Khu ching kram (pin tối chêng pro [ă kơlá) châ pơkâ tiô kơxo# leh, hmâ ai 5, 7 lơ 9 to tơku\m, xuân ai drêng troh 19 to. Rêm to ching kram ai chuât phá tơ-ê dêi pó. Drêng tâi tâng chuât môi hdroh kô chiâng tơdrá ki ro tơniâ.

Tiô nghe# nhân Aê Áp, ối a cheăm Ea Tul, tơring }ư Mgar, kong pơlê Dak Lak, tơdroăng pro tu\m khu ching kram cho pá puât, thế hlê ple\ng nhên. Nghe# nhân thế mot tung kong rah mâu kơlá ki krâ, kân le\m, chiâng chuât le\m. Kơlá klêi ko thế têng dâng 2 khế. Ki xo\n dêi klo\ng kơlá dâng 29 – 45 cm, kân rơdâ sap 7 – 9 cm. Rêm klo\ng kơlá mê chuât phá tơ-ê dêi pó. Nghe# nhân Aê Áp tối ‘na túa pro ching kram:

‘’Klêi ko kơlá mê pâ klo\ng kơlá tiô pin vâ, klêi mê têng khăng, pâ pro 6 to lơ hên tâ mê ăm tơdâng tơ’mô. Têng khăng păng ‘nâng, mê gá chuât nếo le\m. Mâu kơlá ki pâ thế kê ăm gá le\m môi tiah dêi pó, ki ‘nâng ‘nâi lơ xo\n tiô ki chuât xiâm lơ ki [è (pơtâ tơdrá ki pro\ng prông phá tơ-ê dêi pó). Drêng hiăng pôe, klê mê krếo dâng 2 ngế rơtế tôu ngăn chuât hâi le\m tro lơ ôh’’.

Rêm ching kram gá chuât phá tơ-ê dêi pó xua mê nghe# nhân ki pro thế ‘nâi tơmâng ki chuât, ko\ng [ea\n [e\ng vâ pôe, kê kơlá, klo\ng kơlá [a\ ki má lối châ hlo tơdroăng ki chuât tá hâi tro vâ re\ng ‘mâi rơnêu. Drêng ching kram hiăng kêi đeăng, kal lôi dâng 5 khế, xua kong prâi mê ki chuât dêi kơlá gá xuân hơ’lêh. Drêng mê, nghe# nhân ki rơnêu ăm chuât i le\m kô pôe ‘nâng ‘nâi klo\ng lơ xúa hơkê pôe klo\ng kơlá.

Nghe# nhân Am^ Hrơi, ối a cheăm Ea Tul, tơring }ư Mgar, kong pơlê Dak Lak, sôk ro tối: Nah, drêng tá hâi ai chêng koăng, mơngế Rơđế chiâng pro ching kram. Kố cho môi khu ching ki phá má môi bu hdroâng kuăn ngo Rơđế tê nếo ai:

‘’Ching kram xua tơná pin pro dêi. Á hâk vâ ki chuât dêi ching kram. Ching kram ku\n le\m. Chuât xơtó troh hơngế. Chêng koăng gá kơnâ, [a\ thế hriâm to\n, tơgôu gá hôm tâ mê nếo’’.

Tô mơđah ching kram (chêng kơlá)

Drêng mơđah tơbleăng, mơngế ki tôu kêp klo\ng kơlá a péa pâ plâu chêng, ‘măn kơlá ối tơdrăng [a\ víu tru\m klo\ng kơlá, môi ko ‘măn a plâu, môi pâ ko râng [a\ ko\ng peăng hơ’êo. Ko\ng peăng hơ’vá râng loăng tôu vâ chuât ing klo\ng kơlá. Tôu ching tiô rơ-rêk pin tơgôu. {a\ vâ ăm chuât le\m thế ối vêh ki kiăng-kơpeăng ko\ng râng kơlá.

Khu ching kram xuân chuât môi tiah chêng koăng. Laga, ching kram achê [a\ tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ Rơđế, xua gá tơ’lêi hlâu tung tơgôu [a\ kế ki pro tơ’lêi tăng há. Nghe# nhân Aê Zim, ối a [uôn Kniêt, cheăm Ea Ktur, tơring }ư Kuin, kong pơlê Dak Lak, tối ăm ‘nâi:

‘’Chêng koăng mê tơgôu drêng xối xeăng lơ drêng mơdâm kiâ mê chiâng mơ’no vâ tơgôu. {a\ ching kram mê vâ xah drêng lâi xuân chiâng vâ xah, ôh tá ai mơdât ki klâi, tơmeăm xah môi tiah mâu têng nêng, taktar [a\ ki ê hía. Ching kram xuân xah hêi tơdrá môi tiah chêng koăng, xuân chiâng xah mâu [ai hdroâng kuăn ngo Rơđế ton nah, ngăn tiô tơdroăng hlê ple\ng chiâng tôu dêi mơngế xah. Laga chêng koăng mê thế rôe, [a\ ching kơlá kô chiâng pro xêh’’.

{a\ hên tơdrá [a\ rơ-rêk tôu ro rih, ki chuât ching kram ôh tá xê to tơdroăng hơdruê, xah hêi klêi kơ’nâi chôu pêi cheăng tơbrêi tơbrêh, mê cho nâl tơpui, tơdjêp hiâm mơno mơngế [a\ tơdroăng loi t^ng. Xua mê ching kram châ xúa tung hên hâi leh mơd^ng dêi pơlê, t^ng, xối xeăng dêi mâu rơpo\ng Rơđế.

Laga, ki châk dêi ching kram ôh tá ton, bu dâng 3 hơnăm mê chuât ôh tá le\m tro xêo, xuân ôh tá chiâng vâ ‘mâi rơnêu, tơdrêng amê tung pơlê pơla iâ mơngế chiâng pro [a\ hnê tôu ching kram. Xua mê ki le\m phá tơ-ê ching kram hdroâng kuăn ngo Rơđế rế hía rế hía lôi, pơkâ thế ai mơ’no liăn hnê mơhno teăm tơdrêng vâ rak vế, mơnhông mơdêk./.

Zawut chêh

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng