‘’Vêch’’ tiô nâl Rơđế tối dêi cho klêa xăng kơbâng dêi kuăn kiâ ki rêi nhâ. Tung klêa mê ai trếo ki vâ mơdiê tơmeăm kâ [a\ nhâ mot hluâ klêa dêi kuăn kiâ kong. {a\ mơngế Rơđế, klêa xăng dêi mâu kuăn kiâ kong môi tiah: tơpái, pu pái, châ rup tung kong, lơ kơpôu ro kơ’nêi tung kong, hâk vâ má môi xua kuăn kiâ kố bu rêi nhâ kong xua mê klêa xăng cho krúa.

Khu klêa xăng ro

Pôa Y Thim {ya\, ối a [uôn Ea Bông, cheăm }ư Ebur, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, tối ăm ‘nâi, nah, klêa xăng ro châ ngăn cho kơchâi kâ dêi mâu ngế kro mơdro\ng xua bu mâu rơpo\ng ki kro mơdro\ng, kơdê ro vâ kâ sôk ro lơ tơdah pơlê pơla, nho\ng o. Drêng mê, vâi hmâ xo klêa xăng ro pế pơchên ăm krê mâu ngế ki kăn tung rơpo\ng lơ mâu ngế ki kal tung roh xối Xeăng:

‘’Klêa xăng ro cho kơchâi kâ dêi mâu rơpo\ng kro mơdro\ng. Tơdroăng ro rêi nhâ kô rah nhâ ki lâi kơhiâm vâ rêi klêi mê pế xêh tung klêa. Mê cho calo ăm ro châ mo rơdêi, kơnôm ai klêa xăng ro trếo piê kơhiâm păn ro, mơjiâng mơheăm ăm ro. Xua mê ki lâi kơhiâm má môi tung klêa mê bu ai klêa xăng ro. Klêa xăng ro ai hên nhâ dêi kong kế, kô chiâng pế [ă reăng plâi hung, tro\ng xăng, hrốu lơ chiâng vâ pế [a\ kơchâi kong, kơchâi xăng lơ rơmôe hơpôe’’.

Kơchâi klêa xăng ro kô chiâng kâ [a\ hmê lơ pế [a\ kơchâi kong

Tiô pôa Y Bhiâo Mlô, a [uôn Tring 2, bêng An Lạc, pơlê kong krâm {uôn Hồ, kơpôu ro klêi kơ’nâi kơdê kô pâ klêa xo klêa xăng. Vâi kô rah klêa ối kơbâng achê klêa ro, xo kơxái kât péa pâ ko klêi mê pôe ‘măn krê. Khu klêa kố châ ‘nhâm tung têa tô, ahdrối vâ pế chiâng kơchâi kâ lơ ‘măn a drá on:

‘’Vâi kô xo klêa xăng a klêa kơbâng achê klêa dêi kuăn kiâ kong, klêi mê vâ kô âp lơ ‘nhâm tung têa tô vâ rak ton ôh tá xú u\m. Kơ’nâi mê vâi nếo pế. Ki rơhêng vâ tối kơchâi kố ôh tá pế tê kơtê [a\ têa rơmâ, mê vâi kô râm kơchâi ki ê, môi tiah hrốu lơ tro\ng xăng lơ mâu kơchâi kâ ki ê tiô hâk vâ [a\ pế tơdjuôm mâu kơchâi kâ ki ê nếo’’.

