Vâ ai drôu xiâm ki xăng le\m ‘mr^t mơngế M’nông hmâ hbrâ pêi pro krâu khât ing mâu tơdroăng cheăng ki tơx^n. Ki apoăng cho mơjiâng pló drôu. Vâi krâ-nho\ng o athế mot tung kong, vâi lêa xo kơtôu loăng kong, nâl M’nông tối dêi ‘’dong bom, dong brun’’ djâ vêh a hngêi têng i khăng, klêi mê, pêi i liê. Pơtối mê nếo, hbrâ phái tơxông (‘nhiăn), phái tê, klo#ng, hăng, kơtếo, kơchâ tâm tơchuôm [ă tung hdro, tung kơthau dâng tơdế hâi nếo pêi ăm i liê. Vâi krâ tơvât mâu tơmeăm ki mê [ă lếo têa iâ, pế ăm ga chiâng kế ki kơ-[êl. Klêi mê nếo, vâi meăn pló mê tơ hơto [ă hơ’răng kăn chêng. Klêi mê, vâi xo kơxái, lơ rái, kơlêa phêa pâk xúa mâu plóu ki mê, djâ têng khăng a tô ăm ga ki kơtô.

Vâ ‘nâi pló ki mê hâi hiăng tơxâng vâ pế drôu há lơ ôh, vâi athế pế mơnúa a vó ki ku\n. Klêi kơ’nâi pế châ 1 pơla măng t^ng, vâi mơnúa ôu dêi xiâm drôu ki ku\n mê, tâng hiăng xăng le\m mê vâi kô xo pló mê vâi pế hên. Xua tơdroăng ki kal drôu xiâm kố ga ai plâ hơnăm, vâi lôi ré ton ôu rế xăng le\m, xua mê, mâu rơpo\ng ki mê kô pế tâi tâng mâu pló ki hiăng pro. Vâi rah hâi ki pơtê chiâk deăng, tơku\m tâi tâng mơngế tung rơpo\ng hngêi vâ rơtế pế drôu.

Jâ U Wit, ối a cheăm Ea Huar, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak mơnhên tối, drôu xiâm xăng le\m lơ ôh, ngăn tiô kơ tơdroăng ki rơkê dêi ngế ki pêi viâ, pro mơjiâng pló:

‘’Vâi pế drôu athế hbrâ rơnáu ăm i tu\m, i nhên, môi tiah ai tơdroăng kal tung rơpo\ng hngêi, ki hdrối tâ pin athế pế mơnúa pló ki pin hiăng pro, vâ ‘nâi pló ki mê le\m lơ ôh. Pế mơnúa [ă vó ki ku\n ton ai 3 hâi klêi mê, ‘no ôu mơnúa ngăn, tâng pló ki pin hiăng pro mê ga xăng le\m, kơ’nâi mê, kô xo tâi tâng mâu vó kân vâ pế drôu. Pế ‘măn lôi tung hngêi i hên vâ hbrâ ăm drêng tung rơpo\ng hngêi ai tơdroăng ah kô ‘no mâu drôu xiâm ki mê vâ ăm vâi, lơ ôu dêi tơná’’.

Ngăn tiô kơ tơdroăng ki rơpo\ng hngêi ki mê ai, vâi pế hên lơ iâ drôu xiâm tiô tơná vâi krâ. Hngêi ki ai vó, ai phái hên, vâi pế hên, hngêi rơpo\ng ki ai iâ, vâi pế iâ. Tơmeăm ki vâ pế drôu hmâ hlo cho phái [ă alâi.

Mâu vó ki vâ pế drôu xuân athế hbrâ hdrối. Vó athế xếo i krúa, klêi mê, têng a tô ai 1 hâi. Tâng kong ôh tá tô mê athế têng a chê kơnoh on, vó drôu athế x^ng le\m, pế drôu ga nếo xú le\m, ôh tá chôu, ôh tá xú ‘’mêi.

