Tíu ôm hyô tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO Dak Nông kân rơdâ 4.760 km2, ối tung 6 tơring, pơlê kong kơdrâm dêi kong pơlê. Tíu kố ai hên khu kiâp hmốu ngo on ki kân má môi Đông Nam Á, ai tơmeăm khoăng dêi mơngế chal vâi krâ roh ton nah, preăng hlo tung mâu kiâp hmốu ngo on tung lâp plâi tơnêi. Kố cho kơpong tơnêi ki ai hên khôi túa, vêa vong dêi lối 40 hdroâng kuăn ngo, môi tung “Tíu ki rak vế - tôu mơđah chêng koăng Tây Nguyên - Tơmeăm khoăng ki kơnía git dêi tơmeăm khoăng hdroâng mơngế”. Mâu kơpong ki rak vế tơmeăm khoăng kơnía Nâm Nung, Kơdrum Kong ilâng Tà Đùng, kong kế nhâ loăng ki lĕm mơnâ Dray Sap rak vế mâu tơmeăm khoăng ki kơnía git ki akố xo ai, hên tơmeăm kong kế, nhâ loăng rơtế ƀă hên mâu tơmeăm khoăng lĕm ro ê...

Rêm măng tĭng vâi djâ 2 troh 3 khu tơmối mot ôm hyô a Krông Nô-cho kơpong ki xiâm dêi Tíu ôm hyô tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO Dak Nông, jâ Lý Mai Ly, kăn pơkuâ ngăn tíu ôm hyô homestay Tơng Jŭ, kong pơlê Dak Lak ai hơ’muăn tối: kơpong tơnêi tíu kố cho tíu ki hơniâp ro ai tơdroăng ki mơnguân tơmối tung tơnêi têa pin ƀă kong têa ê rơhêng vâ troh ôm hyô ngăn.

“Á hiăng djâ hên khu ôh ta pâ to lâi khu troh a Krông Nô ôm hyô. Apoăng cho túa ki hum tung kong, mê ôh tá xê chu hum tung têa krông tiah hmâ, mê cho vâ ăm mơngế ki vâ tí tăng ‘nâi plĕng ‘na kong kế, ngo ngối, prôk chêng a kong ngo ilâng, tơmâng idrâp têa krông, xí têa chuât. Ki má péa nếo, cho tơdroăng ki vâ tí tăng ‘nâi plĕng ‘na kiâp ngon hmốu, mơngế ki krâ má môi ai 76 hơnăm, ki kŭn má môi ai 2 hơnăm, vâi pơrá mot troh tung dế kiâp hmốu, cho tíu ki ai tơmeăm khoăng dêi vâi krâ roh nah, mê cho kiâp C3 ƀă kiâp C6”.

Tíu ôm hyô tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO Dak Nông ai hên khu kiâp hmốu ki kân má môi Đông Nam Á, ai tơmeăm khoăng chal krâ nah ki preăng hlo tung lâp plâi tơnêi

Mâu tơdroăng ki châ lăm mot ngăn a Tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO Dak nông hiăng pơchôu ‘măn ăm tơdroăng ki lĕm krip  tơviah ăm ngế ki hriăn plĕng, inâi cho Phạm Thị Trầm, Viê̆n Điă lĭ Nhân văn, Viê̆n Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam:

“Ki xiâm dêi tơdroăng ôm hyô mê cho lĕm ro păng ‘nâng, ai tơmeăm ki ôm hyô tơtro khât, mot tung kiâp, lăm pôu ngăn mâu ƀăng klâng báu, ki rơhêng vâ tối cho ‘na túa ôm hyô tơmeăm khoăng ki lĕm tro. Pakĭng mê, ai hên tơmeăm khoăng ‘na chiâk deăng mơni kô châ mơnhông ‘na gum ăm tơmối. Krê mơngế krê á hên hiăng hên hdroh mot tung Krông Nô mê pơrá rôe phái ing mê djâ vêh a Hà Nội. Ki păng ‘nâng cho kal păng ‘nâng”.

