Drô troăng kân Hồ Chí Minh mot peăng Hdroh, lo pá Kơnho\ng tơnêi têa troăng ki tơkâ luâ tơring Ngọc Hồi, Đăk Glei dêi kong pơlê Kon Tum, mơngế ki re\ng châ ‘nâi, châ hlo kô hlo ing hơngế pá kơdâm hngêi trá dêi mơngế Jeh-Triêng mâu hdréa ki vâi hdrâ dêi lế le\m, tơdrăng, tơ’mô. Phá tơ-ê [ă mâu tơmeăm tung hngêi cho tơmeăm tơdjuôm dêi rơpo\ng hngêi, laga, ngế ki xiâm pơkuâ rak dêi mâu kât hdréa ki hên cho bu krê dêi ngế vâi droh tê. Xua ti mê, bu kal prôk tâ tá pơlê, riân châ to lâi hdrâ hdréa mê kô ‘nâi ai to lâi ngế vâi droh ki hiăng tro hơnăm vâ tăng xo dôh.

{ă mâu vâi droh Jeh-Triêng hâi pơko\ng vêh dêi hngêi dôh, liăn ngân, mêa hâu ôh tá ai, la hdréa cho tơmeăm ki ôh tá păng lôi. Pôa A Chơ, krâ pơlê Đăk Ung, cheăm Đăk Nhoong, tơring Đăk Glei tó [ă tối tiah kố, hdréa ki mê cho hdréa ki vâ tăng dôh, hdréa vâ tơxêo, diâp o\ng mế. Kố cho xiâm kối ti lâi kuăn droh Jeh-Triêng ngăn hdréa cho tơmeăm dêi tơdroăng tơkêa hdró vâ tăng dôh:

‘’Kong prâi tung kong kố ga hngiú, on ga tơtô. Pôu hdréa, pế hmê, pơchên kơchâi, pế tơpăng. Hdréa ga xuân môi tiah báu, phái. Athế ai on mê nếo chiâng ai tơdroăng rêh’’.

Hdrối nah, drêng kong kế ối hên, tơdroăng lăm kếo pâ loăng tá hâi tro mơdât dêi luât rak ngăn kong, mê loăng ki vâi droh Jeh-Triêng hmâ lăm pâ hdréa cho loăng kơxá. Loăng kơxá ga kơtô la tơdrăng le\m, tơ’lêi pâ hneăng [ă drêng pôh tung on ga ai khâng hên, khâng ton. Pơxiâm troh a hơnăm ki vâ tăng hmâ vâi rơtăm, pơxiâm ‘nâi tơdroăng ki pro tơhmâ, troh tá tơdroăng ki hơniâp ro tung on veăng, mê hnoăng cheăng ki apoăng dêi mơngế droh Jeh-Triêng athế pêi mê athế mot tung kong vâ tăng hdréa.

Vâ khoh châ ko hdréa ki vâ chiân diâp ăm vâi krâ peăng hngêi kơnốu, mê ngế droh athế tơkâ luâ hên tơdroăng ki pá puât, mơdoh hên chôu phut tá hiâm tá mơno, xua mê, hiăng pro hdréa, môi tơmeăm khoăng ki hmâ trâm hlo, hmâ achê [ă tơdroăng rêh ối rêm hâi chiâng tơmeăm khoăng ki kơnía dêi tơdroăng pơxiâm pro hmâ troh a xo on veăng.

Kơxiâp iâ tâng ối tíu ‘măn hdréa ki tơkêa tăng dôh tơhrâ tơxêo o\ng mế, hdrâ hdréa akố hiăng hên hơ’gok hơ’gâ luâ tâ kối xiâm priât ki huăn achê mê, Y Nhớ hơnăm kố hiăng 24 hơnăm tối tiah kố:

‘’Kuăn droh Jeh – Triêng sap ing 15 hơnăm athế ‘nâi lăm ko hdréa. Ko hdréa ki vâ iâ hlái ai sap ing 400 troh 500 kât mê nếo mơhno tối tơdroăng ki rơkê dêi vâi droh Jeh-Triêng. Kal athế ai ivá, kal athế ai tơdroăng ki rơkê khât dêi kuăn droh Jeh-Triêng mê nếo châ xo hdréa hên’’.

Tơdroăng ki lăm ko xo hdréa dêi mâu vâi droh Jeh-Triêng ga kô mơdoh hên chôu phut, hâi khế, thăm nếo kô tâi plâ hơnăm. Châ ko hdréa rế hên, pâ rêm to loăng hdréa tơ’mô dêi pó, rêm kơlêa, rêm ‘noăng pro ti lâi ăm ga rế le\m rế tơ’lêi vâ pôh tung on, ing mê thăm rế mơnhên ngế droh ki mê ai ivá, rơkê, kơhnâ, hâk vâ pêi cheăng. Mâu vâi rơtăm ngăn khu hdréa mê kô pơkâ tơdroăng pói rơhêng vâ dêi hiâm mơno tơná.

Pơko\ng hiăng hên hơnăm, nôkố hiăng ai 2 ngế kuăn, la ngoh A Kham, pơlê Dục Nhầy 2, cheăm Đăk Dục, tơring Ngọc Hồi xuân ối pâ vế nhên hâi pơko\ng roh mê nah, mâi ngoh [ă pú hmâ hiăng pôu 100 kât hdréa troh chiân ăm peăng hngêi ngoh. A Kham đi đo hâk tơngăm dêi ngế kơdrâi tơná:

‘’Hlo hơ’gok hơ’gâk hdréa tiah kố á hâk tơngăm dêi kơdrâi ‘nâng. Xua hlo kơdrâi á ai ivá rơdêi ‘nâng. Ki má péa nếo cho rơkê [e\ng [eăn, kơhnâ, mơ-eăm. Á ‘ló hâk tơngăm dêi ngế kơdrâi ki kơhnâ khât tung pêi cheăng, pêi viâ tung rơpo\ng hngêi’’.

Tơdroăng rêh ối dêi mơngế Jeh-Triêng nôkố ôh tá xê to kơnôm tơngah hên to mâu hdréa tê. Mâu kơmăng kong hngiú hiăng ai bung, duh ki tơtô. Tơdroăng pế pơchên kế tơmeăm, pá k^ng hdréa xuân hiăng ai on tơhrik, on gas vâ hơ’lêh, la [ă hdréa xuân cho tơmeăm ki ôh tá păng lôi dêi rêm ngế vâi droh Jeh-Triêng. Tơdroăng ki ‘ló ro akố, túa tơlá ki kố ối châ tơná kuăn pơlê rak vế, pơcháu hnoăng cheăng ki chiâng ‘mâi hơ’lêh vâ ga tơtro [ă tơdroăng rêh kâ ối chal nếo [ă tro tiô luât hiăng pơkâ nốkố.

Nâ Y Châu, ối a Đăk Ba, cheăm Đăk Dục, tơring Ngọc Hồi cho môi tung mâu ngế vâi droh ki djâ troăng ahdrối tung tơdroăng ki ko hdréa loăng ‘mốu vâ hơ’lêh loăng kơxá vâ pro hdréa ki diâp o\ng mế, tối nhên tiah kố, ko hdréa loăng ‘mốu pro hdréa diâp o\ng mế ga tơ’lêi [ă hnối châ mơnhông mơdêk cheăng kâ dêi rơpo\ng hngêi:

‘’Nốkố, ngin hmâ lăm ko xo hdréa ing loăng ‘mốu ôh tá xê eâ lăm tung kong ko loăng. Ko hdréa loăng ‘môu vâ diâp o\ng mế cho tơ’lêi hlâu tâ. Tơdroăng mê xuân châ mơdêk cheăng kâ tung rơpo\ng hngêi’’.

Ti xê to tơmeăm ki kơnía tung diâp o\ng mế, mê hdréa diâp o\ng mế dêi mâu vâi droh Jeh-Triêng ối mơhno tối ‘na hiâm mơno ki rơkê hlế, [e\ng [eăn dêi môi ngế mế. Tung hâi pơko\ng, ngế mế [ă pú hmâ pôu hdréa lăm pleăng ăm nôu pâ peăng hngêi kơnốu. Ngế ki châ ăm hdréa mê kô hâk mơnâ, mơjo phe\ng dêi hdréa ki mê, bu xo hdréa ki mê ‘mêng on tung mâu hâi ki leh kân dêi rơpo\ng hngêi.

Hâi kố, hơ’lêh tơdroăng ki lo lăm ko xo hdréa tung kong, mê mâu vâi droh Jeh-Triêng hiăng ‘nâi ko xo loăng hdréa ki tơná vâi pêt mơjiâng dêi, [ă hdréa loăng ‘mốu klêi kơ’nâi lêa xo kơtôu ga tê. Tơdroăng lăm ko hdréa cho hnoăng cheăng krê dêi mâu vâi droh ki hngăm hngo, mê nôkố, kơnôm ai tơdroăng veăng kum dêi mâu ngế tung rơpo\ng hngêi [ă pú hmâ. Kơxo# hdréa ki dâng hr^ng kât, hr^ng pôu mê hiăng chía kơdroh nốkố.

{ă tơdroăng ki hlê ple\ng, ‘nâi nhên dêi rêm rơxông, rêm chal mê Hdréa hdró o\ng mế-Tơmeăm ki tơkêa xo dôh dêi vâi droh Jeh-Triêng cho tơmeăm ki kơnía git dêi tơdroăng pro hmâ dế pơtối châ mâu vâi droh Jeh-Triêng rak vế, ‘măn chôu, pơcháu hnoăng cheăng kố tung tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi.

Um xup: Hdréa hdró o\ng mế-Tơmeăm ki tơkêa xo dôh dêi vâi droh Jeh-Triêng

Ngế ki rak ngăn dêi khu hdréa ki hên cho kuăn drôh Jeh-Triêng. Pơxiâm tro hơnăm tăng on veăng, ‘nâi tơdroăng ki pro hmâ, troh tơdroăng ki hơniâp ro tung rơpo\ng hngêi mê hnoăng cheăng ki apoăng vâi droh Jeh-Triêng kal athế pêi pro mê cho lăm tung kong tăng ko hdréa. Xua ti mê, bu kal prôk tâ tá tung pơlê, riân châ to lâi tíu ki ‘măn hdréa mê kô ‘nâi ai to lâi ngế droh ki vâ pơxiâm diâp o\ng mế.

{ă mâu vâi droh Jeh-Triêng hâi pơko\ng châi peăng hngêi kơnốu, liăn ngân, mêa hâu ôh tá ai la ôh tá păng lôi hdréa diâp o\ng mế. Hdréa cho tơmeăm ki vâ tăng xo dôh, hdréa vâ tơkêa tung hâi diâp o\ng mế. Tí xê ngăn hdréa mê to tơmeăm kơnía dêi tơdroăng pro tơhmâ, hdréa cho tơdroăng hdró tơkêa o\ng mế dêi mơngế droh Jeh-Triêng, mê ối cho vâ mơhno tuăn hiâm mơno ‘nâi rơkê, hlế kơ nôu pâ, vâi krâ.

Hâi pơko\ng ngế mế [ă pú hmâ pôu hdréa lăm chiân ăm nôu pâ, hdroâng hdrê peăng hngêi kơnốu. Ngế ki châ chiân ăm hdréa mê hâk mơnâ păng ‘nâng tơmeăm ki kố, [ă bú chiâng ‘no vâ ‘mâi on tung mâu hâi ki kal dêi rơpo\ng hngêi.

Tơdroăng ki ‘ló ro dêi túa tơlá kố ối châ tơná mâu vâi krâ-nho\ng o akố râng vế [ă ‘mâi hơ’lêh ăm ga i tơtro [ă tơdroăng rêh ối chal nếo [ă Luât tơnêi têa pơkâ. Tơdroăng tăng ko hdréa hdrối nah cho cheăng ki hngăm hngo dêi vâi droh la nôkố kơnôm ai tơdroăng veăng kum dêi rêm ngế tung rơpo\ng hngêi [ă pú hmâ. Kơxo# kât hdréa hdrối nah kal ai hr^ng la nôkố hiăng chía kơdroh.

Khoa Điềm chêh, xup um

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng