Tung toăng hngêi ki lĕm a tíu xiâm bêng Lang Biang – Đà Lạt, pôa Păng Ting Sin, hdroâng K’Ho dế tiê kơmăi tôh kơdrum reăng sap ing hngế ƀă phôn ki rơkê. Pôa tối, hdrối nah kơpong tơnêi kố ối kơtiê xơpá khât, plâ hơnăm pêt to báu, pêt to kơphế mê pêi lo liăn ôh tá bê vâ hrê rêm hâi. Tơdroăng ki pơhlêh troh hơnăm 2009, drêng pôa rơtế ƀă mâu kuăn pơlê ki ê tơnôu pơhlêh tơnêi kố chiâng pêt reăng rô sa:

“Hdrối nah vâi krâ nhŏng o bu pêt to báu, pêt to alâi, klêi mê nếo xuân pêt kơphế la pêi châ liăn gá ôh tá tơniăn. Sap ing hơnăm 2009 ai mâu rơpŏng kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ki ối a chêng ngo Lang Biang kố hiăng pơhlêh pêt hdrê loăng, mơnăn, kơpôu ro malối cho pêt reăng rô sa. Tơƀrê la rak ngăn reăng rô sa hiăng hlo tơƀrê hên khât mê, ‘nâi nhên khoa hok kih thuât vâ rak ngăn. Reăng rô sa hồng lĕm, tơtro ƀă tơdroăng púi vâ dêi mâu tơmối”.

Sap ing to lâi sao tơnêi pêt mơnúa, troh nôkố rơpŏng pôa Păng Ting Sin hiăng po rơdâ, ƀăng tơnêi pêt cho 2 ha pêt reăng rô sa. Rêm khế rêm ha reăng rô sa poê xo dâng 150 rơpâu rơnâ reăng. Bu ƀă yă tê sap ing 1.200 – 1.500 liăn môi rơnâ rêm khế rơpŏng pôa Sin châ xo lối hrĭng rơtuh liăn.

A bêng Lang Biang-Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng, ôh ti xê to rơpŏng pôa Sin, mê hên rơpŏng kuăn pơlê ki ê xuân dế pro kro kơnôm ing pêt reăng mơhno tơdroăng vâ kố. Pôa Lương Văn Tuấn, môi rơpŏng kuăn pơlê pêt reăng rô sa hiăng ton hơnăm ăm ‘nâi:

“Reăng rô sa tê châ xo liăn xuân hên tâ loăng plâi kâ, kơphế, reăng cúc lơ mâu reăng ki lâi ki ê. Ngoh tê mơdró kơphế mê athế pro to lâi túa. Tâng tê mơdró reăng rô sa á pêt dâng 3 troh 5 sao mê tê châ xo liăn dêi rơpŏng gá kô hên tâ. Yă reăng rô sa tê akố ai rôh ki ‘nâ tê châ 5 rơpâu liăn, 6 rơpâu, 4 rơpâu liăn tung môi rơnâ”.

Mê bêng Lang Biang – Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng châ pơxá inâi cho “tíu pêt reăng rô sa hên má môi dêi Tây Nguyên”. Tung lâp bêng nôkố ai lối 3 rơpâu ha ƀăng tơnêi pêt tŭm hdrê reăng, tung mê reăng rô sa châ dâng 800ha. Jâ Nguyễn Thị Cẩm Giang, Phŏ pơkuâ ngăn Đảng ủi bêng Lang Biang - Đà Lạt, ăm ‘nâi, bêng mơnhên reăng rô sa cho hdrê pêt ki xiâm, tro ƀă mơnhông cheăng kâ rêh ối rơpŏng hngêi ƀă inâi dêi kong pơlê:

“Ngin hmâ hnê tối, mơhnhôk kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo tơtrŏng pêt hdrê reăng rô sa vâ rế mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi rế rak vế cheăng tiah hmâ dêi kong pơlê tro ƀă inâi reăng rô sa Lang Biang. Ngin xuân mơnhên vâ rơtế ƀă kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo pơtối po rơdâ ƀăng tơnêi pêt kơchâi, reăng tối tơdjuôm, ƀăng tơnêi pêt reăng rô sa tối krê mê khu pơkuâ hnê ngăn Đảng, kăn pơkuâ bêng tơmâng, tŏng gum kuăn pơlê malối cho hnê ăm kih thuât, gum ăm mung liăn vâ ăm vâi nhŏng o pro hngêi nhĕng po rơdâ ƀăng tơnêi pêt, mơdêk ki lĕm dêi reăng rô sa”.

Hơnăm 2021, inâi “Reăng rô sa Lang Biang” păng ‘nâng châ chêh inâi rak vế, tối rơdêi tíu ối inâi dêi kơpong tơnêi kong ngo. Kố ôh ti xê tơdroăng ki mơnhên ki dâi lĕm dêi reăng, mê ối cho tơdroăng hâk tơngăm dêi lối rơpâu rơpŏng kuăn pơlê - mâu ngế hiăng veăng gum hnoăng cheăng, veăng gum ivá pro chiâng “mơngiơk khêi iâ” hên lĕm ăm pơlê xiâm. Reăng rô sa Lang Biang nôkố ôh ti xê cho môi tung mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng, mê ối cho tơdroăng ki mơhno ‘na tơdroăng loi, dêi ivá rêh ƀă púi vâ mơ-eăm dêi kuăn pơlê kơpong tơnêi kố.

Vâ kum kuăn pơlê pơtối po rơdâ ƀăng pêt, mơdêk hên tâ mê nếo ki kơnâ, pêi lo liăn ing reăng rôsa, bêng Lang Biang - Đà Lạt hiăng ai mâu troăng prôk, troăng pêi la ngiâ. Kơ’nâi kố, pôa Hồ Công Định, Kăn hnê ngăn Khu kuăn pơlê pêi chiâk deăng bêng Lang Biang – Đà Lạt kô tối inhên tâ, pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ kô tơmâng.

-Ô pôa, ki kơnâ mơ’no liăn cheăng ƀă troăng pêt reăng rô sa nôkố châ mơnhên môi tiah lâi, ki rơhêng vâ tối cho ƀă mâu rơpŏng kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo?

Pôa Hồ Công Định: Môi sao reăng rôsa kơxô̆ liăn mơ’no cho hên, ôh tá ai liăn vâ mâu rơpŏng, ki rơhêng cho rơpŏng hdroâng kuăn ngo ai liăn vâ pơhlêh. Cheăm xuân ai hên tơdroăng tŏng gum, pơtih môi tiah tŏng gum ‘na kơxô̆ liăn ing kơxô̆ liăn kơdĭng tŏng gum kuăn pơlê pêi chiâk deăng, kơxô̆ liăn mung hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla, mâu ngế ki tŏng gum kuăn pơlê tung bêng, rơtế mâu tơdroăng khoa hok – kŏng ngê̆ dêi mâu tíu cheăng tơrŭm tŏng gum kih thuât, hdrê, loăng pơklêp, rak ngăn.

-Bêng hiăng ai mâu troăng hơlâ tŏng gum inhên ki lâi ƀă kuăn pơlê tung tơdroăng pơhlêh pêt reăng rôsa, ô pôa?

Pôa Hồ Công Định: Ƀă môi kơxuô mơ’no lối 1.000 met karê nôkố tá hngêi hlâm, kế tơmeăm, hdrê pêt xuân môi tiah tôh têa, phon rơvât mê tâi tâng kơxô̆ liăn mơ’no sap ing dâng 700 rơtuh liăn troh 1 rơtal liăn/sao. Ƀă kơxô̆ liăn kân môi tiah kố, khu pơkuâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng xuân môi tiah khu râ kăn pơkuâ bêng pro tơ’lêi hlâu, má môi cho peăng hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla kô tŏng gum tăng cheăng pêi môi rơpŏng ki hên cho 100 rơtuh liăn. Ƀă kơxô̆ liăn kơdĭng tŏng gum kuăn pơlê pêi chiâk deăng, drêng mâu rơpŏng kuăn pơlê ai tơdroăng pêi, tơdroăng tơkêa bro mê Khu hnê mơhno Khu cheăng chêh tơdroăng tơkêa bro kô tŏng gum tơdâng môi rơpŏng dâng sap ing 50 troh 200 rơtuh liăn tiô troăng pêi.

Rơtế ƀă mê, khu xuân hiăng tơdjêp ƀă mâu tíu cheăng xing xoăng ăm hdrê, tơmeăm, hdrê loăng, phon rơvât, xuân môi tiah tơmeăm khoăng vâ rak ngăn tơmeăm ahdrối ƀă drêng kuăn pơlê pôe xo tơmeăm mê nếo chêl kơxô̆ liăn ƀă ôh tá xo liăn rơkâ. Mê cho môi troăng vâ pin kô pơhlêh hdrê pêt, ki rơhêng vâ tối ƀă kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo.

-‘Na hdrê ƀă kih thuât pêt reăng rô sa, bêng hiăng ai troăng pêi ki lâi vâ rah xo, po rơdâ mâu hdrê reăng ki dâi lĕm, kâi mơdât ôa hdrong lĕm, ô pôa?

Pôa Hồ Công Định: ‘Na hdrê, pin thế ti tăng tíu pro hdrê ki dâi lĕm ‘na tíu tê tơneăn ƀă kâi trâng ƀă ôa hdrong pơreăng. Mâu tơdroăng hriăn plĕng khoa hok tung bêng xuân môi tiah kong pơlê Lâm Đồng ai hên tơdroăng xiâm ki tơdjâk troh tơdroăng kố. Xuân ai mâu tíu cheăng châ achê ƀă khu pơkuâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng, khu râ kăn pơkuâ. Ing tơdroăng rah, lăm ngăn ‘nâi a mâu kơdrum  ki lĕm vâ vâi ki ê tiô, klêi mê, mâu kơdrum dâi lĕm dêi mâu tíu cheăng gum xuân ai tơbleăng mâu tíu cheăng ăm mâu kuăn pơlê pêi chiâk deăng. Apoăng ngin kô tơbleăng ăm mâu rơpŏng ai liăn hdrối vâ vâi mơnúa pêt lối 1ha lơ lối 1.000 met karê, tơdroăng châ tơƀrê kơ’nâi mê ngin kô rah xo ‘na hdrê ki lâi lĕm má môi xing xoăng hdrê kâi kâi trâng ƀă ôa hdrong pơreăng păng ‘nâng vâ pêt a mâu rơpŏng.

-Ô pôa, pakĭng mơ’no liăn cheăng ƀă kih thuât, tơdroăng tíu tê reăng rô sa châ tơmâng môi tiah lâi vâ gum kuăn pơlê pêi chiâk deăng ví mâu ngế ki rôe hjip yă?

Pôa Hồ Công Định: Mâu troăng pêt mơjiâng hdrối nah, ki hên kuăn pơlê pêi chiâk deăng dêi pin tro mâu ngế ki rôe hjip yă, ôh tá tơniăn châ ki kơnâ khât. Tơdroăng pêi cheăng khu ƀă tơdroăng kuăn pơlê pêi chiâk deăng hiăng tăng tíu tê, tơdjêp ing tơdroăng pêt mơjiâng troh drêng chiâng tơmeăm, tơniăn ‘na yă vâ tơniăn tơdroăng rêh ối kuăn pơlê. Mâu rơpŏng kuăn pơlê pêi chiâk deăng ôh tá tro hjip yă drêng tê tơmeăm tung kơchơ mơdró. Ki hên kơxô̆ rơpŏng pơhlêh troăng pêi troh pêt reăng rô sa pơrá ai kơlo rêh hôm, thăm nếo ai rơpŏng kro mơdrŏng. Pêi lo liăn tơdâng ăm 1 sao cho 1.000 met karê dâng 1 rơtal liăn môi hơnăm xuân ai rơpŏng châ.

Đà Lạt cho kơpong pêt reăng, mâu khu tê mơdró pơtroh ăm, pơtroh chiên, pêi tơdroăng mơdró reăng cho hên ƀă rêm tíu ai ki phá tơ-ê krê. Vâ tơniăn châ hnoăng ăm kuăn pơlê cho hơp đong, hơp đong pơtroh tơdroăng tê mơdró cho kal má môi. Kuăn pơlê pêi chiâk deăng mê vâi ai hiâm mơno tơdrăng lĕm, vâi ôh tá tơmiât hên bu kal châ tê mê hiăng hôm ƀă hnoăng dêi tơdroăng pêi cheăng khu cho ối a hnoăng tung dế, ối tâng ‘’râng kâng’’ vâ tơniăn tơdroăng pơtroh, rế tê mơdró ƀă pêi lo liăn dêi kuăn pơlê pêi chiâk deăng tơniăn.

-Tung tơdroăng mơnhông cheăng kâ - rêh ối pơlê pơla dêi bêng Lang Biang - Đà Lạt , tơdroăng cheăng khu kăn pơlê pêi chiâk deăng ai hnoăng ki klâi tung tơdroăng pơhlêh hdrê pêt, mơnăn păn ƀă mơjiâng inâi kuăn pơlê pêi chiâk deăng a bêng, ô pôa?

Pôa Hồ Công Định: Tung Tơdroăng pơkâ Hneăng hôp Đảng ƀô̆ bêng Lang Biang – Đà Lạt roh má môi, hneăng hơnăm 2025 – 2030 ai mơnhên mâu tơdroăng ki châ tơƀrê tung mơnhông cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla, ki rơhêng vâ tối troăng tơmiât pêi troh tơdroăng cheăng khu ƀă tơdroăng kuăn pơlê pêi chiâk deăng. Bêng Lang Biang – Đà Lạt ai dâng 70% pơ’leăng mâ mơngế cho pêt mơjiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ăm Khu kuăn pơlê pêi chiâk deăng bêng pêi pro tơdroăng tơrŭm mâu tơdroăng pêi cheăng, mâu tơdroăng pêi ƀă tơdroăng cheăng kâ – Hngêi trăng, troăng klông ƀă Tíu kơdrâm kuăn pơlê rêh ối tê mơdró vâ pơhlêh hdrê pêt mơnăn păn ing loăng plâi ton hâi ƀă iâ hâi, tơniăn châ tơdroăng rêh ối pơlê pơla. Bêng hiăng mơnhên mâu loăng plâi, mơnăn păn mơnhên troăng mơnhông pêi chiâk deăng, thôn  pơlê tung mê ai reăng rô sa cho ki phá krê dêi Lang Biang – Đà Lạt. Khu hnê mơhno má môi Khu kô tơrŭm ƀă Ƀơrô cheăng kâ Hngêi trăng troăng klông mơjiâng inâi ‘’Reăng rô sa Lang Biang’’ djâ tơdroăng ki phá tơ-ê dêi tơdroăng krê bêng Lang Biang - Đà Lạt.

-Pâ mơnê kô pôa hên!