêv tsêr, fênhx zis mak zos hu pox niêv chor nuk lok zos hu zuk chor đaz lâus tuôx paz zuk uô luz kror chuz. Kror no zos hêik tơưv zuk siêz xar txos saz nênhx tsa, đros siêz xar tiêk zuôr paz trâu chuôz zis muôx tâu luz nênhx jông”.

Chiê uô tâu luz kror chuz, uô ntêx mak tsưr tsêr zuôr xêir tsov qơư chiê trâur luz kror chuz co, zôngv plâuz đêiv ntông đhôk xưv phaz xưv mênhv siz luôs trâu iz kror qơư, siêz muôx iz đok, luz kror chuz đar muôx iz thiêr ndis ntâu. Hâur luz kror chuz tâu puô iz chor tơưr tsơưz nhôngk chiê thêir cov ar tsik xâu, đros co zos paz uô cov kror chuz tsik sor cuz txos tsar lơưx tsêr thâuv trâus tơưl uô jâuz mor nox. Pox nhuôs zuôr khơưz ciês chor ar hâur plas tsêr kaz tsêr lơưx lok tso trâu hâur luz kror chuz, nduôr iz chor ar mak zưs iz chor đêx trâu, zôngv poz jêz tsôngz trâu cov chor ar nhênhv thiêz khor tơưr txos thâuv chor ar tâu nduôr pur sâuv luz kror chuz no mak tâu. Ziv tsông cov ar chênhr mak chor ar zuôr tsik trâus xưz poz. Đhâu co, muôz pêz luz poz jêz lok cxok trâu hâur luz đraz hlôngr trâu luz cok.

Oz luz kror chuz no tâu sir zôngv sik txơưr thiêz muôx têx kror txưr sik txơưr. Pos Quàng Thị Vừ, jok Tọ Cuông, xar Ảng Tở, huyện Mường Ảng puz pâuz:

“Luz kror chuz hâur qar tsêr cơưs ciês mak trâus txưr lok six jông. Luz kror chuz no tsuôk tâu zôngv chiê chuz mor, chuz chơưr thiêz zos qơư xênhz zus mê nhuôv. Viv thâuv ntêx no y têr ntơưv têx jêx jok nhoz tox siêz cux tsik tâu muôx, viv li chor pox niêv tsik so xênhz zus mê nhuôv ntơưv tsêr, tsuôk muôx chor nênhs hâur tsêrpak đros txêik mê nhuôv xưz. Xênhz zus tâu, pox nhuôs zuôr zôngv luz tsênhz câuz nzuôr hur si chiê râuz đêx trâu tuk mê nhuôv no đa đêx jiês xuz thơưx ciês, đhâu co thiêz muôz trâu niêv đa. Thiêz cux zos qơư kror chuz tâu trâur tơưl chis yênhx hnuz hmo chiê uô sor trâu lênhx niêv thiêz mê nhuôv tsênhv nhoz đruôz hlik. Hok nhiv no, xar hôiv huôv tsar, chor pox niêv tsik xênhz zus mê nhuôv ntơưv tsêr lơưv, tưz pâuz tuôx trâu têx trạm xar, qơư y têr chiê xênhz zus mê nhuôv”.

Tiv zix, lơưr hêir nênhs Khơ Mú li phongx cxưx, thâuv lênhx txir nênhx zos tsưr tsêr tâu tas siv nênhx, mak uô uz no cux tâu uô trâu ntơưv luz kror chuz nhoz qar cơưs ciês hâur tsêr thiêz thâuv chox nênhs tuôs muk phâuk mak tsik tâu chox muk đhâu luz kror trôngx hâur tsêr, pox nhuôs zuôr hlêiz saz faz nja ciês ntơưv luz kror chuz no chiê chox nênhs tuôs tơưv hâur tsêr muk phâuk. Đuô li, thâuv lênhx pox niêv hâur tsêr tâu tas siv nênhx mak tsik tâu uô jâuz mor, uz no ntơưv luz kror chuz no, tsuôk tâu uô ntơưv luz kror chuz nhoz luz đraz tsêr. Zơưv Quàng Văn Cá, jok Tọ Cuông, xar Ảng tở, huyện Mường Ảng puz pâuz nzir:

“Luz kror chuz hâur luz đraz tsêr mak chiê uô têx zav nox, râuz đêx hâuk tsik zôngv chiê chuz mor. Taz sik, ntơưv luz kror chuz no ho muôx thax đaz viv li chor kruô ho tsik tâu jâuv ntơưv luz kror chuz no, tsuôk zos tsưr tsêr thiêx tâu jâuv xưz. Thiêz cux tsik tâu cxiêz grêix trâu saz muôx thax đaz”.

Đrâuv chiê uô jâuz mor nox yênhx hnuz, kror chuz tsênhv zos qơư chiê chor nênhs hâur chuôz zis tsôngv box Khơ Mú jâuv iz ndis thâuv sêiz lax têx hâux lưv; pos zơưs, niêv txir kruôz kriê têx tuz nhuôs, cux zos qơư chiê chor pox niêv jâuv ntok ntâuz, uô ntâuz trâu thâuv hmo ntux…

Luz kror chuz muôx tsiv gri li co, viv li tâu tsôngv box Khơ Mú tuôr tsês chiê jông txix cxênhx nênhs no trâu cxênhx nênhs tov kaz./.

Tòng Đức Anh-Lik Thox cxêik nhênhv

Lò Sử Mẩy- Lênhx pox niêv iz siêz tuôr tsês nênhs Cho li hâux lưv xơưk pax ntâuz

          Tâu têx pos têx niêv kriê xơưk pax ntâuz txix ciês thâuv tsênhv zâu, 15 shông hnuz nhôngs pos Lò Sử Mẩy nhoz jos Tả Chải, xã Tả Phìn, thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai tưz txơưx xơưk pax ntâuz sâuv têx chêr tsôngs yo mênhx cxưx Cho liêz.

          “Nênhs Cho liêz xar tiêk zos nhuôv nxeik tsuv txơưx xơưk pax ntâuz. Tsuv chiv chir uô tâu têx chêr tsôngs yo chax chês thiêx li muôx tsiv grê. Viv li cur tưz shâuv xơưk pax ntâuz txix têx pos, têx niêv thiêz jux jus cur txơưx xơưk thiêz tưz xơưk trâu zuk têx chêr tsôngs yo chax chês jông”

          Lơưr pos Lò Sử Mẩy, chiê muôx tâu chêr tsôngs yo chax chês jông, pos thiêz pox nhuôk nhoz no khênhr zôngv têx ntâuz chax chês tâu uô txix xor max, xor pax chos pêv har jôngr tưz tâu tsâus yuôx uô ntâu zav maux jông jav. Đrâuv txơưx xơưk pax ntâuz, tsuv txơưx xar tơưv têx pax ntâuz jông li ntông, pax, tsiêx cxu…Fênhx yax chiê uô tâu iz chêr tsôngs yo muôx yo ntêr, tris, hlaz đuôr thiêz fuôv ntông sâuv tâuz hâu tsuv pôngz yênhx shông zos uô sei.

          Đrâuv sir jos xơưk têx chêr tsôngs yo chax chês mênhx cxưx Cho liêz, pos Lò Sử Mẩy tsênhv uô têx xiv huv pax ntâuz li: hnaz ntâuz, tul đei zơưv six, flâuz ndông…phưx vưv tsôngv kruô thâuv tuôx ndis seiz têx jêx jos nênhs Cho Sa Pa. Txix co, hâux lưv xơưk pax ntâuz tưz reik đros đreiv đros pos Lò Sử Mẩy txos trâu nhiv no:

          “Iz luz hlik txix hâux lưv muôs têx xiv huv chiv nhênhv trâu tsôngv kruô ntơưv têx qơư ndis shuôk uô si nhoz Sa Pa cux muôx phênhv sâu txix 3-4 tsov đeiv iz luz hlik, cur lok six shir phaz”.

          Chiê hâux lưv xơưk pax ntâuz chax chês mênhx cxưx tâu tuôr tsês, phuôx huiz, pos Sử Mẩy tưz tsês ntâu six hơưv kriê trâu têx tuz nhuôk hâur chuôz zis, thiêz iz cxiê pox niêv nhoz jos Cho. Txos nhiv no, pos Mẩy li 4 tul nxeik thiêz 9 tul xênhz nzưr puôr lênhx txơưx xơưk pax ntâuz thiêz ntâu lênhx pox niêv hâur jos Cho puôr lênhx txơưx xơưk tsôngs yo nênhs Cho. Niêv lâuk Lý Tả Mẩy, pos Sử Mẩy li tul nhuôk xênhz nzưr heik:

          “Tâu niêv teik kriê xơưk pax ntâuz, txos nhiv no cur tưz chiv chir xơưk tâu tsôngs yo chax chês mênhx cxưx. Tsi taz tuôr tsês tâu vênhx huôv chax chês jông mak tsênhv paz chuôz zis muôx cxaz phênhv sâu txix 1,5 txos 2 tsov đeiv iz luz hlik txix hâux lưv muôs têx xiv huv pax ntâuz chax chês”.

          Lơưr zơưv Zax A Lung, Phưv Chủ tịch UB xã Tả Phìn: Nhiv no, hâux lưv xơưk pax ntâuz tưz chox lok phênhv sâu trâu tsôngv box Tả Phìn- iz qơư muôx vênhx huôv Cho jông. Chêx cuk no muôx pos Lò Sử Mẩy li gôngr côngv lox, viv txơưv tưz muôx hnuz nhôngs siêz, taz sik pos tsênhv sir jos kriê hâux lưv chax chês trâu têx cxênhx nênhs tov kaz no. Ntu zuôr txos, xã tror cxơưz tiês côngz xưv yax mông, vênhv tôngv pox nhuôk sik đros tuôr tsês thiêz huôv tsar hâux lưv uô chax chês, jos hâux lưv uô chax chês chiê tuôr tsês mênhx cxưx li têx xiv huv jông. Tiv zix zuôr zâuv cxaz têx nghệ nhân cxaz chuôz kriê hâux lưv xơưk pax ntâuz trâu tsôngv box Cho ntơưv têx tsêr cơưv sâuv thax tsav:

          “Pêz ntâuk grê siêz nghệ nhân Lò Sử Mẩy li têx gôngr côngv hâur ntu đhâu. Six hơưv zuôr txos pêz tror hu zâuv têx nghệ nhân nhiêv nênhs Cho li hâux lưv xơưk pax ntâuz cxaz chuôz kriê trâu têx mê nhuôk shux xênhz xơưk ntơưv têx tsêr cơưv, đhâu co paz têx shux xênhz pâuz đuô lok zuk mênhx cxưx li hâux lưv chax chês thiêz tuôr tsês, phuôx huiz vênhx huôv mênhx cxưx jông”.

          Shông no tưz muôx 70 shông ntâu hnuz nhôngs, tsi sei đrơưv li ntu tov ntêx lơưv thiêz taz sik pos Lò Sử Mẩy tsênhv sir jos xơưk pax ntâuz đros siêz xar njôngr uô li chas chiê tuôr tsês tâu mênhx cxưx li hâux lưv xơưk pax ntâuz chax chês, paz têx tuz nhuôk tov kaz no nhiêv thiêz sir jos tuôr tsês hâux lưv no./.

(Thiều Nghiệp-Txâur Vax cxeik nhênhv)