Kâu lak [o# to\n chêng vâi kơdrâi Bu Prâng cho kâu lak [o# chêng vâi kơdrâi dêi kong pơlê Dak Nông, tơku\m hên mâu ngế rơkê to\n chêng, hâk vâ ‘na mơhno túa  le\m tro ton nah dêi hdroâng mơngế. Kố xuân cho kâu lak [o# ki ối rak vế [ă mơđah to\n hên [ai goong ki ro tơnía tơviah dêi hdroâng mơngế M’nông.

Tiô Thị Nhum, ngế rơkê to\n chêng, Đô#i trương Đo#i to\n chêng dêi kâu lak [o# tối sap ing hơnăm 2004, mâu vai ‘nâ o tung pơlê hâk vâ ‘na mơhno khôi túa le\m tro ton nah dêi hdroâng kuăn ngo hiăng tơku\m dêi rơpó tối thế mơjiâng môi khu to\n chêng vâ to\n drêng ai tơdroăng po mơd^ng, po leh kân [ă hlối vâ pơtối rak vế khôi túa tơlá ton nah le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo. Tơdroăng ki hrie#n ple\ng [ă hâk vâ dêi vâi nâ o hiăng  châ mâu ngế tung pơlê [ă mâu kăn cheăm pơlê vâ môi tuăn. Sap ing môi péa ngế rôh apoăng, bú tung pơla ôh tá ton, mâu vâi nâ hiăng chiâng to\ng goong, to\n chêng a pơlê hiăng kơhnâ vâ veăng to\n, thăm nếo ối hên vâi nâ o ki ‘nâ mơhé ôh tá chiâng to\n xuân chêh inâi mot tung khu to\n chêng vâ hriâm [ă vâ tơku\m hriâm to\n. Troh nôkố, kơxo# mâu ngế tung khu to\n chêng hiăng tâk troh 23 ngế, ki hên vâi mơđah to\n, mơđah rơkê khât. Nâ Nhum tối.

‘’Khu to\n chêng vâi kơdrâi bon Bu Prâng mơjiâng sap ing hơnăm 2004, klêi mơjiâng tơring Dak Song mê ngin mơjiâng hlối khu to\n chêng vâi kơdrâi kố. Mâu ngế ki ai tuăn tơmiêt mơjiâng [ă hnê to\n ăm ngin cho mâu krâ pơlê, pâ pâ Rin [ă pâ Nhơk, nôkố pâ Nhơk hiăng hlâ. Khu to\n chêng nôkố xuân ối pơtối pêi tro hnoăng cheăng. Tung hơnăm hiăng luâ ai mâu ngế hơnăm hiăng krâ nôkô hiăng hlâ, ki ‘nâ ôh pá ai ivá vâ veăng to\n, xua mê, ngin hiăng hnê ăm mâu vâi o vâi cháu rơxoong nếo, drêng vâi hriâm to\n hiăng rơkê ah kô ăm vâi mot tung khu to\n chêng’’.

Vâ pơtối rak vế tơdroăng hriâm to\n chêng mâu ngế tung khu hiăng thế kơ dôu mơ-eăm hên tơdroăng. Phá tâ mâu kơnôu, mâu vâi nâ  cho nôu, cho kơdrâi thế pêi hen tơdroăng cheăng [ă rak ngăn kuăn ‘ne\ng. Vâ ai chôu toh cho a kơmăng vâ tơku\m dêi rơpó hriâm to\n, hên vâi nâ o thế ‘nâi x^ng xoăng dêi tơdroăng chăng pêi, rơkê pêi viâ hên tơdroăng cheăng tung hngêi. Nâ Thị Pyơn, châ hriâm to\n chêng sap ing hơnăm 1993 nah [ă cho ngế tung khu to\n chêng hơ’muăn:

‘’Ngin mơdoh chôu a pơla drêng châ toh iâ lơ hngêi ki lâi aiu tơdroăng cheăng kal, nâ o ngin hmâ tơku\m to\n chêng, hơdruê xuâng [ă dêi rơpó.

Mê cho hâi chôu ki ngin pơtâp to\n, trâm tơpui tơno [ă hlôi to\n chêng vâ ăm nho\ng o tung pơlê tơku\m ngăn rơtế [ă dêi rơpó pơtê klêi mâu hâi pêi cheăng tơbriêt tơbrêh. Pak^ng mâu [ai chêng ki to\n tiô tơdrá roh ton nah, Khu to\n chêng ngin xuân ối hrie#n to\n lối 11-12 [ai chêng ki nếo, djâ lăm mơđah hên tíu. A ro khât [ă hâk tơngăm păng ‘nâng’’.

Tơdrêng [ă tơdroăng hâk vâ ‘na mơhno túa le\m tro dêi kuăn ngo, mâu ngế tung kâu lak [o# hiăng ôh tá xâu tối, hnê mơhno ăm dêi rơpó túa to\n, tơdrá to\n, túa xuâng [ă troh nôkố hiăng chiâng to\\n hên tơdrá  chêng  ton nah tung mâu hâi po mơd^ng mê cho: hâi mơd^ng tơku\m trâm dêi rơpó kuăn pơlê, leh tơdah tơmối, sôk ro kâ báu nếo [ă hên hâi leh, mơd^ng ki ê lơ to\n mâu [ai chêng tơdrá ki nếo mê cho:  Koh Đảng, Hâk rơnó hơngui, ô eăng lêng, ô eăng Pôa Hồ [ă hên ki ê. Khu to\n chêng châ mơđah hên tíu, veăng mơđah a mau hâi leh kân ki mơhno túa le\m tro to\n chêng, mê cho: Festival to\n chêng lâp plâi tơnêi po a Gia Lai hơnăm 2009-2018: Leh tơ’noăng to\n chêng koăng a Lâm Đồng, Dak Lak [ă hên tơdroăng ki ro dêi mâu ngế to\n cho hiăng mơhno tuăn pâ, mơhno ki le\m tro ăm kô kuăn pơlê.

Nâ Thị Nhum, Đo#i trương Đo#i to\n chêng vâi kơdrâi bon Bu Prâng tối:

‘’Rêm rôh lăm to\n chêng mâu ngế tung khu đi đo to\n tâi ivá tơná rơkê, thmâ tơdroăng xuâng lơ hơdruê, rơngêi, to\n chêng, to\n koăng [ă hên tơdroăng to\n ki ê. Mơhé chêng ki mê gá kân má môi tung khu chêng, hngăm châ chât k^, la vâi nâ o ngin xuân mơ-eăm piăng, mơ-eăm tông to\n chôa ‘lâ ‘lâng, ngin hâk tơngăm khât ‘na khu to\n chêng vâi kơdrâi ngin, mâu vâi pú [ă mâu vâi o ki veăng xuâng [ă to\n chêng râk ro khât ‘nâng [ă hlối hâh git kô tơdroăng to\n chêng. Rêm hdrôh ngin lo a plông hơdruê xuâng to\n dêi chêng tâng mơngế ngăn a ‘nâi tríuk tó, ro hâk,  ngin hêng gá ti mê, tâi tâng khu to\n chên to vâi kơdrâi tê, [ă drêng to\n koăng ki kân, ngin mâu kơdrâi tá châ hlối ku\n la piăng koăng ki kân mê vâi chiâng tríu hâk têa ko\ng mơhnhôk ngin ‘’.

Bin Bu Prâng hâi kố ôh tá xê to ai troăng hiăng tôh kơxu troh a pơlê, mê hiăng ai tá on tơhrik bâ eăng, kuăn pơlê ối sôk ro drêng mâu tơdroăng ki kơnía git ‘na mơhno khôi vêa vong ton nah dêi hdroâng kuăn ngo ối châ pơtối rak vế, malối ‘na chêng koăng. Pâ Rin krâ pơlê, ngế ki rơtế [ă kâu lak [o# to\n chêng koăng vâi kơdrâi Bu Prâng tối:

‘’Kô cho kâu lak [o# to\n chêng ki mơnúa dêi tơring, dêi kong pơlê rêm hdrôh trâm dêi rơpó, trâm tơ’noăng mâu vâi cháu sôk ro ‘nâng, ai rôh vâi prôk hlối. Ôh tá ai kơbố tối, ga hâk khât. A xuân vâ hnê tơ’nôm ăm mâu rơxông nếo ki achê vâ hơ’lêh mâu ngế hiăng krâ, ôh tá ai ivá mot tung khu to\n chêng. A ngiâ xo mâu vâi cháu ing khu xuâng, hnê ăm mâu vâi cháu vâi muăn to\n chêng vâ hmâ so ah hmôi oh tá ai ngế ki to\n vâ tơ’nôm a khu to\n chêng mê hlối. A púi vâ mâu râ kăn tơmâng khât tâ nếo kô khu to\n chêng vâi kơdrâi, thế sap ing râ cheăm, troh râ tơring tơmâng to\ng kum ăm khu ton chêng, iâ hên ôh tá tối klâi, ki xiâm veăng kum mơhnhôk ăm mâu vâi cháu vâi muăn vâ mơ-eăm, hâk vâ pơtối rak khôi túa vêa vong dêi kuăn ngo tơná, vâ pôi tá hía lôi’’.

Idrâp chêng koăng rơtế[ă tơdroăng rêh ối vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên hiăng [ă dế hmâ [ă kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên kố.  Pơtối rak vê skhôi túa vêa vong mê hiăng châ mâu ngế rơkê pơtối rak, hnê ăm mâu rơxông ối nếo vâ pơtối rak vế khôi túa vêa vong dêi kuăn ngo tơná.

 Thúy Ngọc chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng