Drêng pơxiâm nếo xông kân, vâi drôh Rơđế hiăng vâ ngế rơtăm ki lâi ‘lo, mê kô chiâng lăm êng ngế rơtăm ki mê. Ki hmâ hlo, klêi kơ’nâi xuâ báu, drêng tung hâi ki chía toh, pơtê pơto, báu phái, prá alâi hiăng châ pêng hnôu, pêng hneăm, klêi mê, vâi kô pế hên h^n drôu xiâm, tâng tung hngêi ai hên tơmeăm ki kơnía, môi tiah kơpôu ro, chu í, drêng mê ah, ngế drôh kô tăng mơngế pro troăng vâ lăm êng pro tơxêo o\ng mế.

Túa tăng dôh dêi vâi drôh Rơđế hmâ pro ai 4 tơdroăng: lăm êng, vâi kô ai hơ’lêh mâ xâng ko\ng, klêi mê, ăm ngế drôh ối peăng hngêi dêi dôh, troh a hâi ki lăm xuâ dôh, má mơ’nui, pơchâi dôh mot tung hngêi.

Drêng hiăng vâ ngế dôh ki lâi ‘lo, ngế drôh kơnôm ngế pro troăng, hmâ hlo cho ngế miê, cho o dêi nôu lơ ngế ki hiăng hên hơnăm ối tung hdroâng hdrê, châ kuăn pơlê loi tơngah, hlê ple\ng nhên ‘na luât, tơpui kâ rơkê, hbrâ rơnáu môi xiâm drôu [ă môi to mâ xâng ko\ng vâ pơtroh ăm hngêi peăng kơnốu vâ êng, vâi tối dêi hâi ki diâp mâ, lơ ối tối cho lăm kơ-êng dôh.

Peăng hngêi kơdrâi djâ tơmeăm troh peăng hngêi kơnốu vâ chiân ngế kơdrâi ối pơtân peăng hngêi kơnốu

Nâ H’Hoa Niê, ối a bêng Tân Lợi, pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

‘’Hdrối vâ xo dôh châi tung hngêi, ki hdrối tâ cho athế ai khôi túa ki pro hmâ, ‘nâi klê nhên dêi pó hdrối ‘nôi. Klêi mê, pin athế lăm êng peăng hngêi kơnốu, drêng peăng hngêi kơnốu hiăng vâ mê nếo djâ tơmeăm khoăng lăm mơnhên khât hlối’’.

Tung túa ki pro kố, ngế drôh ôh tá chiâng prôk tơdrêng [ă ngế pro troăng, [ă xuân ôh tá chiâng prôk [ă dêi nôu pâ vâ lăm êng peăng hngêi kơnốu. Drêng mê, peăng hngêi kơnốu kơ hôp, tơpui tơno a hơpiâp on klêi mê, ăm dêi ngế miê, cho ngế ki hiăng hên hơnăm, châ kuăn pơlê loi tơngah râng mâ ki mê xua ngế pro troăng dêi peăng hngêi kơdrâi djâ troh vâ êng peăng hngêi kơnốu. Tâng tơmâng rơkong ki mê, peăng hngêi kơnốu kô râng mâ ki mê. Teăng mâ péa pâ vâi kô diâp mâ xâng ko\ng ăm dêi pó.

Pơtối mê, teăng peăng hngêi ngế kơdrâi, kô djâ dêi muăn lăm troh êng ‘na túa ki vâ pơtroh dêi ‘’mế’’ troh a hngêi peăng kơnốu. Tơdrêng amê, peăng hngêi kơnốu kô êng tơmeăm ki vâ athế ăm. Tiô khôi túa, tâng rơpo\ng peăng hngêi kơdrâi chía ai tơmeăm khoăng, mê peăng hngêi kơnốu kô êng hên tơmeăm.

Tơmeăm hdroăng ki ăm kuăn kơdrâi djâ troh a hngêi peăng kơnốu

Ai drêng ‘nâ peăng hngêi kơdrâi athế ăm peăng hngêi kơnốu môi to kơpôu, ăm nôu dêi ngế kơnốu tơheăm mo\ng hlái, môi plâ bung kơxon, môi plâ hmôu. Mâu ngế tung rơpo\ng hngêi xuân châ ăm mâu tơmeăm, môi tiah mo\ng hlái, mâ hlái [ă hên h^n kế tơmeăm ki ê. Klêi mê, ngế miê ki pro troăng peăng hngêi kơnốu kô athế châ môi to vó ki kơnía. Klêi tơpui tơno mâu tơdroăng ki mê, ngế kơnốu, ngế kơdrâi nếo diâp mâ xâng ăm dêi pó, tơkéa vâ tối môi tiah rơkong ki hiăng tơhrâ dêi pó hiăng vâ môi tuăn [ă rơtế ai tơdroăng ki rơkâu dêi pó.

Tâng peăng hngêi kơdrâi lối kơtiê, mê peăng hngêi kơdrâi athế pơtroh dêi kuăn lăm ối [ă hngêi peăng kơnốu vâ veăng pêi cheăng kum ăm nôu pâ, rơpo\ng hngêi peăng ngế kơnốu. Tơdroăng ki kuăn kơdrâi ối iâ lơ ton hơnăm hmâng ngăn kơ tơdroăng ki pơkâ ing peăng hngêi kơnốu. Peăng hngêi kơdrâi lăm ăm peăng hngêi kơnốu ai 1 to í, 1 môe tơxông ki kơxu tung hlá priât [ă 1 xiâm drôu vâ pro túa ki pơtroh ngế kơdrâi ối peăng hngêi kơnốu vâ veăng pêi viâ mâu tơdroăng cheăng.

Ngế mế [ă pôa pro troăng rơtế [ă hngêi kơdrâi troh a hngêi kơnốu vâ pro t^ng êng dôh

Nâ H’Oan Mlô, ối a cheăm Ea Hồ, tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak ai mơnhên tối:

‘’Xo dôh mê cho athế ối vâ iâ hlái 2 troh a 3 hơnăm vâ mơdrếo hnoăng ăm nôu pâ peăng hngêi kơnốu. Pro mế peăng hngêi kơnốu to lâi hơnăm, klêi mê, nếo chiâng djâ dêi kơnốu vêh rêh ối [ă dêi hngêi tơná’’.

Klêi kơ’nâi lăm ối, veăng pêi viâ ăm peăng hngêi kơnốu, peăng hngêi kơdrâi kô pro tơdroăng pơchâi hngêi. Drêng mê, peăng hngêi kơnốu kô chiân dêi kuăn [ă môi xiâm drôu [ă môi to chu. Peăng hngêi kơdrâi athế po tơdah ngế dôh mot dêi tung hngêi tơná. Tơmeăm ki hdroăng ăm peăng hngêi kơnốu vâ pơchâi ngế dôh, kô athế ai mâ xâng ko\ng, môi xiâm drôu, môi môe tơxông, môi to í hmong. Khu ki lăm tơdah mê, drô troăng prôk vâ troh a hngêi peăng ngế kơdrâi, rế prôk rế hơdruê xuâng, mâu vâi droh rơtăm kô râng djâ têa kơxế a ngế ki vâ pro dôh mê ah, vâi hmâ loi dêi, ngế ki vâ pro dôh mê tâng châ kơxế têa hên, kơchoh hên, ga kô rế trâm tơdroăng ki pon mơhúa, pêi cheăng kâ rế kro mơdro\ng, [ă kô ai kuăn kơdrâi hên.

Hình 4-5:

Ngế mế tơdah xuâ ngế dôh mot tung hngêi

Tiô khôi túa, drêng pơchâi dôh prôk troh a bo cheăng hngêi kơdrâi, peăng hngêi kơnốu kô râng, mơdât khu ki chiân dêi kuăn kơnốu mê, tơpui tơno mâu tơdroăng ki hơ-ui pâ, mơjo phe\ng, klêi mê, xuân ai tơpui tối ‘na tơdroăng ăm dêi kuăn kơnốu mot tung hngêi trăng dêi peăng mế. Klêi mê, peăng hngêi kơdrâi kô ăm tơmeăm, ăm mâ xâng ko\ng, lơ chêa, pong, vó vâ peăng hngêi kơnốu pôi tá mơdât xếo.

Pơtối mê, drêng mot troh a péa hngêi ngế kơdrâi, peăng hngêi kơnốu kô mơdât, drêng mê, nôu ngế kơdrâi kô xông diâp tơmeăm ăm peăng hngêi kơnốu, mơhno tối hiâm mơno mơjo pâ, chông djâ ngế dôh mot tung hngêi [ă chiân ăm mot tung kơbong koi dêi kuăn kơdrâi. Tung kơbong hiăng ai hlâu môi plâ bung ki kân, prế o\ng mế kô kơxon tâu dêi lâp châ, prế athế kơtú chôa ‘lâng ai 7 hdrôh mê nếo pro klêi túa tơlá dêi hdroâng kuăn ngo hiăng djâ hnê.

Drêng peăng hngêi kơdrâi hiăng hbrâ rơnáu tu\m mâu tơmeăm ăm peăng hngêi kơnốu, mê kô rơkâu vâ dêi pó, pro tơxêo khât. Klêi kơ’nâi hiăng môi tuăn, peăng hngêi kơdrâi kô tối pơtâng ăm pơlê cheăm ‘nâi tơdroăng ki pro pơkoăng a peăng hngêi kơdrâi. Drêng mê, ngế ki krâ má môi kô teăng mâ péa pâ rơpo\ng hngêi tối tơbleăng hâi ki pơkoăng peăng hngêi kơnốu, ngế kơdrâi hdroâng Rơđế kô athế pêi pro tiô khôi túa, vêa vong, klêi mê, ăm mâ xâng ko\ng pơxâng ăm péa pâ o\ng mế, rơkâu ăm prế rêh ối [ă dêi pó plâ rơxông ai to tơdroăng ki pon mơhúa, sôk suâ.

Hình 6.

Ngế mế [ă ngế dôh râng a mâ roh má mơ’nui vâ tơmâng vâi krâ rơkâu tơdroăng ki prế hiăng vâ rêh ối dêi pó plâ rơxông

Tung tơdroăng ki lăm tăng dôh dêi mơngế Rơđế, tơdroăng ki ăm peăng ngế kơdrâi châi ối peăng hngêi kơnốu cho kal má môi. Tâng ôh tá châ môi tuăn tơdroăng kố, mê kô ôh tá l^ng chiâng ai tơdroăng ki pro rơkâu pơchâi ngế dôh, ôh tá ai pơxâng mâ, tơdrêng amê, hnoăng cheăng dêi ngế ki pro troăng ăm peăng hngêi kơnốu [ă peăng kơnốu cho kal khât păng ‘nâng. Tung pơla êng tiâ mơnhên dêi pó, tâng peăng hngêi kơdrâi châ pro phiu tung hiâm tuăn ăm ngế pro troăng peăng hngêi kơnốu mê tơkéa vâ tối, ngế kơdrâi hiăng êng dôh tơniăn.

Pak^ng mê, peăng hngêi kơdrâi, [ă hnoăng cheăng cho ngế ki pơkoăng xo dôh ăm dêi kuăn kơdrâi, athế ăm phêp dêi kuăn kơdrâi vêh rêh ối peăng hngêi dêi dôh, la lâi hiăng tro hơnăm, tơxâng [ă hnoăng cheăng ki peăng hngêi kơnốu hiăng thế, klêi mê, peăng hngêi kơnốu nếo tơvêh ăm ngế mế ki mê.

Khôi túa lăm xo dôh dêi mơngế Rơđế xuân ối pơtối rak vế tung lâp luô mâu pơlê pơla, cheăm bêng dêi mơngế Rơđế a Dak Lak nôkố. Maluâ ti mê, tơdroăng ki ăm dêi kuăn drôh lăm rêh ối, veăng pêi cheăng peăng pá hngêi kơnốu, dế nôkố hiăng phá tơ-ê, pêi pro tơtro [ă tơdroăng rêh kâ ối nếo. Kố cho môi túa ki mơhno túa le\m tro ki phá tơviah xêh dêi hdroâng Rơđế a Tây Nguyên tối tơdjuôm, Dak Lak tối krê xêh.

Huyền Hoàng - Thu Thủy (Hlá tơbeăng Nhân dân)

Nhat Lisa tơplôu