Sap ing tơdroăng hnê mơhno dêi khu ki hnê mơhnhôk pêi chiâk cho tíu ki rơtế tŏng gum apoăng dêi khu mơdró ka roê xo prế, ngoh Đa Ha My a cheăm Đam Rông 1, kong pơlê Lâm Đồng ai tơ’nôm ivá pơhlêh dêi ƀăng tơnêi ki hdrối nah bu pêt to alâi dêi rơpŏng chiâng pêt loăng yâu păn hdrong. Kơnôm rah xo tro hdrê loăng yâu ki ai hên hlá mê châ hnê ăm nhên kih thuât păn hdrong tơdroăng ki pơhlêh tơnêi pêt yâu păn hdrong dêi rơpŏng ngo Đa Ha My hlo tơƀrê khât. Rêm hơnăm rơpŏng ngoh păn ing 7 troh 8 rôh hdrong ki lĕm châ 50kg/môi kơhôp châ xo lối chât rơtuh liăn.

“Tung pơla pêt loăng yâu păn hdrong mê hlo tơƀrê tâk péa xôh tâng vâ pơchông ƀă pêt alâi hdrối nah. Pêt alâi tơbrêi châ xo liăn iâ. Pêt loăng yâu păn hdrong môi xôh châ xo liăn hên xôh tung môi hơnăm”

A rŏng ngo, tíu pêt a Đà Lạt, Đức Trọng, Lạc Dương lơ Đơn Dương ƀă hên mâu tíu ki ê nôkố, vâi krâ kuăn pơlê ki pêi chiâk kong pơlê Lâm Đồng ôh tá pêt tiô khôi hmâ nah xếo. Teăng amê, vâi xúa mâu tơdroăng ki rơkê plĕng dêi khoa hok – kong ngê̆ hiăng châ xúa tung lâp lu, sap ing klŏng ki tôh têa, kong ngê̆ hngêi hlâm, hngêi nhĕng, troh mâu phầm mềm tung pơkuâ ngăn tíu pêt ƀă tơdroăng ki tiê ing hngế ƀă ‘măn rak tung yưh liê̆u kơxô̆. Ngoh Nguyễn Như Thủy, Cheăm Đinh Văn Lâm Hà, hmâ pêt kơchâi prá tŭm túa ƀă pêt reăng, ăm ‘nâi, pêt mâu hdê nôkố ôh tá chiâng lôi khoa hok – kong ngê̆ ƀă ai tiah ‘nôi nếo pêi châ tơdroăng púi vâ dêi kơchô mơdró vâ roê.

“Điê̆n toăn mâu xok á ối hngế, achê me ơin chiâng vâ ‘mêng pro kơlo têa tôh. Khu mơdró kâ vâi roê tơmeăm tê ngi kong têa ê vâi xuân pâ thế ai mơnhên VietGAP tơ’nôm a mê nếo cho mơéa mơnhên Ki lĕm tơkŭm dêi mâu tơnêi tơmeăm pin pêi lo mê châ mơdêk ki kơnía tâ”.

Tơkâ luâ hneăng apoăng ki tá hâi ‘nâi klâi, ƀă hiâm mơno hbrâ rơnáu hriâm ƀối, kơhnâ veăng tung mâu lâm hnê hriâm, tơrŭm tơdjêp tiô tơdroăng ki kơnía rơtế ƀă khu mơdró kâ vâi krâ kuăn pơlê ki pêi chiâk kong pơlê Lâm Đồng hiăng ‘nâi xúa kih thuât nếo mê tơdroăng pêt rak ngăn mâu hdrê chiâng hiăng ‘nâi ‘na khoa hok kih thuât rế hía rế hên.

Ki khât ăm hlo mâu khu mơdró kâ dêi kong pơlê Lâm Đồng hiăng cho hnoăng chdeăng ki kal tung tơdroăng pơkuâ djâ xúa pơhlêh kơxô̆ ƀă xúa khoa hok – kong ngê̆ tung pêt, rak ngăn. Hên khu mơdró kâ hiăng khên tơnôu ‘no liăn pro mâu tíu xiâm mdâ hdrê pêt xúa kơmăi kơmok chal nếo, mâu tíu uâ pơliê mơdiê tiô chal nôkố, xuân môi tiah po rơdâ tơrŭm cheăng ƀă viê̆n hriăn ngăn tung tơnêi têa ƀă kong têa ê. Ngoh Trần Mai Bình, Kăn pơkuâ khu pêi cheăng tơrŭm Hoa Linh Coffee ăm ‘nâi, khu pêi cheăng tơrŭm ai 8 ngế cheăng păng ‘nâng ƀă 23 ngế cheăng tơrŭm ƀă tâi tâng ƀăng tơnêi pêt cho 80 ha kơphế hiăng krí. Ƀă túa tơrŭm pêt kố mâu rơpŏng kuăn pơlê châ pơxúa ai kơmăi kơmok pêt ƀă kơphế châ mơdêk ki kơnía kơnôm ing uâ pơliê rơkê.

“Khu pêi cheăng tơrŭm ‘no liăn roê kơmăi kơmok, xúa kơmăi kơmok. Vâi krâ kuăn pơlê pêi chiâk, mâu ngế ki tơrŭm ăm tơmeăm châ uâ pơliê, mơdiê. Túa rak ngăn hiăng pơrá mơhno tung mah pơkâ. Ki khât Khu pêi cheăng tơrŭm ai mâu tơmeăm kok roê hên”.

Ƀă tơdroăng ki rơtế prôk pơla kuăn pơlê, khu pơkuâ ngăn, khu ki hriăn ‘na khoa hok ƀă mâu khu mơdró kâ, troh nôkố ƀăng tơnêi pêt xúa kong ngê̆ chal nếo dêi kong pơlê Lâm Đồng châ lối 107.200 ha; ƀăng tơnêi xúa pêi chiâk rơkê châ 1.200 ha. Kong pơlê Lâm Đồng xuân hiăng mơjiâng châ 16 kơpong pêt châ tiô mơnhên pêi chiâk deăng xúa kong ngê̆ rơxông nếo. Rơtế amê lâp kong pơlê ai 934 mah kơxô̆ kơpong pêt vâ tê ngi kong têa ƀă ƀăng tơnêi pêt lối 39 rơpâu ha.

Ôh tá xê to a kong pơlê Lâm Đồng, mê a mâu kong pơlê tung kơpong Tây Nguyên tơdroăng xúa khoa hok-kŏng ngê̆ tung pêi chiâk pêi deăng dế châ pêi pro rơdêi ing tơdroăng rah xo, mơjiâng hdrê loăng pêt, mơnăn păn, kơmăi chiâng mơjiâng pro xêh tung mơdâ pêt, uâ mơdi plâi; kế ki xúa ing kŏng ngê̆ thŏng tin trối IoT, AI vâ pơkuâ ngăn, mơnhên ngăn hyôh kong prâi, tơnêi tíu ƀă mơ’no pơkâ tơdroăng cheăng… Méluâ ti mê, ai môi tơdroăng ki ai khât mê vâ pêi pro mâu tơdroăng ki kố, kal athế ai kơxô̆ liăn ki hên, tung mê, ki hên mâu rơpŏng tá hâi châ ai ivá vâ pêi pro. Jâ Nguyễn Thị Thái Thanh, Kăn hnê ngăn Hô̆i đong pơuâ ngăn Kŏng ti tơlo liăn cheăng Ban Mê Green Farm hiăng hnê tối ‘na túa pêi cheăng, pơkâ mơ’no mâu tơdroăng vâ kuăn pơlê ƀă khu mơdró kâ pơtối mơnhông ‘na tuăn i hiâm vâ rơtế tung xúa khoa hok-kŏng ngê̆ mot tung pêi chiâk pêi deăng.

-Ô jâ, hlo ki păng ‘nâng tung pêi chiâk pêi deăng dế nôkố mê khoa hok-kŏng ngê̆ ga ai hnoăng cheăng ki kal trối lâi?

Jâ Nguyễn Thị Thái Thanh: Khu mơdró kâ ngin hiăng mơjiâng châ 8 hơnăm ƀă tơdroăng cheăng tung kơvâ xúa kŏng ngê̆ xiâm mot tung pêi chiâk pêi deăng. Mê pakĭng túa cheăng ki pêt  plâi tơmât tung hngêi ki lêm ƀă ƀaih, hding ƀă nhĕng vâ pêi pêt mơjiâng mâu tơmeăm vâ châ tê tung hngêi kơchơ ki kân, trối Lotte Mart tung lâp tơnêi têa mê ngin ối pêt mjơjiânng plâi sầu riêng, têng, uâ, mơdi, mơ’no tê troh a mâu hngêi kơchơ tung lâp plâi tơnêi. Dế nôkố, kuăn pơlê kal vâ rôe hên, mê kuăn pơlê kal châ hlê plĕng nhên ‘na xiâm kối dêi mâu plâi ki mê ƀă vâi rơhêng vâ ‘nâi pin hiăng pêi pêt, rak ngăn plâi ki mê ga ti lâi. Vâi loi tơngah lơ ôh vâ ing mê ah, vâi kơ pơtối rôe xo plâi, tơmeăm ki pêt hiăng tê ăm vâi mê. Xua ti mê, ôh tá xê to plâi sầu riêng, mê tá mâu hăng, plâi tô mât pơrá kal châ tơdjêp mâu tơmeăm ki xúa dêi kŏng ngê̆ vâ pơkuâ ngăn, mơhno mơnhên mâu kế tơmeăm ki xiâm, pơkuâ rak ngăn tung pơla pêi pêt kế tơmeăm, thăm nếo ối pơkuâ ngăn drêng ai tơdroăng tối pơtâng ki nếo a hngêi kơchơ.

-Vâ kuăn pơlê pơhlêh túa cheăng ki ton hdrối mê hía nah, xúa kŏng ngê̆ nếo mot tung pêi chiâk pêi deăng cho tơdroăng ki pá, tiah mê, khu mơdró hiăng pêi pro ki kâi vâ rơtế prôk ƀă kuăn pơlê, ô jâ?

Jâ Nguyễn Thị Thái Thanh: Kuăn pơlê hmâ ai túa ki pêi chiâk pêi deăng tiô khôi hmâ sap ing chal vâi krâ hdrối mê hía nah vâ pơhlêh túa pêi chiâk deăng, mê tơdroăng ki kuăn pơlê vâ pêi pro tro tiô túa tơná hiăng tơmiât ôh tá xê hlâu. Tơdroăng ki á hiăng hlê plĕng hên, cho ƀai mơhriâm dêi tơná khu mơdró kâ mê cho tơdroăng ki tơkêa rôe ké tơmeăm dêi kuăn pơlê. Ngin hiăng pêi pro, mơhno mơnhên ăm kuăn pơlê hlo nhên, pêi chiâk pêi deăng tiô túa kŏng ngê̆ châ pơxúa hên, kế tơmeăm pêi lo dâi lĕm, ai hên. Ƀă klêi kơ’nâi pro mơnhên ‘na tơdroăng ki mê, mê ngin ai pơkâ troăng prôk krê ăm tơná ngin. Mê cho, tâng pó vâ mot tung khu pêi cheăng kâ tiô ngin, mê pó athế rak vế pêi pro tiô hnoăng ki ngin hiăng pơkâ thế ƀă athế xúa rơkê ‘na tơdroăng khoa hok, vâ ing mê, ngin kô châ chiâng ‘nâi pó ai pêi pro tiô troăng hơlâ ki lâi. Drêng pó hiăng châ mơnhên dêi hnoăng ki pó pêi pro ki klâi, ƀă mâu plâi ki pó hiăng pêt mơjiâng mê ga ti lâi, ing tơdroăng ki test ngăn tiô kơ ngin pêi pro, ing mê ah, kuăn pơlê kô tơxâng vâ mot pêi tơdroăng cheăng tung khu ngin. Ban Mê Gree Farm cho tíu ki pơtâng tối tơdroăng ki nếo, veăng gum pơhlêh túa pêi chiâk pêi deăng dêi kuiăn pơlê, ƀă kô pêi lo mâu plâi, kế tơmeăm ki krúa lĕm, tơniăn vâ tê mơdró a kơchơ ƀă ăm mơngế ki rôe kâ. Drêng châ mơnhên tơdroăng ki mê, mê kuăn pơlê kô hbrâ vâ prôk lăm tiô ngin.

-Khu mơdró hiăng ai túa pêi pro ti lâi vâ tŏng gum ăm kuăn pơlê pêi chiâk deăng veăng tơrŭm cheăng ƀă xúa khoa hok kih thuât mot tung pêi chiâk pêi deăng ô jâ?

Jâ Nguyễn Thị Thái Thanh: Dế nôkố, tung kơvâ tê mơdró kâ dêi tơná á krê, tơdroăng ki kuăn pơlê pêi chiâk deăng mot tung túa pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ ki rơkê hiăng châ dâng 70%. Xua ga, tâi tâng deăng ki pêt plâi tô mât ngin pơrá  châ tơrŭm cheăng ƀă kuăn pơlê. Tung mâu deăng ki mê, ngin ôh tá pêi tơbrê hên, ngin bu mơ’no ivá pêi iâ xo, dâng 1.000 troh 2.000 met karê vâ kuăn pơlê chôa ‘lâng hmâ ƀă túa pêi chiâk pêi deăng xúa kŏng ngê̆ ki rơkê păng ‘nâng. Ƀă ki kal má môi, kuăn pơlê ki pêi mê athế rak vế, pêi pro tro tiô tơdroăng. Pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ rơkê cho rak vế tro tiô pơkâ ƀă xúa tâi tâng mâu tơdroăng ki kal, mâu kơmăi ki xúa IoT vâ ngin châ ‘nâi mơnhên kơlo ki pêi pêt mâu hdrê loăng. Ing mê   ah, ngin ai pơkâ mâu tơdroăng cheăng, ai pơkâ tơtro ƀă ai troăng hơlâ vâ tŏng gum mâu tơdroăng ki hbrâ ví xía vâ xua hyôh kong prâi lơ ‘mâi rơnêu vâ hbrâ mơdât oâ hdrong kâ ‘nhê.

Ôh tá xê to a túa ki mơdâ pêt plâi tô mât mê dế nôkố, kơpong ki tơrŭm, tơdjêp pêt loăng plâi sầu riêng, vâi krâ kuăn pơlê xuân hiăng tơrŭm tung xúa mâu phân mêm ki pơkuâ ngăn, mâu app ki rơkê vâ pơkuâ ngăn tơdroăng ki chêh tối a kơpong ki tơná pêt ƀă ăm mâu kuăn pơlê chiâng vâ mơ’no tê, ‘nâi nhên xiâm rêi dêi mâu plâi, kế tơmeăm ki mê. Á hâk tơngăm ‘na tơdroăng mê, ƀă á pói rơhêng vâ rêm ngế tung la ngiâ kơnôm ai tơdroăng veăng gum dêi khu kăn hnê ngăn cheăm, bêng, mâu khu ki mơ’no liăn cheăng ngin kô po rơdâ túa cheăng ki kố ăm thăm rế kơdrâm, rế hên kuăn pơlê châ hlê plĕng túa cheăng ki xúa kŏng ngê̆ rơkê plĕng kố vâ vâi krâ-nhŏng o châ hlo ki tơƀrê tụng pêi cheăng kâ ƀă ki pơxúa kân dêi kơvâ pêi chiâk pêi deăng xúa kŏng ngê̆ ki rơkê plĕng.

-Ối ai hên tơdroăng ki tơvâ tơvân tá hâi teăm châ mơnhên tung hnoăng ki rơtế prôk ƀă mơngế pêi chiâk, tung xúa ki rơkê dêi khoa hok-kŏng ngê̆ mot tung pêi chiâk pêi deăng, mê vâi krâ-nhŏng o ai tối ki klâi ‘na tơdroăng kố?

Jâ Nguyễn Thị Thái Thanh: Ngin mơnhên tối hôm khât ‘na kơvâ pêi chiâk pêi deăng xúa kŏng ngê̆ ki rơkê plĕng kố dêi Việt Nam pin. Mâu ngế hriăn plĕng ‘na khoa hok vâi rơkê ó khât. Méluâ ti mê, vâ chiâng xúa mâu tơmeăm khoăng kố chiâng mot khât tung tơdroăng cheăng pêi, mê pơkal ai chôu phut, hâi khé. Ƀă á hiăng tơmiât, ôh tá hâi ai khu ki lâi, khu tơrŭm cheăng ki lâi ki luâ tâ kơ khu mơdró ‘na kế tơmeăm ki pêi lo ing chiâk deăng ki xúa mâu kơmăi kơmok rơkê plĕng hiăng rơtế veăng pêi cheăng, tơrŭm ƀă mâu ngế hriăn cheăng ‘na khoa hok vâ pêi pro mơnhên mâu túa ki hriăn cheăng mê vâ ga châ tơƀrê, châ pơxúa má môi, chôu phut, hâi khế pêi cheăng ối ‘nâng ‘nâi tâ. Ngin xuân pói tơngah tiah kố, ai mâu troăng hơlâ ‘na mung liăn, ai mâu liăn ki vâ mơ’no tŏng gum lơ mâu ngế ki mơ’no liăn cheăng xuân chiâng vâ rơtế veăng tơdjuôm ivá vâ ngin pơkâ pêi pro lĕm tro túa cheăng chiâk deăng ki rơkê plĕng kố.

-Vâ khu mơdró châ pơtối mơdêk hnoăng cheăng ki djâ troăng ahdrối, veăng gum kuăn pơlê xúa khoa hok-kŏng ngê̆ mot tung pêi chiâk pêi deăng, mê jâ ai pơkâ, pêi pro ki klâi?

Jâ Nguyễn Thị Thái Thanh: Ngin ai tơmiât tiah kố, môi tơdroăng ki kal a xiâm mê cho khu kăn hnê ngăn cheăm, bêng, kong pơlê, mâu ngế ki hriăn cheăng na khoa hok athế rơtế prôk, athế tơrŭm cheăng ƀă ngin vâ xúa mâu kŏng ngê̆ khoa hok mot tung pêi chiâk pêi deăng tiô túa ki châ tơƀrê hên tâ nếo. Ki má péa, mê cho mâu kơ koan rêm râ, khu kăn hnê ngăn, mâu um tơvi, rơ’jíu, tối tơbleăng ƀă krếo thế hên khu mơdró kâ ki ê nếo xuân chiâng vâ rơtế veăng pêi pro tung kơvâ ki kố ƀă po rơdâ, lân lâp lu hên tâ ki rơkê plĕng kố ăm kuăn pơlê châ loi tơngah hên tâ. Mê tâng bu môi khu ngin xo, xuân trối môi ‘noăng prê ki hvât tung dế têa kơxĭ tê. Ƀă xuân ai tiah kố, dâng 10 troh a 20 hơnăm ah nếo, ngin kô châ chiâng pêi pro tiô hiâm mơno ki ngin hiăng pói vâ, la hâi khế hơnăm tiah mê ga ton ‘nâng. La ti mê, a chal ki ai hên tơdroăng nếo kố tung lâp plâi tơnêi, ngin pói tơngah tiah kố, pin rơtế tơdjuôm mơno ivá, kŏng tơkuâ dêi pó ing kŏng kố troh kŏng ki ê, vâ pin pơtối mơnhông túa pêi cheăng kố thâ rĕng a ‘ngêi tâ, ó rơdêi luâ tâ kơ mê nếo.

-Hôm, mơnê kơ jâ hiăng tơpui tơno ƀă ngin ‘na tơdroăng kố!