Tơdroăng ki khéa hơ’nêng dêi tơmối akố drêng troh a Tíu ôm hyô tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO Dak Nông, xua tíu ki kố ta hâi ai tíu mơdró vâ vâi châ ối ton hâi. Pôa Lê Văn Hà, Viê̆n Điă lĭ Nhân văn, cheăng tung Viê̆n Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam ai tối nhên, ôh tá ai tíu ki koi pối pơtê, ta hâi ai mâu hngêi tê mơdró mâu tơmeăm khoăng ki tơviah dêi kơpong kố, hngêi trăng, troăng prôk ta hâi tơxâng, tơdroăng tơ’mot tơmối mot ôm hyô a Krông Nô, Dak Nông xuân ối pêi pro ki ku kŭn, tí tăng mơjiâng pro dêi xêh, ta hâi tro túa ki kân ki xiâm. Mê tơring, kong pơlê kal athế ai túa cheăng mơjiâng pro ki mơdêk kân ó luâ tâ kơ mê nếo, ai troăng hnê thế mâu rơpŏng hngêi, khu pêi cheăng tơrŭm ƀă khu mơdró kâ rơtế mơdêk mơjiâng tơmeăm khoăng, tơdroăng ki krê dêi xêh a kơpong kố, tơxâng ƀă tơnêi hmốu ki ôm hyô dêi lâp plâi tơnêi, mơjiâng ƀă tê mơdró mâu tơmeăm ki a kơpong kố ai krê xêh, phá tâ kơpong ki ê mê nếo tơngah tơmối mot ôm hyô hên:

“A Krông Nô á xiâm hlo mâu rơpŏng hngêi mơnúa tí tăng bro xêh tơmeăm ki tơ’mot tơmối mot ôm hyô mê. Ki má péa, mâu khu tơrŭm cheăng tá hâi mơjiâng pro klâi ôh, ki má pái ki kal, mâu khu mơdró kâ xuân ôh ta hâi mơjiâng pro ki klâi. Dế nôkố tâng rơhêng vâ mơjiâng pro tơmeăm tơ’mot tơmối mot ôm hyô mê athế mâu khu râ ki mê tơrŭm dêi pó”.

Pôa Nguyễn Xuân Danh, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan tơring Krông Nô ai tối, tơdroăng tơ’mot tơmối mot ôm hyô a kơpong tung dế Tíu ôm hyôh tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO Dak Nông xuân dế ối tơkôm ing tơdroăng vâ mơjiâng pro tơmeăm khoăng. Dế nôkố, mâu tơdroăng ki tơvâ tơvân ai tơdjâk troh tơdroăng  mơdrếo xo tơnêi tíu, troh a kong kế, kong pơlê, tơring dế chôa ‘lâng pơhlêh mâu túa ki vâ tơ’mot tơmối mot ôm hyô, kal păng ‘nâng tơdroăng ki mơ’no liăn mơjiâng pro tro tơdroăng ing tơdroăng tŏng gum dêi khu mơdró kâ:

“Ngin ai báu phái Ƀuôn Choah, plâi ƀơr ngo on, mâu plâi kâ Krông Nô, klêi mê, sâm cau ƀă hên mâu plâi ki ê cho mâu túa ki ngin dế pêt mơjiâng. Klêi mê, ngin kô mơjiâng pro troăng prôk troh a mâu kiâp hmốu ki vâ tơ’mot tơmối mot ngăn, tơring xuân dế pâ thế tơdroăng hnê mơhno dêi Khu ngăn ‘na túa lĕm tro, tơ’noăng ivá ƀă ôm hyô dêi kong pơlê”.

Ôh tá tŭm mơngế, kế tơmeăm ƀă tô tuăn xâu lơ tro xôi luât pơkâ ‘na rak vế tơmeăm khoăng, tơnêi hmốu xuân cho tơdroăng ki pro mơdât vâ po rơdâ tơdroăng ôm hyô a kong pơlê Dak Nông, xua mê, khoh ta hâi kâi châ mơnhông tơdêi ing inâi Tíu ôm hyô tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO. ‘Na tơdroăng kố, Phŏ Yăo sư, Tiê̆n sih Trần Tân Văn, ngế ki hnê mơhno cheăng ăm Tíu ôm hyô tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO ai hnê tối:

“Ngin hiăng hdró mâu tơmeăm khoăng vâ pin tơ’mot tung tơmeăm khoăng ki châ pơtối chôu ‘măn ƀă mơnhông tơdroăng cheăng ôm hyô; ƀă mâu tơnêi tíu ki ê pin kô chiâng vâ mơnhông pêi cheăng kâ tiô kơ tơdroăng ki tơtro ƀă pơlê pơla, lĕm tro ƀă kong prâi, tơnêi tíu. Hnối mơjiâng pro mâu tơmeăm khoăng mơnhông cheăng kâ rêh ối, tê mơdró kâ tơtro ƀă tơnêi tíu hmốu kố”.

Jâ Tôn Thị Ngọc Hạnh, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Dak Nông tối ăm ‘nâi, kong pơlê hiăng ai troăng hơlâ tŏng gum ăm mâu rơpŏng hngêi, pơlê pơla hdroâng kuăn ngo tung rak vế ngăn tơmeăm khoăng tiô khôi hmâ, mơjiâng pro túa homestay. Mâu troăng hơlâ ki kơjo gum, tơ’mot kơxô̆ liăn dêi khu mơdró kâ, tơdroăng bro hlá mơ-eá xuân tơ’lêi hlâu. Kong pơlê xuân hiăng mơjiâng po inâi tung internet mơhno tíu ôm hyô, tung mê ai tá kơxô̆ phôn vâ hnê tơdjâ troăng prôk ăm tơmối troh mot ôm hyô troh a tơrêm tíu tung Tíu ôm hyô tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO Dak Nông, ai rơkong hnê tối nhên rơhí rơhó. Jâ Tôn Thị Ngọc Hạnh tối ăm ‘nâi tơ’nôm:

“Tơdroăng ki kố cho tro ‘ló ‘nâng mê ngin hiăng pêi pro mâu tơdroăng mê adrên ƀă mơnhông tơnêi tíu ôm hyô akố, ai 3 troăng ki mot ôm hyô, dó inâi: Rơngê rơngối on ƀă têa, Tơdrá lĕm tro dêi hyôh khía nếo, Idrâp chuât ing kơdâm tơnêi; ƀă tơrêm troăng prôk tiô mê ga ai tá inâi tơrêm tơmeăm khoăng. Ngin dế ai tơmeăm khoăng ki kân mơhno tối ăm ngiâ méa ƀă tơdroăng ki lĕm tro la ga xuân kơnía ‘na khoa hok vâ gum ăm mâu tơmối mot ôm hyô. Ngin xuân dế krếo thế khu mơdró kâ mơ’no liăn mơjiâng pro, mâu khu mơdró kâ ki ai liăn hên, ai tuăn mơno rơkê kô kâi vâ mơnhông tơdroăng mơjiâng tơmeăm khoăng vâ tơ’mot tơmối mot ôm hyô akố”.

Tíu ôm hyô tơnêi hmốu lâp plâi tơnêi UNESCO Dak Nông akố cho tíu ki tơkŭm mâu tơmeăm khoăng, mâu tơdroăng ki kơnía ‘na tơnêi tíu, hmốu, tơmeăm khoăng roh vâi krâ nah, túa lĕm tro, mâu loăng pơlái, kong kế, nhâ loăng ki krê xêh dêi kơpong kố. Pói tơngah, mâu tơmeăm kố kô châ pơtối mơdêk, vâ Dak Nông pơtối châ mơnhông ó rơdêi, khŏm mơ-eăm chiâng kong pơlê châ mơnhông khât a hơnăm 2030 ah dêi kơpong Tây Nguyên môi tiah Tơdroăng pơkâ dêi Hneăng hôp kân mâu kăn Đảng ƀô̆ kong pơlê Dak Nông roh má XII.