Vâi krâ pế hmê, lôi hmê chía ngê ‘nôi nếo tơvât pló. Drêng hiăng tơvât pló tung hmê mê, vâi nếo tâ tung vó, xúa ché, lơ mâu chhá vâ pâng a ngâ vó ăm i xi, vâ ki xú le\m ga pôi tá châ lo pá kong, vâ pông, chiêk ga ôh tá tro phong. Drôu xiâm drêng pế ‘măn lôi dâng 10 hâi kô chiâng vâ ‘no ôu. Tiô jâ U Hlim, ối a cheăm Ea Huar, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak tối, tâng lôi rế ton mê drôu thăm rế xăng le\m, xua mê, ai mâu rơpo\ng hngêi ki ‘nâ vâi pế drôu xiâm hên ‘nâng:

‘’Rêm hdroh pế ai dâng 5 troh 6 xiâm, tâng vâ tối ối iâ, tá xê pin ai tơdroăng mê nếo pế, pin athế pế chôu lôi amê, hbrâ rơnáu ăm dêi rơpo\ng hgêi drêng kal kô ‘no dêi drôu xiâm. Pơtih ai nho\ng o ing hơngế troh, hngêi ai tơdroăng xối rơkâu xeăng, lơ tung pơlê ai mơngế hlâ, ai tơdroăng pơkoăng o\ng mế mê pin athế ‘no dêi drôu xiâm vâ veăng kum nho\ng o. Vâi kơnốu lơ vâi kơdrâi pơrá chiâng pế drôu xiâm’’.

Vâi o hdroâng M’nông nếo pho#m vâ xông kân, tá hâi ai pú hmâ, vâi o xuân hiăng tí tăng hriâm xêh tơdroăng pế drôu xiâm, vâi hriâm dêi ing nôu pâ, jâ pôa, [ă ‘nâi hơ’lêh túa pế drêng hdrối mê pế ôh tá le\m. Drôu xiâm ôu kô tâ xú le\m, xăng ‘mr^t drêng xú kơtô loăng ‘’dong bom, dong brun’’, tâ ki hế dêi klo#ng, hăng dêi hăng [ă ngeăm dêi têa kơtếo. Xua ti mê, tâng pế drôu lối ngeăm, lối chôu, mê vâi tối ôh tá hâi le\m.

Jâ U Hlim phiu ro tối tiah kố: Kuăn kơdrâi M’nông drêng tro hơnăm xo dôh mê vâi athế ‘nâi pế drôu xiâm. Drôu ki le\m cho tơdroăng rơkê ing kơpeăng ko\ng, khât kơhnâ dêi vâi kơdrâi, cho ngế ki rak vế rơpo\ng hngêi, tơdjâk rêm ngế tung rơpo\ng hngêi.

‘’Sap ing 14, 15 hơnăm á hlo dêi jâ, nôu, [ă nâ á hmâ prế drôu, mê á khoh hriâm tiô [ối. Drêng mê, á ối tơx^n tá hâi xo dôh. Drêng troh a hơnăm ki á pế drôu hiăng rơkê, drêng mê á nếo xo on veăng. Hdrối vâ tăng dôh á athế rơkê pế drôu vâ ai tơmeăm ki têk ‘no a hâi ki phiu ro kân krip dêi tơná. Nôkố, á xuân hmâ hnê túa pế drôu xiâm ăm dêi kuăn kơdrâi, cháu kơdrâi. Ki kố ga hiăng ai sap ing rơxông hdrối nah, ôh tá păng lôi’’.

Drôu xiâm cho mơhno túa le\m tro ôh tá păng lôi tung tơdroăng rêh kâ ối dêi hdroâng mơngế M’nông. Tá xê to tơmeăm ki vâ rơkâu xối ăm to khu xeăng, mê ối cho vâ mơhno tu\m têk tơdroăng ki tơru\m tung pơlê pơla, hiâm mơno mơjo pâ dêi ngế kăn rơpo\ng hngêi [ă nho\ng o, tơdroăng ki rơkê dêi mâu ngế tung rơpo\ng. Tâ tá  kơnoh on, drôu xiâm ga vâ mơhno tối hiâm mơno mơjo pâ dêi kuăn mơngế, mâu vâi krâ kô hơ’muăn tơdroăng xôi kiâ, rơngêi rơngoh, hdrôu, vâi droh rơtăm kô rơngêi ting ting plâ hâi plâ măng troh kong gâ.

H’Thi Rơya chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng