Vâ hmâng ƀai má môi po a drăng kố

https://vov4.vov.vn/xodang/pei-chiak-nha-nong/mau-bai-sau-rieng-viet-nam-kova-tomeam-rotal-dollars-ba-troang-prok-toi-rodei-tiu-oi-bai-1-tobre-tung-10-honam-ba-todroang-ki-oh-ta-hlo-nhen-na-tonhie-493008.vov4

Kơpong pêt sầu riêng tiô pơkâ VietGAP dêi khu 100 rơpŏng kuăn pơlê a cheăm Ea Knuêch, kong pơlê Dak Lak, rơnó kố plâi kơtóu hên hiăng vâ troh hâi krí. Yă khu mơdró rôe apoăng rơnó rơpâ tâ tâng vâ pơchông ƀă rơnó hdrối ƀă ki tô tuăn xâu ai hên pơkeăng ki mơdât dế kơtôa xôh tung kơdrum loăng plâi, la mâu rơpŏng tung khu xuân tối plâi tơná pêt pêi lĕm tro tiô pơkâ kơtăng.   

Pôa Lê Văn Hùng, môi ngế pơkuâ kơdrum plâi tung khu rơpŏng mê tối, tâi tâng tơnêi 100 ha a kố hiăng châ ăm mah kơpong pêt. Mâu kơdrum loăng xuân châ hbrâ tơrŭm ƀă khu mơdró, ing phon rơvât pơkeăng xôh troh plâi tê, tơdroăng pơkâ rak ngăn, châ séa ngăn nhên khât:

“Rêm rơpŏng thế tơhrâ pêi pro tro tiô pơkâ sap ing rơvât phon troh krí. Khu mơdró tê ăm kong têa ê tơrŭm ƀă ngin tung séa ngăn ƀă lăm tăng ngăn vâ ’nâi ki hên lơ ôh trếo pơkeăng. Tâng châ ‘nâi ai tơdroăng pro ôh tá tro kô hôu khĕn pơxâu tơdrêng mê hlối. Kơnôm ing mê, tuăn loi ing mâu khu tơrŭm cheăng xuân krá xân tâ’’.

Pêi chiâk rơtế ƀă tơdroăng ki pơxúa dế châ hên khu mơdró ƀă mâu rơpŏng kuăn pơlê a Tây Nguyên xúa pêi, pro pơxúa khât. Tơdrêng ƀă “djâ troăng a hdrối” Dak Lak, mâu “khu pơtối” dêi kơvâ cheăng mê cho: Gia Lai, Lâm Đồng... xuân hiăng ăm hrĭng mah kơxô̆ kơpong pêt ƀă chât tíu kơxuô tâ tung kơthung mâu plâi sầu riêng. Pôa Dương Mah Tiệp, Phŏ kăn hnê ngăn Vi ban kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, kong pơlê hiăng pêi tơdroăng tơrŭm mơnhông pêt loăng plâi kâ, tâi tâng tơnêi pêt lối 13.250 ha, ƀă veăng ai 52 khu mơdró, 58 khu pêi cheăng tơrŭm ƀă 35 khu pêi cheâk. Krê kơvâ pêt plâi sầu riêng, ai 11 khu mơdró tơrŭm pêi ƀă 16 khu pêi cheăng tơrŭm pêt a tơnêi vâ chê 2.900 ha. Ing mê, Gia Lai hbrâ mơnhông tơrŭm cheăng tiô ki pơxúa ƀă troăng pêi pêt tiô troăng pêi lo hên tơmeăm hlối lĕm krúa.

“Kong pơlê Gia Lai đi đo hnê tối hdrối ƀă ăm‘nâi mâu tơdroăng tối ăm mâu rơpŏng pêt sầu riêng, mâu khu pêi cheăng tơrŭm, tôh khu  kuăn pơlê vâ ‘nâi nhên tơdroăng kal vâ ƀă tơdroăng kơchơ mơdró pơkâ pêi lĕm. Akố, đi đo ai khu mơdró rơtế prôk ƀă mơngế ki pêi cheăng vâ  tơrŭm tăng tíu ki â rôe tê ăm kong têa ê, chiâng tơmeăm ki lĕm ăm kơchơ mơdró’’.

Mâu tơdroăng ki dế hlo a 2 kong pơlê Dak Lak ƀă Gia Lai, tá mâu kăn, kuăn pơlê ki pêi chiâk ƀă khu mơdró xuân ai mâu tơdroăng‘mâi mơnhông tung tơrŭm pêi pêt nếo, mơjiâng tơdroăng pêi lo tơmăm ai pơxúa ing kơpong pêt. Peăng Sinuâ - kong têa ki rôe plâi sầu riân hên má môi dêi Việt Nam, xuân tối ki mơ-eăm mê hiăng ăm tơnôm vâ chê 1.000 nah kơpong pêt nếo tung hơnăm 2025 ăm lối 800 kơpong pêt ƀă 130 tíu kơxuô tâ tung kơthung akố.

Tiah mê, troh rơnó krí plâi sầu riêng má 2 hơnăm 2025 dêi Việt Nam cho rơnó ki xiâm dêi kơpong Tây Nguyên, lâp tơnêi têa hiăng ai 1.400 mah kơxô̆ kơpong pêt ƀă 188 mah kơxô̆ tíu pêi cheăng kơxuô tâ thung kơthung. Jâ Ngô Tường Vy - Ngế pơkuâ Kŏng ti Veăng tơlo liăn Grup tê -rôe tơmeăm kong têa ê ‘na mâu plâi Chánh Thu, môi tung mâu khu mơdró ki má môi tung têa plâi sầu riêng ăm kong têa ê tối, kô cho tơdroăng ăm hlo ki tro, ăm hlo kơvâ cheăng kô hiăng tơƀrê iâ klêi mâu rôh tot tê ăm kong têa ê apoăng hơnăm kố. Laga, lối 1.400 mah châ ăm xuân ối iâ tâng vâ pơechông ƀă mâu kơpong pêt. Vâ rĕng tâk tâ nếo kơxô̆ ki mê, jâ Ngô Tường Vy tối tiah kố: Kal rak ngăn tơdrăng, ví  ôh tá ăm ai tơdroăng “môi ngế tê ki pro oh tá tro ah chiâng tơdjâk troh mơngế ki ê”, pro mâu mah kơxô̆ tro tơvêh ƀă pro pá ăm tơmeăm vâ tê ăm kong têa ê môi tiah mâu khế apoăng hơnăm.

“ Plâi sầu riêng Việt Nam ôh tá châ tơbriât tê ƀă mâu kong têa ê. Tơdroăng ga pin pêi ôh tá lĕm tơdâng tơ’mô tung rak ngăn thế rak ngăn tâi tâng. Nôkố, rêm ngế- ing kuăn pơlê ki pêt - khu mơdró troh kơ koan rak ngăn - kal thế hlê nhên hnoăng cheăng tơná pêi. Thế môi tuăn ing apoăng troh tui lui, tơdrăng hlối rơtế ƀă dêi rơpó tah pơtâi mâu tơdroăng ki pro pá ôh tá tơdrăng, vâ tơrêm ngế tung khu pêi cheăng hmiân tuăn ‘na tơdroăng cheăng tơná pêi”.  

Sầu riêng cho kơvâ cheăng ai veăng ‘no hên a tơdroăng ki tâk dêi kơvâ pêi chiâk, mơnhông tơƀrê tơdroăng rêh ối kuăn pơlê la thế ai hnoăng cheăng pêi kơvâ tê mơdró môi tiah ối lôi ti mê pêi ngăn to vâ, hâi pêi tro tuăn vâ. Tung pơla mê, Luât pêt châ pơkâ sap hơnăm 2018, pơ’lêh tâi tâng mâu kơvâ hdrê loăng pêt, phon rơvât, po văng ngăn, krí xo, pro ‘măn... la iâ pơtối pêi ki lĕm tro tung pêi chiâk tối tơdjuôm, kơvâ pêt sầu riêng tối krê. Khu Pơkâ pêi lĕm krúa dêi tơnêi têa ‘na plâi sầu riêng TCVN 10739/2015 ôh tá pêi ngăn khât, ôh tá chiâng vâ xúa pêi cheăng.

Pôa Trần Hậu Ngọc, Phŏ kăn hnê ngăn Vi ƀan Ki pơkâ vế hdró ngăn pêi lĕm lơ ôh dêi tơnêi têa tơngah, mâu luât, pơkâ ki tơdjâk troh dế tung pơla ‘mâi rơnêu, kô teăm xúa pêi tiô mâu tơdroăng pơkâ ki nếo tung pêi pêt rak ngăn, vâ châ tơƀrê tung tơdroăng séa ngăn ki pêi lĕm lơ ôh tơmeăm pê lo ing chiâk deăng tối tơdjuôm ƀă plâi sầu riêng tối krê.

“Ngin dế vâ mơjiâng 1 tiu pêi cheăng dêi tơnêi têa ‘na vê hdró ngăn hôm pêi krúa lĕm lơ ôh ƀă drêng mê tâi tâng mâu tơdroăng ki hnê thế pêi tro tiô pơkâ lĕm krúa - pơkâ mâu mah kơxô̆ kơpong mã vạch kô châ mơhno a mâu kơmăi vê hdró ngăn ƀă tiah mê kô tơ’lêi vâ tăng ‘nâi xiâm ing lâi, tơ’lêi séa ngăn mâu tơmeăm, mâu tơmeăm kơjo kum kuăn pơlê ki pêi chiâk kô tơ’lêi tăng ‘nâi plĕng mâu tơdroăng pơkâ thế pêi vâ xúa tung pêi pêt rak ngăn. Ƀă ngin vâ châ tê a kơchơ mơdró drêng mê ki pơkâ pêi krúa lĕm xiâm vâ pin châ tơrŭm cheăng kâ ƀă lâp plâi tơnêi”.