Tung tơdroăng tơku\m po mâu leh dêi vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên, ai môi tơmeăm ôh tá păng lôi, mê cho mâu vó châ pro [a\ tơneăn hneăn, châ tối cho eh-vó. Vó xúa vâ pế drôu xiâm ing pló hlá, pôm, plâi dêi loăng kong, ô [a\ triăng, tối cho ‘’drôu xiâm’’. Vó cho môi tung mâu tơmeăm ôh tá păng lôi vâ pleăng ăm mâu Xeăng tung tơdroăng loi t^ng loi mâu Xeăng, ôh tá xê to vâ tơpui tơno [a\ nho\ng o pú hmâ, mê mơhno tơdroăng ki pâ, môi tơdroăng pói vâ, pâ mơnê môi tơdroăng pêi cheăng tơniăn le\m, pâ pôi tá ‘nhó drêng ai pro xôi [a\ hía hé.

Tung môi hơnăm, mơngế Tây Nguyên ai hên leh, tơdroăng xah hêi, xua mê klêi kơ’nâi hiăng pôe xo tâi tơmeăm, xuân cho drêng hơnăm ton hiăng hluâ, hơnăm nếo troh, drôu xiâm hiăng pế hdrối, ‘măn ile\m, thăm nếo cho ai ki ‘na tâp tung tơnêi, drêng ai leh, ai tơdroăng ki hôm ai tơmối troh kô mơ’no vâ ôu. Tiô khôi dêi mơngế Tây Nguyên, achê mâu Xeăng ối lâp lu, tung rêm xiâm drôu ai môi mơhúa. Xua mê, vó ôh tá xê to tơmeăm ki hlo angâ, mê ối kơnía khât drêng djâ a mâu hâi leh.

Mơngế Xuăn ai tối ‘’kâ pơlâu cho vâ pơxiâm tơno tơdroăng’’, mê drôu xiâm dêi mơngế Tây Nguyên xuân tiah mê há cho vâ tơpui [a\ nho\ng o môi tiah mê. Nho\ng o troh a hngêi, mơhé nho\ng achê lơ hơhngế, rơpo\ng hngêi thế mơ’no dêi môi xiâm drôu vâ ôu tơpui tơno. Tiô nho\ng o mê mơngế kăn, lơ mơngế kuăn lơ hên ngế mê kô mơ’no dêi xiâm drôu kân lơ kum [a\ bêng têa ing hdro hlái. Drôu tâng vâ ôu hlối kô chiâng pế [a\ pôm loăng. Tâng lôi ton môi iâ mê kô pế [a\ alâi lơ ki ê. Tâng vâ lôi ton tâ mê nếo (châ to lâi khế) mê pế [a\ phá. Mơngế Jrai ối kơ-ốu phái klêi mê nếo kơxuô tâ tung pong ăm chiâng pông, pro drôu chiâng ai mơngiơk le\m [a\ xú kơhiêm. Tâi tâng châ kơxuô [a\ hlá, pôm kong. Vâ lôi ton [a\ kơhiêm, drôu phái thế tâp tung tơnêi, thăm nếo lôi châ kơ hơnăm.

Ai mâu tơdroăng ki ‘na, mâu pơkâ ki kơ’nâi mâu vó mê, hlo ‘măn a kul hngêi, hngêi xo\n lâp Tây Nguyên. Nôkố vó ai um kôa mui, lơ kôa đông; nôkố cho vó ai um 2 to prếo kuâ rơtâ tá vó; tá cho vó ai 2 – 3 troăng [a\ 8 to tuăn [a\ rơnuâ um tơvó sap rơxông chal 19…Tá nếo cho vó Tuk kân, thế pơhlêh [a\ to lâi chât to ro nếo châ vâ rôe’ lơ vó Tang nếo ai sap mơ’nui chal 20…Kơxo# ‘’tuăn’’ a môi vó xuân kal khât, tuăn rế hên, ki kơnâ dêi vó thăm rế kơnâ, xua kố cho tíu vâ ‘măn mâu ki xâng [a\ hlái vâ diâp ăm kơbố ‘lo klêi kơ’nâi leh xối pâ ivá mo sêi, koh tơdah lơ leh droh rơtăm…Xua vó ki mê hiăng châ mâu Xeăng rơkâu ăm, xua mê tâng vâ, klêi kơ’nâi môi măng t^ng khế mơniâ nếo poh ngăn. Kơbố lơ tro kơđôu ‘’tuăn’’ vó kô tro pơxâu phâk ó khât.

Vó xiâm tung tơdroăng rêh ối dêi mơngế Tây Nguyên

Vó Tây Nguyên ai hên xiâm rêi, mơjiâng pro. Vó sap ing Đồng Nai, vó sap ing tơmeăm meăn [ă tơnêi hneăn Cây Gòn, Cây Mai Sà Gòn tiô túa dêi Sinuâ, vó Nam Ổ sap ing Quảng Nam, vó Chăm sap ing Ninh Thuận [ă hên ing ê, châ ing hvêa chêng mâu rui prôk tơkâ luâ kong, tơkâ luâ kroăng chơ djâ, lơ khu têk dêi mâu khu mơdró kâ pô a kơxêi a mâu troăng prôk ki ku\n, pôu troh [ă mâu pơlê, cheăm dêi Tây Nguyên. Rêm rôh môi tiah mê bu chơ châ to lâi to vó tê, rơhêng vâ vó ki kân mê athế khe#n tơno vâi sap ing to lâi khế, ai drêng ‘nâ môi hơnăm nêo châ ai. Mê ôh tá tơviah klâi tâng pó hmâng tối troh vó ki lâi ‘lo hmâ hơ’lêh [ă 10 – 15 to kơpôu, ro.

Vó ai tu\m túa, túa ku\n-kân, túa vó ki blung-‘nhuâng, a krí vó pro kơ’lo\ng klêng-ai vó krí gá tơbăng [ă hên ki ê [ă hên mơngiơk pro phá tơ-ê dêi rơpó. Vó thì gốm thô, vó ki pro ăm gá tr^ng mliâk môi tiah kéa pah nâng, vó ki prâp mơngiơk tơnêi, ki ‘nâ pro ngiât môi tiah hlá kong ai ki ‘nâi ‘nâi drêh môi tiah mâ miếo [ă hên ki mơngiơk ki ê. Vó klâi xuân tâ pông pro drôu ôu. La ai mâu vó bu châ mđah xúa tung mâu rôh mơd^ng ai kâ kơpôu, xôi pleăng í. Ai vó châ ‘măn môi tíu drêng lâi ai tơmối troh a hngêi xo\n. Ai vó bu xúa ăm môi ngế tơmối.

Rơnó hngiú hiăng vêh tơkéa vâ tối cho rơnó hơngui hiăng troh. Môi rơnó phâi tơtôu hiăng troh. Ối to lâi ngế vâi kơdrâi tung mâu toăng hngêi xo\n ki laia ‘lo tung mâu pơlê, cheăm pơtăng tâ tá a mâu vó drôu dế sôk ro, hâk tó tơdah mâu hmê ki kơhiâm ing phái ki nếo, xú ho\m ing mâu pló hlá nhâ, vâ pro ăm pông kơngeăm le\m. Mê nếo têa ing mâu dró hlái ok pêng a mâu xiâm drôu, [â eăng môi tiah mâ dêi mâu droh Tây Nguyên koh tơdah hơnăm nếo rơtế [ă pơlê ngin. Tối, troh Tây Nguyên pe\ ngoh, kơxê môi tiah hlo môi tiah ôh, tơru\m dêi rơpó xuâng, drôu mot tung ko pro pôu i-iâ.

Linh Nga Niê Kdam

A Sa Ly prế Katarina Nga tơplôu [a\ tơbleăng