Klêa xăng ro châ pế chên

Ing klêa xăng ro hiăng châ pế, mơngế Rơđế ai hên túa pế pơchên ki kơhiâm. Nhak sih Y Phôn Ksơr, a pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột tối ăm ‘nâi, túa pế pơchên ki hmâ má môi cho klêa xăng ro klêi kơ’nâi hiăng âp tung têa tô kô râm kế ki xú ho\m, kô chiâng lôi môi măng ăm mot kế xú ho\m, klêi mê nếo pế [a\ klêa ki ê dêi ro lơ kéa, t^ng, hơ’nêh hiăng châ chiê hdrê hdrêng. Vâ kơchâi kâ thăm kơhiâm, ngeăm, piê, mơngế Rơđế ối râm mâu pơ’leăng plâi kơniá, plăng, po hăng, tiu, êi vâ pro kơchâi kâ thăm xú ho\m:

‘’Ai ngế ‘nâ tâ tung klo\ng pơ-ốu prông [a\ ‘măn pêng drá on [a\ rêm roh vâ kâ mê xo môi iâ vâ pế [a\ kơchâi tro\ng xăng lơ pế [a\ mâu kơchâi kong ki tơtro. Má péa, hmâ trâm châ rup kuăn kiâ kong môi tiah kơto\ng, chói lơ kre\ng, mê mâu kuăn kiâ kong rêi nhâ kô chiâng xo klêa xăng. Vâi xo klêa xăng mê ‘măn krê vâ kâ a rơnó mêi’’.

Môi túa pế phá tơ-ê dêi klêa xăng ro

Nâ H’Chi Niê, ối a [uôn Ako\ Siêr, bêng Tân Lập, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, tối ăm ‘nâi, klêa xăng cho môi tung mâu kơchâi kâ ki hmâ dêi mơngế Rơđế, maluâ ai hơ’lêh ăm tơtro [a\ tơdroăng rêh ối dêi rêm rơpo\ng. Klêa xăng châ rôe, âp [a\ pế chên [a\ mâu kơchâi drêh, tro\ng tung kơdrum, chiâng kơchâi kâ ki kơhiâm [a\ kâ hmê hên:

‘’Rêm roh ai ‘mế kiâ lơ ôu kâ kơdrâm mơngế lơ rêm roh mâu rơpo\ng hêng kâ mê kô pế klêa xăng ro. Kố cho kơchâi kâ châ hên ngế hâk xua kơchâi kâ tiô khôi vâi krâ dêi mơngế Rơđế. Pin kô chiâng kâ klêa xăng [a\ hmê lơ pế tơ’nôm [a\ tro\ng xăng, kơchâi kong [a\ tiô ki hâk vâ ‘na xăng lơ ngeăm mê pin kô chiâng rơvât tơ’nôm kế ki xú ho\m môi tiah plăng, po hăng, kơchâi xú kơhiâm. Drêng kâ kô tâ ki ngeăm kơhiâm dêi kơchâi phá tơ-ê, ai ngeăm, ai xăng, hăng [a\ hía hé’’.

Ôh tá xê to hlo hên tung roh kâ hmê dêi mơngế Rơđế, nếo achê kố, klêa xăng ro ối ai roh ‘’mơnhên dêi tơná’’ drêng châ kâ pri má môi a Tơ’noăng pế pơchâi kâ Tơnêi peăng hdroh roh má 8, tơku\m po a pơlê kong kân Hồ Chí Minh. Tung tơku\m po to\n chêng tơgôu koăng Tây Nguyên, klêa xăng ro hên ngế hâk vâ kâ xua xú kơhiâm phá tơ-ê, rơtế [a\ tơdroăng ki xiâm kối lo ing lâi dêi kơchâi kâ, [a\ bu ăm khu mơngế kro mơdro\ng Rơđế drêng ton nah. {a\ mơni klêa xăng ro ối mơ-eăm lo ing hngêi ki xo\n dêi pơlê, chiâng kơchâi kâ ki phá tơ-ê kum tung ôm hyô dêi kong pơlê drêng châ chêh tung inâi ‘’Top 100 kơchâi kâ kơhiâm, kơhiâm phá tơ-ê dêi Việt Nam’’ tiô pơkâ dêi Ko\ng ti Damsan Tourist – ko\ng ti hiăng veăng tơbleăng kơchâi kâ kố troh pơlê pơla a Hneăng tơ’noăng pế kơchâi kơhiâm Tơnêi peăng hdroh tơnêi têa pơla kố nah.

H’Xíu H’Mok chêh

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng